زيبايي مقوله اي است که هميشه و در طول دوران مختلف تا امروز که فرهنگ به طور هيجانآوري تغيير کرده به طور نسبي ارزيابي میشده و لاغري به الگوي زيبايي تبديل شده است.
اما تضاد در اين است که اکثر مردم جهان و از جمله ما در جامعه اي زندگي میکنيم که لاغري را دوست دارند و يا اينکه حداقل آن را به عنوان علامتي براي سلامت میپذيرند، با اين همه همچنان به چاق تر شدن ادامه میدهند.
عکسهاي معروف و زيبا بخش مهمي از مجلات و فيلمهايي را که در آن افراد لاغر و زيبا ماهيچههاي شکم خود را نشان میدهند و يا افراد مدلي که شايد در نظر برخي از ما لاغر افراطي و يا حتي افراد مبتلا به سوء تغذيه به نظر برسند به خود اختصاص داده است.
با اين همه اگر شما در فرودگاه، بازار، مترو و مکانهاي عمومي ديگر بنشينيد و به مردم نگاه کنيد میبينيد بيشتر مردم معمولي - حتي در جوامعي مانند آمريکا که لاغري مورد پرستش همه است- افراد چاقي هستند که شايد در آرزوي لاغر شدن باشند.
چاقي در اکثر جوامع و به خصوص در آمريکا به طور خطرناکي در حال افزايش است. اين در حالي است که چند هزار سال قبل، انسانها انرژي فيزيکي عظيمي را فقط براي تهيه غذا صرف میکردند، اما امروزه فراهم آوردن غذا براي پاسخگويي به مساله گرسنگي و تلاش براي بقاء جدا شده است.
هم اکنون نه تنها براي زنده ماندن،بلکه به دلايل زيادي غذا میخوريم.علاوه بر آن مکانهاي ويژه اي نيز به عنوان محل کار ايجاد کرديم که تحرکي در آنها صورت نمي گيرد،اغلب فعاليتها به طور نشسته صورت میگيرد و فعاليتهاي ورزشي را در برنامه خود نداريم.
اشتغال ذهني ما براي لاغري در واقع ترغيب کننده بعضي مردم به چاقي است دليل آن اين است که رژيم غذايي شديد يا ناگهاني سبب میشود که بدن از گرسنگي بترسد. پاسخ طبيعي و فيزيولوژيک بدن به کمبود غذايي ناگهاني اين است که بيشتر بخورد و بيشتر کالري ذخيره کند و اين همان دليلي است که چرا رژيم غذايي مانند يويو است.
به اعتقاد کارشناسان چنين حالتي نه تنها در پايين نگه داشتن وزن شکست میخورد بلکه میتواند به افزايش وزن منتج شود.
ارتباط ژنتيک و چاقي
برخي در توجيه چاقي خود ممکن است بگويند که چاقي آنها ارثي است و کاري از دستشان بر نمي آيد اما آيا میتوان گفت به طور حتمي حجم بدن هر فردي تابع شرايط وزني مادربزرگ اوست و او مجبور به پيش روي کردن بر روي يک الگوي ثابت فيزيکي است؟
دکتر "علي متولي زاده" متخصص ژنتيک و عضو هيات علمي پژوهشگاه فناوريهاي نوين پزشکي در خصوص ارتباط بين چاقي و ژنتيک در گفت و گو با ايرنا گفت: هر چند جديدترين مطالعات نشان میدهد که ژنها بيش از هر عامل ديگر مهمترين عامل شرکت کننده در تعيين وزن بدن است و بهترين تخمين اين است که وزن بدن حدود 70 درصد ارث پذير است اما قدرت اراده، محيط و تغذيه هنوز نقش دارد.
به گفته وي در مورد افراد چاق ژنتيکي تلاش فوق العاده اي نياز است تا نقشه اوليه بدن را بتوان تغيير داد.
عضو هيات علمي انستيتو ملي بهداشت آمريکا افزود: مطالعات خانوادهها در طي نسلهاي متمادي نشان میدهد نه تنها چاقي، بلکه نوع و محل چاقي ارث پذير است اما وزن بدن میتواند تغيير کند و افراد به طور موفقيت آميزي میتوانند با وجود غالب بودن ژنها بر خلاف ژنهاي خود عمل کنند و يا اينکه آنها را کنترل نمايند.
دکتر متولي زاده افزود: هيچ فرقي نمي کند که افراد چه نوع ژنهايي داشته باشد؛ در صورتي که آنها بيش از آنچه که میسوزانند کالري مصرف کنند، چاق میشوند.
وي گفت : با وجود آنکه ژنها مهم هستند، با اين حال به محيط بستگي دارند. فردي که ممکن است مانند بادکنک به يک چاقي زشت برسد در موقعيتي متفاوت میتواند نسبتا لاغر بماند.
ارتباط چاقي با بيماري و مرگ
چاقي در بروز طيف وسيعي از بيماريهاي مرگبار نقش دارد و امروزه میتوان با اطمينان بيشتري اين گفته بنجامين فرانکلين (نويسنده و مخترع آمريکايي) را - که "افراد کمي هستند که بر اثر گرسنگي میميرند اما افراد بسياري هستند که بر اثر خوردن زياد میميرند" - باور کرد.
دکتر "محمدرضا محمد حسني" دبير انجمن اترواسکلروز ايران با اشاره به شيوع رو به افزايش چاقي بر اثر کم تحرکي و تغذيه نامناسب در ايران گفت: چاقي مفرط يکي از مهمترين عوامل زمينه ساز ابتلا به بيماريهاي همچون ديابت، افزايش فشار خون و چربي خون و در نتيجه افزايش بيماريهاي قلبي و عروقي است.
وي افزود: با توجه به اينکه کم تحرکي، پر خوري و بدخوري زمينه ساز چاقي و ابتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي است، کم کردن وزن مهمترين راهکار موثر و مناسب پيشگيري از بيماريهاي قلبي و عروقي است.
دبير علمي دوازدهمين کنگره تازههاي قلب و عروق با اشاره به اينکه يک راه موثر براي کم کردن وزن محدود کردن ورود کالريهاي اضافه به بدن به صورت خودداري از پرخوري و بدخوري است گفت: برخي مواد غذايي همچون کربوهيدراتها شامل نان، برنج و انواع شيريني از نظر ارزش غذايي کيفيت پاييني دارند اما حجم زيادي کالري به بدن وارد میکنند.
محمد حسني اضافه کرد: ضمن خوداري از مصرف زياد کربوهيدراتها افراد بايد مصرف انواع ميوه و سبزيجات را در برنامه غذايي خود افزايش دهند تا ضمن تامين مواد مورد نياز بدن حجم کمي کالري اضافه به بدن وارد شود.
اين متخصص قلب و عروق با اشاره به اينکه راه ديگر کم کردن وزن، سوزاندن کالريهاي وارده به بدن و پيشگيري از انباشته شدن آنها به صورت چربي در بدن است گفت: فعاليت فيزيکي و ورزش به هر طريقي که براي فرد ميسر باشد،مناسب ترين روش براي چربي سوزي و ممانعت از چاقي است.
محمد حسني يادآور شد: فعاليت بدني منظم و فعال به صورت انجام يک ورزش خاص و يا فعاليت فيزيکي غير فعال مثلا استفاده کمتر از آسانسور و اتومبيل و در مقابل پياده روي بيشتر، راهکارهاي مناسبي براي کم کردن وزن به شمار میرود.
ديگر نيازي به حمل چربيها در زير پوست وجود ندارد
خوردن غذاهاي مقوي و شيرين چنانچه بدن آنها را به چربي تبديل نکند مشکل چنداني ايجاد نمي نمايد. ممکن است در برخي نقاط جهان، چربي هنوز چيزي باشد که به مردم در سختيها و در زمستان کمک کند اما اکنون در زماني به سر میبريم که ديگر به حمل چربيها در شکم نيازي نيست و بهتر است که چربيها در يخچال به شکل غذا نگهداري شوند.
"ناهيد شوقي" کارشناس تغذيه و رژيمهاي درماني انجمن تغذيه ايران گفت: به طور کلي ميزان مصرف چربيها بايد به گونه اي باشد که 30 تا 35 درصد انرژي مورد نياز بدن را تامين کند.يک گرم چربي که به بدن برسد 9 کيلو کالري انرژي توليد میکند.
وي افزود: از طرفي چربيها ممکن است به صورت نامرئي در تخم مرغ، لبنيات، گوشت و دانههاي روغني گنجانده شوند و در بيشتر موارد هم مقداري چربي که از اين طريق به بدن وارد میکنند از جانب خود فرد، محاسبه نمي شود.
پرخوري احساسي
برخي از غذا به عنوان يک عنصر حمايت کننده احساسي استفاده میکنند و هر چه استرس در زندگي آنها افزايش میيابد مقدار شيريني مصرفي آنان افزايش میيابد. به عبارت ديگر، با آنکه از نظر فيزيکي نيازي به کالري بيشتر ندارند با اين حال بايد يک گرسنگي احساسي کاذبي را که قابل سير شدن هم نيست همواره تغذيه کنند که نتيجه آن جز چاقي و صدها بيماري ديگر چيز ديگري نيست.
شوقي در اين زمينه گفت: اين اختلال باعث میشود فرد از مواد غذايي بيشتري استفاده کند. و از آنجا که نگران افزايش وزن خود نيز هست با روشهاي خاصي مثل بالاآوردن غذا، استفاده از داروهاي ملين و مدر اقدام به پيشگيري از افزايش وزن میکنند.
وي با بيان اينکه بيشتر اين افراد از وزن متعادل يا مختصري افزايش وزن برخودار هستند گفت: به علت وسواس فکري اين افراد متوسل به چنين کارهايي میشوند در صورتي که مصرف ملينها به صورت افراطي باعث کاهش آب بدن و اختلالات گوارشي را به دنبال دارد.
به گفته وي، مشاورههاي روانشناسي و تعذيه به چنين افرادي کمک موثري میکند.
بي اشتهايي عصبي (Anorexia Nervosa)
ترس شديد از خوردن ويژگي اصلي اين حالت است. اين حالت به طور اختصاصي در زنان و به ويژه در دختران نوجوان ديده میشود. در طول ساليان متمادي دلايل متفاوتي براي بي اشتهايي عصبي اعلام شده است از جمله انتظار غير واقعي از شکل بدن که توسط فرهنگ عمومي و رسانهها تبليغ میشود.
عضو انجمن تغذيه ايران در اين زمينه گفت: اين افراد ترس شديد از افزايش وزن دارند به خصوص در نوجواناني که داراي رژيمهاي کاهش وزن بودند براي پيشگيري از بازگشتت چاقي خود، به صورت افراطي از خوردن مواد غذايي پرهيز میکنند.
شوقي افزود: ادامه اين روش و روند، به مرور زمان به بي اشتهايي و علايمي همچون کاهش فشار خون، کاهش قند خون، افزايش ضربان قلب، کم خوني و اختلالات عصبي و مغزي میشود.
عضو انجمن تغذيه ايران يادآور شد: براي رفع اين مشکل کار گروهي متخصصان روانشناسي و کارشناسان تغذيه مورد نياز است تا با تغيير الگوي غذايي و چگونگي استفاده صحيح از مواد غذايي و با تجويز مکملهاي غذايي و مصرف مواد غذايي در دفعات بيشتر با حجم کمتر از عوارض کم خوري عصبي پيشگيري کرد.
ارتباط چاقي و قند خون
بيشتر مردم از خوردن شيريني لذت میبرند و در عين حال وجود مغازههاي شيريني فروشي و دکههاي بستني فروشي در کنار خيابانها به جاي دکههاي فروش آب ميوه و گريب فروت، تمايل مردم به خوردن شيرينيها را بيشتر میکند.
به اعتقاد کارشناسان، چاقي يکي از مهمترين عوامل محيطي است که در بروز ديابت نقش دارد به طوري که 70 تا 80 درصد افراد مبتلا به ديابت سابقه چاقي و يا اضافه وزن داشته اند.
رييس انجمن ديابت ايران در اين خصوص گفت: در افراد چاق مقاومت به انسولين در بدن ايجاد میشود،به اين صورت که در بدن اين افراد به اندازه کافي انسولين ترشح میشود، اما موثر نيست.
رجب يادآور شد: حدود 90 درصد بيماران مبتلا به ديابت نوع 2، مقاومت به انسولين دارند که از اين بين حدود 70 تا 80 درصد دچار چاقي و يا اضافه وزن هستند.
رييس انجمن ديابت ايران در خصوص افزايش ميزان ديابت افزود: مهمترين و شايعترين علت چاقي و ديابت کاهش فعاليت جسماني و تغذيه غلط است. و در مقابل تحرک و تغذيه سالم، بزرگترين عوامل در جلوگيري از ابتلا به ديابت هستند و اين مسائلي است که از کودکي بايد آموزش داده شود.
دنياي مدرن و بي تحرک امروز خطراتي براي انساني که از نظر ژنتيکي براي عصر شکار و شکستن هيزم وآوردن آب از چاه ساخته شده ايجاد کرده است، افرادي که امروز را بيشتر در پشت ميزها و يا در مقابل صفحههاي تلويزيون میگذرانند.
اعتدال امري ضروري است. ضمن اينکه بايد مواظب خوردن و فعاليت ورزشي خود بود لازم است مقداري از فشارهاي اجتماعي و روحي براي لاغر ماندن را - به ويژه نزدنوجواناني که احساس آسيب پذيرتري دارند کاهش داد.