عصبانیت مسکو از گسترش روابط هند و ارمنستان؛ روسیه حتی در تحویل تسلیحات قراردادی به ارمنستان مشکل دارد

هند به سرعت به بزرگ‌ترین شریک دفاعی ارمنستان تبدیل شد. ایروان قرارداد‌هایی به ارزش حدود ۲ میلیارد دلار امضا کرد و موشک‌انداز‌های چندلوله‌ای «پیناکا»، باتری‌های موشک زمین به هوا «آکاش» و رادار‌های ضد توپخانه «سواثی» را خریداری نمود.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، سایت دیپلمات در تحلیلی به بررسی روابط هند و ارمنستان پرداخته که در ادامه آمده است.

کمتر کسی یک دهه پیش تصور می‌کرد که روزی هند و ارمنستان به عنوان شرکای راهبردی آشکار در کنار هم قرار بگیرند. سال‌ها، روابط آنها دوستانه، اما حاشیه‌ای بود و توسط قدرت‌های بزرگ‌تر و اتحاد‌های عمیق‌تر تحت‌الشعاع قرار می‌گرفت. 

ارمنستان که از آسیب‌پذیری خود در قفقاز جنوبی زخمی شده بود، تقریباً به‌طور انحصاری بر روسیه برای حفاظت نظامی تکیه داشت. هند که درگیر مسائل همسایگی و رقابت با پاکستان بود، دلیلی نداشت که ایروان را چیزی بیش از یک آشنای دور ببیند. 

امروزه، در حالی که ارمنستان و جمهوری آذربایجان گام‌های شکننده‌ای به سوی صلح برداشته‌اند، بحث‌ها به نحوه تطبیق نقش تازه ایجاد شده هند در شرایطی با درگیری کمتر معطوف شده است.

برای درک چگونگی شکل‌گیری این بحث جدید، باید به سال ۲۰۲۰ بازگردیم، زمانی که جنگ دوم قره‌باغ محاسبات امنیتی ارمنستان را به‌طور بنیادین تغییر داد.

برای دهلی نو، با مشاهده رشد روابط اسلام‌آباد با هر دو آنکارا و باکو، ارمنستان کمتر شبیه یک کشور دور و دورافتاده و بیشتر شبیه یک تعادل طبیعی به نظر می‌رسید. این همگرایی منجر به شکل‌گیری شراکتی شد که ریشه در دفاع داشت، اما اهمیت ژئوپلیتیک گسترده‌تری را نیز در بر می‌گرفت.

پیش از این نقطه عطف، امنیت ارمنستان به‌طور کامل به روسیه وابسته بود. بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، بیش از ۹۰ درصد از واردات عمده تسلیحاتی آن از مسکو تأمین می‌شد.

تحویل‌ها شامل جنگنده‌های Su-۳۰SM، هلیکوپتر‌های Mi-۸، باتری‌های دفاع هوایی و خودرو‌های زرهی بود، در حالی که نیرو‌های روسی در گیومری نقش مسکو را به عنوان ضامن نهایی تقویت می‌کردند. این وابستگی هم از نظر روانی و هم از نظر مادی معنا داشت: روسیه به‌عنوان حافظی دیده می‌شد که در صورت بروز تهدیدات وجودی وارد عمل می‌شد.

اما این اعتماد در سال ۲۰۲۰ کاملاً فرو ریخت. با پیشروی نیرو‌های آذربایجانی با حمایت ترکیه و استفاده از پهپاد‌های مدرن، روسیه عمدتاً کنار ایستاد. ارمنستان مجبور شد با تسلیحات قدیمی و تاکتیک‌های نظامی سنتی، یک جنگ مدرن را پیش ببرد. نتیجه فاجعه‌بار بود و افسانه روسیه به عنوان یک متحد قابل اعتماد شکست، فضایی برای ورود بازیگران جدید ایجاد کرد.

سال‌های پس از ۲۰۲۰ شاهد تنوع بی‌سابقه‌ای در شراکت‌های دفاعی ارمنستان بوده است. هند و فرانسه به دو تأمین‌کننده اصلی تبدیل شدند و خلأیی را که روسیه به جا گذاشته بود، پر کردند.

هند به سرعت به بزرگ‌ترین شریک دفاعی ارمنستان تبدیل شد. ایروان قرارداد‌هایی به ارزش حدود ۲ میلیارد دلار امضا کرد و موشک‌انداز‌های چندلوله‌ای «پیناکا»، باتری‌های موشک زمین به هوا «آکاش» و رادار‌های ضد توپخانه «سواثی» را خریداری نمود.

تحویل توپخانه، خودرو‌های زرهی و پهپاد‌ها نیز دنبال شد. برای هند، این قرارداد‌ها صرفاً جنبه تجاری نداشتند؛ بلکه سیگنال‌های ژئوپلیتیکی بودند که روسیه را خشمگین می‌کردند.

موقعیت رو به رشد هند بار‌ها از سوی روسیه مورد انتقاد قرار گرفت. با این حال، هند در حال تثبیت خود به عنوان یک صادرکننده تسلیحات معتبر بود و در عین حال به ترکیه و پاکستان یادآوری می‌کرد که می‌تواند بر منطقه همسایگی آنها تأثیر بگذارد.

برخی ناظران این رابطه را صرفاً تراکنشی می‌دانند. این برداشت، اهمیت گسترده‌تر آن را نادیده می‌گیرد. برای ارمنستان، هند صرفاً یک تأمین‌کننده نیست؛ بلکه شریکی است که تجربه زندگی تحت فشار راهبردی مداوم را به اشتراک می‌گذارد. 

برای هند، قفقاز جنوبی دور از اهمیت نیست: هماهنگی رو به رشد پاکستان با جمهوری آذربایجان، که با حمایت ترکیه پشتیبانی می‌شود، دلایل کافی به دهلی نو می‌دهد تا از ارمنستان حمایت کند؛ بنابراین تأمین تسلیحات برای ایروان، هم به عنوان یک توازن راهبردی و هم به عنوان جاه‌طلبی هند برای ایفای نقش در امنیت جهانی عمل می‌کند. این رابطه هزینه ژئوپلیتیکی اندکی دارد، اما در رقابت‌های هند با ترکیه و پاکستان اهرم نمادین قابل توجهی ایجاد می‌کند.

چشم‌انداز منطقه‌ای در حال تحول، این همگرایی را تسریع کرده است. روسیه که سرگرم بحران اوکراین است، حتی در تحویل تسلیحات قراردادی به ارمنستان دچار مشکل شده است.

تا سال ۲۰۲۵، ایالات متحده در میانجیگری صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان فعال‌تر شده و از جمله با میزبانی یک اجلاس سه‌جانبه در کاخ سفید، حضور خود را نشان داده است، اما واشنگتن تضمین‌های نظامی ارائه نمی‌دهد و بیشتر حمایت سیاسی و اقتصادی می‌کند. هند وارد این خلأ شد و نه تنها تسلیحات ارائه داد، بلکه حس همبستگی نیز ایجاد کرد.

جغرافیا لایه دیگری به این داستان می‌افزاید. موقعیت ارمنستان در مسیر بالقوه «راهکار شمال-جنوب»، که هند را از طریق ایران به روسیه و اروپا متصل می‌کند، به ایروان وزن راهبردی بیشتری می‌دهد.

اگرچه این مسیر با موانع سیاسی و لجستیکی روبه‌روست، اما توجیه هند برای تعامل با قفقاز جنوبی نه تنها به صورت نظامی، بلکه به صورت اقتصادی نیز تقویت می‌شود.

در همین راستا، هند، ایران و ارمنستان اواخر ۲۰۲۴ دومین مشورت‌های سه‌جانبه خود را برگزار کردند که نقش ایروان در اتصال منطقه‌ای و اهمیت آن در رویکرد هند به اوراسیا را برجسته کرد. همچنین، هند و ارمنستان در همان دوره اولین مشورت‌های دفاعی خود را برگزار کردند.

این شراکت بدون محدودیت نیست. جغرافیای ارمنستان همچنان سخت‌گیر است: این کشور محصور در خشکی است، به ترانزیت ایران وابسته و توسط مرز‌های بسته با ترکیه و جمهوری آذربایجان منزوی شده است. 

برای هند، این پرسش مطرح است که آیا می‌تواند منابع خود را برای تثبیت جایگاه در قفقاز اختصاص دهد، در حالی که اولویت خود را بر اقیانوس هند-آرام متمرکز کرده است.

علاوه بر این، روابط دفاعی ممکن است سایر مسیر‌های همکاری را تحت‌الشعاع قرار دهد. تجارت دارویی، همکاری در فناوری اطلاعات و تبادلات فرهنگی همچنان کمتر توسعه یافته‌اند، اگرچه امید است که در بلندمدت ارمنستان به یک قدرت فناوری با همکاری هند تبدیل شود.

پتانسیل افزایش حجم تجارت که تاکنون به حدود ۴۰۰ میلیون دلار رسیده، وجود دارد. بدون تنوع‌بخشی، این شراکت می‌تواند شکننده شود و تنها با تداوم تنش‌های منطقه‌ای حفظ شود – و اگر صلح با باکو تثبیت شود، ضرورت واردات دفاعی کاهش خواهد یافت.

پس از دخالت ایالات متحده در روند صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، دو سناریو دامنه‌ای از امکانات را نشان می‌دهد. اگر صلح پایدار بماند، رابطه ارمنستان و هند می‌تواند به شراکتی متوازن‌تر تبدیل شود، به‌طوری که فناوری، آموزش و تجارت در کنار دفاع وزن بیشتری پیدا کنند. 
مشارکت هند در توسعه مسیر تجاری جدید نیز می‌تواند به دستور کار اضافه شود. اما هنوز مشخص نیست که هند در چنین وضعیتی چگونه به نفوذ فزاینده ترکیه در منطقه پاسخ خواهد داد.

اگر درگیری ادامه یابد یا دوباره شعله‌ور شود، وابستگی ارمنستان به تسلیحات هندی عمیق‌تر خواهد شد. هند نفوذ بیشتری به دست می‌آورد، اما همزمان خود را بیش از پیش به دینامیک‌های امنیتی قفقاز پیوند خواهد داد.

به هر حال، یک نکته روشن است: ارمنستان به وابستگی انحصاری به روسیه باز نخواهد گشت. هند پیش از این خود را به عنوان یک بازیگر جدی در اقیانوس هند-آرام در قفقاز جنوبی تثبیت کرده است.

روند روابط ارمنستان و هند بازتاب یک بازچینی راهبردی عمیق است. برای ایروان، هند هم منبع امنیت سخت و هم نمادی از تنوع‌بخشی شده است، در زمانی که وابستگی به هر محافظ واحدی خطرناک ثابت شده است. 

برای دهلی نو، ارمنستان نه تنها یک بازار، بلکه یک سکوی ژئوپلیتیک است تا توانایی خود را برای عمل فراتر از جنوب آسیا نشان دهد، با رقبایی مانند ترکیه و پاکستان مقابله کند و جایگاه خود را به عنوان یک صادرکننده دفاعی معتبر تثبیت نماید.

با تغییر دینامیک‌های منطقه‌ای و مذاکرات صلح شکننده بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، این شراکت ناگزیر مورد آزمون قرار خواهد گرفت. چه این رابطه به همکاری‌های اقتصادی و فناوری گسترش یابد و چه همچنان بر محور دفاع متمرکز بماند، رابطه ارمنستان و هند همچنان به عنوان شاخصی برای سنجش نحوه سازگاری کشور‌های کوچک و قدرت‌های نوظهور با عدم قطعیت‌های جهان چندقطبی عمل خواهد کرد.