اهمیت تمرکز بر مدل‌های غیرقیمتی برای کنترل قاچاق و مصرف بنزین/ مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری ناترازی بنزین چیست؟

تابناک اقتصادی: به دلایل مختلف از جمله عدم سرمایه گذاری دولت‌های قبلی در زیرساخت‌های پالایشگاهی کشور، کاهش تولید برخی پالایشگاه‌های موجود، افزایش مسافرت‌های پایان تابستان و... با موضوع ناترازی بنزین در کشور مواجه شده ایم، به گونه ای که اخیرا مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از رشد ۲۵ درصدی مصرف سوخت کشور در ایام اربعین امسال و تأمین مناسب سوخت برای سفر زوار حسینی خبر داد. جعفر سالاری‌نسب‌ در این باره گفت: مصرف روزانه بنزین کشور در شهریورماه امسال، هم‌زمان با رشد سفرهای زوار به‌ دلیل کاهش شیوع ویروس کرونا، به روزانه ۱۱۲ میلیون لیتر رسید که این عدد در مقایسه با مردادماه با میانگین روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر، حدود ۲۵ درصد افزایش یافته است. این عدد حتی در برخی روزها به ۱۲۰ میلیون لیتر نیز رسید.

 

البته شواهد نشان می‌دهد، مشکل جدی‌ به لحاظ تولید بنزین در کشور نداریم و ظرفیت‌های موجود جوابگوی مصرف روزانه هستند. اما بیم آن می‌رود از دو سال آینده به بعد با مشکل ناترازی بنزین به صورت جدی مواجه شویم.

دو راه پیش روی سیاستمداران برای حل و فصل این موضوع وجود دارد

در یک روش می‌توانیم به افزایش قیمت بنزین مبادرت کنیم تا با بالا رفتن هزینه‌ی سوخت، مردم در میزان مصرف شان دقت بیشتری داشته باشند؛ اما با توجه به حذف ارز ترجیحی و بالا رفتن نسبی قیمت‌ها، جامعه پذیرای افزایش قیمت سوخت نیست. به همین دلیل، دولت فعلی روی سیاست‌های غیرقیمتی برای مدیریت مصرف سوخت از جمله افزایش کنترل کارت سوخت جایگاه داران و کاهش سهمیه‌ی آزاد کارت سوخت‌های خودرو‌های شخصی متمرکز شده است.

نتایج حاکی است، این روش‌های غیرقیمتی به کاهش قاچاق بنزین و افزایش مدیریت مصرف منجر شده است. نظرات احسان ارکانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس را در این خصوص جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.

ارکانی در گفت‌وگو با تابناک اقتصادی در خصوص ناترازی بنزین در کشور تصریح کرد: راهکار‌های مختلفی برای مدیریت مصرف سوخت وجود دارد. باید تمامی آن‌ها همزمان دنبال شود تا نتیجه‌ی مطلوب به دست آید؛ راهکاری که در دهه‌ی ۸۰ توسط دولت وقت در پیش گرفته شد، سهمیه بندی بنزین و گازوئیل بود، به طوری که مصرف آن‌ها مدیریت شود. با استفاده از این روش طی چند سال کشور به مدیریت خوبی در زمینه‌ی مصرف سوخت دست یافت.

در قالب این برنامه، معادل مصرف بنزین و گازوئیل خودرو‌های سواری و باری به آن‌ها سوخت یارانه‌ای داده می‌شد. اگر کسی قصد داشت، بیشتر از عرف مصرف کند، باید مبلغ بیشتری پرداخت می‌کرد و آن را به صورت آزاد می‌خرید.

در برخی موارد شاهد بودیم که افراد سودجو به قاچاق سوخت از داخل کشور به آن سوی مرز‌ها مبادرت می‌کردند. سهمیه بندی بنزین تا حد زیادی این موضوع را حل و فصل کرد.

وی در ادامه گفت: همزمان در کنار سهمیه بندی بنزین، سرمایه گذاری در احداث پالایشگاه‌های بنزین در کشور مطرح شد و استفاده از فرمولاسیون جدید سی ان جی از طریق پتروشیمی‌ها در دستور کار قرار گرفت. این روش‌ها در کاهش مصرف و افزایش عرضه‌ی بنزین داخلی موثر بود. اما متاسفانه طی هشت سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم ما شاهد سرمایه گذاری جدید برای ساخت پالایشگاه‌های بنزین نبودیم، بلکه سیاست‌هایی که با راهبرد مدیریت مصرف تناقض داشت، به اجرا گذاشته شد.

از جمله‌ی این سیاست‌ها می‌توان به ارائه‌ی مجوز برای واردات حجم زیادی بنزین از خارج از کشور اشاره کرد. منابع بودجه‌ای به جای اینکه به سرمایه گذاری برای تولید بنزین در داخل اختصاص یابد، صرف واردات بنزین شد که در نهایت خروج ارز از کشور را شاهد بودیم.

ارکانی عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس خاطرنشان کرد: در حال حاضر با فروکش کردن بیماری کرونا و افزایش مسافرت‌ها، قاعدتاً افزایش مصرف بنزین را داریم؛ اما نگرانی جدی‌ در خصوص ناترازی بنزین برای تمامی فصول سال وجود ندارد. در برخی مقاطع به ویژه زمانی که اوج سفر‌ها را شاهد هستیم، میزان تولید و مصرف بنزین در کشور به یکدیگر نزدیک می‌شود.

 

وی افزود: با شروع مهرماه و خارج شدن از شرایط سفر‌های پایان تابستان و به ویژه پایان یافتن سفر‌ها به سمت مرز‌های عراق برای شرکت در مراسم عزاداری امام حسین (ع) ناترازی بنزین کاهش خواهد یافت؛ اما به طور کلی باید برای جبران هشت سال عدم سرمایه گذاری در زیرساخت‌های تولید بنزین طی دولت‌های قبل به این بخش توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

این نماینده مجلس تاکید کرد: در مرحله‌ی بعدی باید روی راهکار‌های مختلف مدیریت مصرف غیرقیمتی بنزین که در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، متمرکز شویم؛ مثلا استفاده بیشتر از سی ان جی به جای بنزین می‌تواند راه حل مناسبی باشد. استفاده از خودرو‌های هیبریدی و برقی نیز کارساز است. بازتعریف محور‌های مواصلاتی شهر‌ها به طوری که کاهش مسافت‌ها را داشته باشیم، راهکار دیگری است. در برخی محور‌ها می‌توان به کاهش مسافت بین ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتر پرداخت که اگر این میزان در تعداد خودرو‌های عبوری ضرب شود، می‌توان به میزان کاهش مصرف بنزین در کشور پی برد. با یک بررسی اجمالی می‌توان فهمید که سرمایه گذاری برای کاهش مسافت محور‌های مواصلاتی با توجه به کاهش سوختی که ایجاد می‌کند، توجیه اقتصادی دارد.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس در ادامه گفت: یکی از مهمترین راهکار‌های غیرقیمتی برای کنترل مصرف بنزین این است که به جایگزین‌های آن روی بیاوریم. گسترش زیرساخت‌های سی ان جی در کشور اهمیت زیادی دارد. همچنین مدیریت کارت سوخت جایگاه داران نیز در این زمینه تاثیرگذار است. متاسفانه در حال حاضر افراد برای استفاده از سی ان جی باید مدت زمان طولانی‌ در صف بمانند، به همین دلیل ترجیح می‌دهند از بنزین استفاده کنند.

وی افزود: دولت حمایتی از ایجاد زیرساخت‌های سی ان جی در کشور ندارد و تهیه نازل‌های آن‌ها را به عهده بخش خصوصی گذاشته است. از آنجایی که این تجهیزات هزینه بالایی دارند، بخش خصوصی نمی‌تواند در این حوزه ورود کند. لازم است دولت به توسعه‌ی زیرساخت‌های سی ان جی در کشور مبادرت کند و از این طریق به کاهش مصرف بنزین در کشور بپردازد.