چند ایراد قانونی بر آیین نامه رعایت حق مالکیت معنوی و مادی مالکان آثار تاریخی

به‌موجب تبصره ماده ۳ قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی مصوب ۲. ۴. ۱۳۹۸ رعایت حقوق مالکانه مردم و سایر حقوق قانونی و شرعی در اجرای مواد این قانون الزامی است. در این قانون به بستر‌سازی مناسب برای توانمند‌سازی مالکان و بهره‌برداران و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی در قالب «حمایتِ» تعریف‌شده در بند (خ) ماده ۱ این قانون پرداخته شده است.

به گزارش «تابناک» در همین رابطه دکتر فرشید فرحناکیان حقوقدان معتقد است حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار تاریخی- فرهنگی نیز جزئی از حقوق مالکانه مالکیت بر این آثار در نظر گرفته شده است که می‌تواند به شرح ذیل با حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی محل مناقشه قرار گیرد.

۱) حق مالکیت معنوی و مادی مالک آثار تاریخی- فرهنگی بر تصویر این آثار

۱-۱) آثار منقول تاریخی- فرهنگی
ماده ۱۵ آیین‌نامه مدیریت، ساماندهی، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال فرهنگی - تاریخی منقول مجاز مصوب ۵. ۵. ۱۳۸۴ هرگونه استفاده پژوهشی، فرهنگی و معرفی از قبیل چاپ و نشر عکس، پوستر، ارائه در نمایشگاه‌های انفرادی یا عمومی و موزه‌های خصوصی و دولتی و نظایر آن با رعایت قوانین ناظر به موضوع ازجمله حقوق قانونی مالک یا دارنده قانونی اثر است. این حقوق قابل‌انتقال به غیر می‌باشد.

۱- ۲) آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی

به‌موجب ماده ۲ آیین‌نامه حمایت از مالکان، متصرفان قانونی و بهره‌برداران خصوصی و غیردولتی آثار غیرمنقول و بافت‌های تاریخی- فرهنگی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و تاریخی، فرهنگی و با ارزش مصوب ۳. ۵. ۱۴۰۰
مالکان، متصرفان قانونی و بهره‌برداران خصوصی و غیردولتی آثار ثبتشده و ارزشمند مذکور در فهرست آثار ملی و تاریخی - فرهنگی از حقوق و امتیازات زیر برخوردار می‌گردند: «۲- حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی و حق استفاده تبلیغاتی، فرهنگی و معرفی آن‌ها در قالب چاپ و نشر عکس منحصراً برای مالکان و متصرفان و بهره‌برداران مذکور». در این ماده، «آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ آثار غیرمنقول و بافت‌های تاریخی- فرهنگی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و تاریخی، فرهنگی و باارزش می‌باشد. «مالک آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که مالک یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی به‌موجب سند رسمی مالکیت است. «متصرف قانونی آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که به نحوی از انحای قانونی، تصرف و استفاده مالکانه نسبت به عین، منفعت یا سایر حقوق نسبت به یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی داشته باشد. «بهره‌بردار آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که به نحوی از انحای قانونی، یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی را در اختیار داشته و در یکی از کاربری‌های مورد تایید وزارت به بهره‌برداری رسانده است (ماده۱ این آیین‌نامه).

۲) حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی

به‌موجب ماده ۳ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۱. ۱۰. ۱۳۴۸ «حقوق پدیدآورنده» شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر او است.

ازنظر ماده ۱ این قانون به مولف و مصنف و هنرمند «پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن بکار رفته «اثر» اطلاق می‌شود. «حقوق معنوی» پدیدآورنده محدود به زمان و مکان نیست و غیرقابل‌انتقال است (ماده ۴ این قانون).

پدیدآورنده اثر‌های موردحمایت این قانون می‌تواند استفاده از حقوق مادی خود را در کلیه موارد به غیر واگذار کند (ماده ۵ این قانون). به‌موجب بند‌های (۳)، (۵) و (۶) ماده ۲ این قانون از مصادیق آثار موردحمایت، اثر سمعی و بصری، نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیائی ابتکاری و نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و هرگونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به‌صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد و همچنین هرگونه پیکره (مجسمه) می‌باشند؛ بنابراین حق مالکیت معنوی و مادی اثر صرفاً به شخصی که اثری را پدید آورده است تعلق می‌گیرد که او می‌تواند حقوق مادی آن را به دیگری واگذار کند. در موضوع تصویر آثار تاریخی- فرهنگی نیز پدیدآورنده آن تصویر، صاحب حق مالکیت معنوی و مادی مرتبط بر آن است.

۳) نقض حق مالکیت معنوی و مادی تصویر آثار تاریخی- فرهنگی

با توجه به مواد موردبررسی از قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۱. ۱۰. ۱۳۴۸ منظور از نقض مالکیت معنوی و مادی اثر آن است که حقوق معنوی و مادی مقرر برای آن، بدون مجوز قانونی یا رضایت دارنده حق پدیدآورنده یا منتقل‌شونده (در رابطه با حقوق مادی اثر) مورداستفاده قرار گیرد؛ بنابراین مالک آثار تاریخی- فرهنگی اساساً پدیدآورنده محسوب نمی‌شود که صاحب حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آن‌ها محسوب گردد و برای نقض آن‌ها بتواند مدعی شود و از ضمانت اجرا‌های مقرر برای نقض این حقوق استفاده کند. صاحب حق مالکیت معنوی و مادی تصویر آثار تاریخی- فرهنگی، پدیدآورنده آن تصویر است و اوست که می‌تواند مدعی نقض آن شود.

ختم کلام

حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار تاریخی- فرهنگی به‌عنوان جزئی از حقوق مالکانه مالک، متصرف و بهره‌بردار این آثار، فاقد تصریح شرعی و قانونی است. در مواردی که مالک، متصرف و بهره‌بردار آثار تاریخی- فرهنگی با پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی یکسان نباشد، حقوق مالکانه مالک، متصرف و بهره‌بردار این آثار با حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی در تعارض قرار می‌گیرد.

این تعارض به جهت تصریح به حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۱. ۱۰. ۱۳۴۸ به نفع پدیدآورنده تصویر این آثار خاتمه می‌یابد؛ بنابراین به نظر می‌رسد ماده ۱۵ آیین‌نامه مدیریت، ساماندهی، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال فرهنگی‌- تاریخی منقول مجاز مصوب ۵. ۵. ۱۳۸۴ و ماده ۲ آیین نامه حمایت از مالکان، متصرفان قانونی و بهره‌برداران خصوصی و غیردولتی آثار غیرمنقول و بافت‌های تاریخی- فرهنگی ثبت شده در فهرست آثار ملی و تاریخی، فرهنگی و با ارزش مصوب ۳. ۵. ۱۴۰۰ مبنی بر حق مالکیت معنوی و مادی مالک آثار تاریخی- فرهنگی بر تصویر آن‌ها، غیرشرعی و غیرقانونی و قابل‌ابطال در هیئت عمومی دیوان عدالت اداری می‌باشد.