قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان را اجرا کنیم!

به گزارش سرویس فرهنگی تابناک، جهان امروز، جهانی است در آغوش فناوری. کودکانی که دیروز با اسباب‌بازی‌های چوبی و دوچرخه‌های ساده سرگرم بودند، امروز با گوشی‌های هوشمند، واقعیت افزوده، هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی رشد می‌کنند. محیط زندگی آنان دیگر صرفاً کوچه و مدرسه نیست؛ بلکه پهنه‌ای بی‌کران به نام «فضای مجازی» است که مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و خانوادگی را درمی‌نوردد. در این دنیای دیجیتال، کودکان در معرض فرصت‌ها و تهدیدهایی قرار می‌گیرند که نیازمند بازتعریف مفهوم «مسئولیت والدین» است. 

در چنین شرایطی، حقوق کودک به‌عنوان بخشی بنیادین از حقوق بشر، نمی‌تواند بی‌توجه به تحولات فناورانه باقی بماند. مسئولیت والدین دیگر تنها به تأمین معاش، آموزش سنتی و مراقبت فیزیکی محدود نیست؛ بلکه اکنون والدین باید ضامن ایمنی دیجیتال فرزندان خود نیز باشند. این مسئولیت نه‌تنها اخلاقی و تربیتی است، بلکه در بسیاری از کشورها، جنبه‌ای قانونی یافته و در قالب مقررات و سیاست‌های الزام‌آور نمود یافته است. باوجود این، در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، خلأهای جدی در حوزه تقنین، آموزش والدین، سیاست‌گذاری دیجیتال، و حمایت از کودکان در فضای آنلاین مشهود است.

چارچوب‌های قانونی بین‌المللی

در ایالات متحده، قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان (COPPA) از سال 1998 اجرا شده است. این قانون الزاماتی را برای وب‌سایت‌ها و خدمات آنلاین تعیین می‌کند که اطلاعات شخصی کودکان زیر 13 سال را جمع‌آوری می‌کنند. بر اساس COPPA، والدین باید رضایت آگاهانه خود را برای جمع‌آوری، استفاده یا افشای اطلاعات شخصی فرزندانشان ارائه دهند. در اتحادیه اروپا، مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR) شرایطی را برای پردازش داده‌های شخصی کودکان تعیین کرده است. بر اساس ماده 8 این مقررات، پردازش داده‌های شخصی کودکان زیر 16 سال تنها با رضایت والدین یا سرپرستان قانونی مجاز است. با این حال، برخی کشورها مانند فرانسه و آلمان این سن را به 13 سال کاهش داده‌اند.

مسئولیت‌های والدین در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان

والدین نقش کلیدی در نظارت بر فعالیت‌های آنلاین فرزندان خود دارند. این مسئولیت‌ها به این‌ترتیب‌اند:

1. نظارت بر استفاده از اینترنت: والدین باید بر محتوایی که فرزندانشان در فضای مجازی مشاهده می‌کنند نظارت داشته باشند و از دسترسی آن‌ها به محتوای نامناسب جلوگیری کنند.

2. آموزش سواد دیجیتال: آموزش مهارت‌های لازم برای استفاده ایمن و مسئولانه از فناوری‌های دیجیتال به کودکان از وظایف والدین است.

3. استفاده از ابزارهای کنترل والدین: استفاده از نرم‌افزارها و تنظیمات موجود در دستگاه‌ها برای محدود کردن دسترسی به محتوای خاص و مدیریت زمان استفاده از اینترنت.

4. گفت‌وگو با فرزندان: ایجاد فضای باز برای گفت‌وگو درباره تجربیات آنلاین کودکان و تشویق آن‌ها به گزارش رفتارهای نگران‌کننده.

باوجود قوانین موجود، چالش‌هایی در اجرای مؤثر مسئولیت‌های والدین وجود دارد:

1. پیشرفت سریع فناوری: فناوری‌های جدید مانند واقعیت مجازی، هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء، چالش‌های جدیدی را برای نظارت والدین ایجاد می‌کنند.

2. دسترسی آسان به اینترنت: کودکان می‌توانند از طریق دستگاه‌های مختلف به اینترنت دسترسی پیدا کنند، که نظارت بر فعالیت‌های آن‌ها را دشوار می‌کند.

3. کمبود آگاهی والدین: برخی والدین ممکن است از خطرات فضای مجازی و ابزارهای موجود برای محافظت از فرزندان خود آگاه نباشند.

توصیه‌ها برای والدین

برای ایفای مؤثر مسئولیت‌های قانونی در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان، والدین می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

1. آموزش مداوم: به‌روز نگه‌داشتن دانش خود درباره فناوری‌های جدید و خطرات مرتبط با آن‌ها.
2. استفاده از ابزارهای کنترل والدین: بهره‌گیری از نرم‌افزارها و تنظیمات موجود برای نظارت و مدیریت فعالیت‌های آنلاین کودکان.
3. ایجاد فضای گفت‌وگو: تشویق کودکان به صحبت درباره تجربیات آنلاین خود و ایجاد اعتماد برای گزارش مشکلات.
4. همکاری با مدارس و نهادهای آموزشی: مشارکت در برنامه‌های آموزشی مرتبط با سواد دیجیتال و امنیت آنلاین.

در دنیای دیجیتال امروز، مسئولیت‌های والدین در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان اهمیت فزاینده‌ای یافته است. قوانین و مقررات مختلف در کشورهای گوناگون بر نقش کلیدی والدین در حفاظت از حقوق و امنیت کودکان در فضای مجازی تأکید دارند. با این حال، چالش‌های متعددی در این مسیر وجود دارد که نیازمند آگاهی، آموزش و همکاری مستمر والدین با نهادهای مختلف است. تنها با تلاش‌های مشترک می‌توان محیطی ایمن و سالم برای کودکان در فضای دیجیتال فراهم کرد. 

در جهان دیجیتال، کودک دیگر تنها یک مصرف‌کننده خاموش نیست؛ او کنشگری است که در فضای مجازی حضور دارد، دیده می‌شود، شنیده می‌شود، و گاه هدف قرار می‌گیرد. این حضور، والدین را در برابر مسئولیت‌های تازه‌ای قرار داده که بی‌توجهی به آن می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی، پایدار و گاه غیرقابل‌جبران برای کودک شود. نهاد خانواده، نخستین حلقه‌ پیوند کودک با جهان دیجیتال است و والدین، نخستین کنشگران حمایتی در این مسیرند. آنان باید نه‌تنها فرزندان خود را در استفاده ایمن از فناوری توانمند سازند، بلکه خود نیز آگاه، مجهز و قانون‌مند باشند. امروزه بسیاری از کشورها، از طریق وضع قوانین صریح، توسعه نظام‌های تأیید والدین، و ترویج سواد دیجیتال، مسئولیت قانونی والدین را در قبال فعالیت‌های آنلاین فرزندانشان به رسمیت شناخته‌اند و با وضع جریمه و مقررات الزام‌آور، نهاد خانواده را به یکی از ارکان سیاست‌گذاری دیجیتال تبدیل کرده‌اند. 

در ایران نیز زمان آن فرارسیده مسئولیت والدین در قبال فضای مجازی، در قوانین صراحت یابد، سیاست‌گذاری‌های فرهنگی به آموزش والدین در این زمینه اختصاص یابد، و نهادهای ذی‌ربط از جمله آموزش‌وپرورش، وزارت ارتباطات و صداوسیما در مسیر ارتقای سواد دیجیتال خانواده‌ها ایفای نقش مؤثرتری داشته باشند. حق کودک بر سلامت، امنیت، حریم خصوصی، رشد متوازن و زیست دیجیتال ایمن، بدون مشارکت مؤثر و قانون‌مند والدین، تحقق‌پذیر نخواهد بود.

در نهایت، مسئولیت والدین در فضای مجازی، مسئولیتی است هم‌سنگ با مسئولیت در جهان واقعی؛ و اگر خانواده نتواند در این عرصه ایفای نقش کند، ما نسلی را از دست خواهیم داد که نه‌تنها در برابر تهدیدهای دیجیتال بی‌دفاع است، بلکه هویت، استقلال و آینده‌اش نیز در معرض فروش، فریب و فراموشی قرار خواهد گرفت.

محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان