بازدید 81166

حاشیه‌نشینی در روستا

فروغ فکری
کد خبر: ۹۹۲۰۰۷
تاریخ انتشار: ۳۱ تير ۱۳۹۹ - ۲۲:۳۲ 21 July 2020
شهروند : بیست‌سال قبل که علی از روستای لوداب به روستای مادوان آمد، خبری از شهر شدن مادوان ‏نبود. یاسوجی‌ها هنوز مادوان را روستایی می‌دانستند که پنج کیلومتر با آن‌ها فاصله داشت و زندگی اهالی‌اش هم ‏با روستا‌های دیگر تفاوتی نداشت. با مهاجرت علی، تبدیل شدن زمین‌های کشاورزی برای ساخت‌وساز ‏خانه شروع شد. او که در روستای خودش معلم بود، آن زمان به مادوان آمد تا علاوه بر معلم بودن بتواند از ‏مدرک روانشناسی‌اش هم استفاده کند. او از نخستین مشاوران روستایی شد که سال‌ها بعد عنوان شهر گرفت: ‏ «همان سال‌ها قطعه به قطعه زمین‌های کشاورزی به فروش گذاشته شد و وضع مالی برخی از اهالی روستا ‏به سرعت تغییر کرد. نزدیکی‌اش به یاسوج هم دلیلی بود برای رشد افسارگسیخته جمعیت. ١٠سال طول ‏کشید تا مادوان به یاسوج وصل شد.» علی و دیگر روستاییان با چشمان خودشان دیدند که از روستا‌های دور ‏و نزدیک کهگیلویه و بویراحمد مردم به مادوان سرزیر می‌شوند. بی‌شغل، بی‌آینده و بی‌امکانات: «هر‌سال بیش ‏از ٣٠٠ تا ٥٠٠ نفر به منطقه آمدند. همین هم یکی از دلایل تنوع فرهنگی منطقه شد. بیکاری و مشکلات ‏فرهنگی در کنار رسیدگی نکردن به وضع روستایی که حالا شهر شده عاملی بود تا شاهد رشد انواع ‏مشکلات اجتماعی باشیم. از اعتیاد گرفته تا فقر گسترده.» ‏

اواخر خرداد امسال نستهن مقدم، شهردار، یاسوج را شهری با بالاترین میزان مهاجرت‌پذیری در ایران نامید. به ‏گفته او یاسوج با میزان ۴.۴ درصد بالاترین میزان رشد مهاجرت‌پذیری کشور را دارد و اعتبارات شهری پاسخگوی ‏خدمات‌رسانی به سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه شهر نیست. پس از او هم احد جمالی، معاون سیاسی، ‏امنیتی و اجتماعی استاندار کهگیلویه وبویراحمد ازجمله مناطق مهاجرپذیر منطقه را مادوان دانست و تبدیل ‏شدن روستای مادوان بویراحمد به شهر را تصمیمی شتاب‌زده و در زیر سایه فشار، سفارشات بیرونی، ‏سلیقه‌ای، بدون کار کارشناسی و آینده‌نگری اعلام کرد. ‏

مادوان بیش از پنج‌سال است شهر شده و مشکلات علی روزیان، در بیست سالی که آنجا ساکن بوده، هر ‏روز بیشتر از قبل شده است. او حالا یکی از حادترین مشکلات منطقه را دعوا بر سر زمین می‌داند. ‏زمین‌هایی که به علت قرار گرفتن در منطقه شهری، ارزش‌شان بیشتر شد و همین هم دلیلی بود تا یک قطعه ‏زمین به چندین نفر فروخته شود: «برای مثال ١٠نفر روی یک قطعه زمین دعوا دارند و این دعوا‌ها در ‏سال‌های گذشته حل نشده. بسیاری از کسانی که زمین را به چند نفر فروخته بودند دستگیر شدند، اما هنوز هم ‏بر سر زمین‌های خالی باقی مانده دعواست. بافت زمین کشاورزی تغییر کرد و صدور پروانه ساخت بالا رفت و ‏درنتیجه دعوا بر سر تغییر ملک کشاورزی به ملک تجاری افزایش یافت که البته به دلیل سود زیاد زمین ‏تجاری این تنش‌ها بیشتر هم شد.» او که در کمیته پیشگیری از آسیب‌های روانی استان هم عضو است از ‏تحقیقی می‌گوید که چند‌سال قبل با همکاری استانداری انجام دادند. تحقیقی که نشان داد بسیاری از ‏روستاییان قدیم از وضع فعلی و تبدیل روستا به شهر راضی نیستند و رشد جرایم گوناگون و ‏خودکشی در منطقه آن‌قدر محسوس و صعودی است که حالا بسیاری از آن‌ها می‌خواهند به سبک گذشته‌شان ‏برگردند: «یکی از نتایج تحقیق این بود که ٦٥‌درصد زمین‌های منطقه زمین‌های بزه‌اند. یعنی ‏زمین‌هایی که مالکان‌شان در آن‌ها به مشکل خورده‌اند. اغلب به چند نفر فروخته شده و هر روز هم بر ‏مشکلات‌شان افزوده می‌شود.» ‏

برای روزیان، منطقه مادوان با باغ‌های گردو و انگور شناخته می‌شد و دامداری‌های گسترده. از باغ‌ها اندکی ‏بیشتر باقی نمانده و این درحالی است که این منطقه یکی از پرآب‌ترین مناطق کشور است. خالی شدن ‏روستا‌ها در کهگیلویه و بویراحمد هم مانند بسیاری دیگر از نقاط کشور در سال‌های گذشته، آن‌قدر زیاد بوده ‏که براساس آمار از ٢‌هزار و ٢٣٢ روستا طبق آخرین سرشماری، ٥٩٥ روستا خالی از سکنه شده است. همین ‏هم دلیلی بود که آذر‌سال ٩٧، خدادوست موسوی، مدیرکل دفتر امور روستایی و شورا‌های استان بگوید که ‏دولت برای ایجاد زیرساخت‌هایی مانند آب لوله‌کشی، برق، مدرسه و سایر خدمات در آن‌ها متحمل هزینه‌های ‏بسیاری شده، اما حالا بی‌استفاده مانده و مستهلک شده و بسیاری از پاره روستا‌های منطقه زیبا و ‏سردسیری تاکسیسه واقع در ١٠٠ کیلومتری یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد خالی از سکنه شده است. ‏

از دست دادن معیشت

دو ورودی اصلی یاسوج چند سالی است درگیر مهاجران روستا‌های دور و نزدیک است. مادوان و مهریان از ‏سمت جاده اصفهان و سراب‌تاوه و اکبر‌آباد از ورودی گچساران. حاشیه‌نشینی در جا‌هایی که طرح هادی ‏برایشان تعریف نشده. با این حال وضع مادوان از همه این مناطق سخت‌تر است. رضا خلیلی، ‏جامعه‌شناس ساکن یاسوج چند‌سال قبل تحقیقی با همکاری اداره بهزیستی این شهر درباره این ‏منطقه شروع کرد. تحقیقی که نشان داد مردم مادوان با تبدیل شدن روستایشان به شهر معیشت قبلی را از ‏دست دادند. آن‌ها شهرنشین نشدند، اما شغل روستایی هم ندارند و به روستاییان حاشیه‌نشین بدل شده‌اند: ‏‏ «ساکنان اولیه این روستا یک جامعه بسته بودند که آسیب چندانی نداشتند، اما بعد‌ها با سیل بی‌رویه ‏مهاجرت مشکلات این منطقه افزایش پیدا کرد و البته این مشکلات، یاسوج را هم تحت‌تأثیر قرار داد تا جایی ‏که تا چند‌سال پیش یکی از دلایل نزاع‌های‌جمعی، درگیری میان همین افراد بود.» ‏

او می‌گوید جمعیت اولیه این منطقه تقریبا حدود ٦‌هزار نفر بود که درحال حاضر به٧٠ تا ٨٠هزار ‏نفر رسیده و ازجمله تبعات آن این بود که فقر مطلق روستانشینان به فقر نسبی و احساس خلأ و فقدان ‏تبدیل شده است. به گفته او، شغل‌های کاذب و فصلی به وجود آمده و همین هم بستری شده برای انواع ‏مشکلات اجتماعی. «چند‌سال پیش که کار تحقیق را با بهزیستی شروع کردیم، تصمیم گرفتیم اجتماع ‏محلی را فعال کنیم. کارگاه‌های آموزشی برای خانواده برگزار کردیم و با وجود آنکه ابتدای امر همراهی‌ها کم ‏بود درنهایت استقبال از این کارگاه‌ها بالا رفت.» خلیلی می‌گوید بهزیستی با قدرت وارد کار شد، اما درنهایت کار ‏را رها کرد. بعد‌ها کلینیکی آنجا تأسیس شد، اما نتیجه‌ای دربرنداشت و کار رها شد: «تبدیل شدن به شهر ‏تغییرات زیادی به همراه داشت که بخش مثبت آن حضور شهرداری و اصرار به برقراری یک‌سری امکانات ‏بود. هرچند امکانات چندانی به وجود نیامد و در ابتدایی‌ترین چیز‌ها باقی ماند.» به گفته او بهزیستی بعد‌ها ‏قرارداد‌هایی با برخی موسسات آسیب‌های اجتماعی بست، اما نتایج کار آن‌ها منتشر نشد و درحقیقت این ‏قرارداد‌ها با موسساتی بسته شد که پاسخگو نبودند و نتیجه خاصی هم نداشت: «پیگیری‌های ما نشان داد این ‏قرارداد‌ها با روابطی بسته و پولی رد و بدل می‌شود، اما برای مردم منطقه اثری ندارد.» مادوان، درحالی ‏پس از تبدیل شدن از روستا به شهر با مشکلات بسیاری مواجه است که غیراز این منطقه، بسیاری از ‏روستا‌های دیگر هم در طول سالیان گذشته به شهر تبدیل شده‌اند. ‏

از‌سال ١٣٣٥ به بعد، وجود جمعیت بیش از ٥‌هزار نفر معیار تبدیل روستا‌ها به شهر شد، اما در بسیاری از ‏موارد جمعیت تنها فاکتور تبدیل روستا‌ها به شهر نبود و تعداد زیادی از شهر‌های تازه تاسیس‌شده، فاقد معیار جمعیتی تعریف‌شده برای شهر شدن بودند. براساس داده‌های آماری، در‌سال ١٣٣٥، تعداد شهر‌های ایران ‏‏١٩١ شهر بود که پس از گذشت ٦٣‌سال به تعداد ١٣١٩ شهر در‌سال ٩٨ رسید. به‌عبارت دیگر، در‌سال ‏‏١٣٣٥ از کل شهر‌های کشور به‌لحاظ تعداد، شهر‌های کوچک سهم حدود ٦‌درصدی داشته‌اند که این میزان ‏در‌سال ١٣٩٥ به ٣٢,٥‌درصد و در‌سال ١٣٩٨ به ٣٦.٧‌درصد رسیده است‎.

چند روز قبل هم سعیدرضا جندقیان، معاون امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور خبر ‏از کاهش جمعیت روستا‌های کشور داد. او گفت سالانه ۷۶۰‌هزار نفر از جمعیت روستاییان کشور کاهش ‏می‌یابد و دلیل آن هم توجه نکردن به اقتصاد روستاییان و ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است که ‏می‌تواند پایداری و بازگشت جمعیت را به روستا‌ها به وجود بیاورد. ‏

توسعه اشتباه، مشکل اصلی روستا‌ها

تبدیل بسیاری از روستا‌ها به شهر در سال‌های اخیر از نظر کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر ‏اقتصادتوسعه آنقدر‌ها هم بد نیست. او که کتابی جدید با عنوان (سرمشق نوین توسعه روستایی ایران) را دردست انتشار دارد و شیوع کرونا در چاپ آن وقفه ایجاد کرده معتقد است مشکل اصلی روستا‌ها روند توسعه ‏اشتباه آنهاست و با وجود آنکه روستا‌های بسیاری در دو دهه اخیر به شهر تبدیل شده، اما آمار‌ها می‌گوید ‏این اتفاق خیلی هم به ضرر وضع روستاییان نبوده: «این اتفاق به دلایل گوناگون رخ داده است. بعضی از ‏سکونتگاه‌های غیررسمی با جمعیت بالای ٥٠‌هزار نفر به شهر بدل شدند که برای مثال در اطراف شهر ‏تهران حدود ٢٠شهر جدید ساخته شد. بعضی از روستا‌ها هم به دلیل نزدیکی به شهر‌ها در شهر‌ها ادغام ‏شدند و درحقیقت چاره‌ای جز این نداشتند. در گونه دیگر هم روستا آن‌قدر بزرگ شد که عنوان شهر را از آنِ ‏خود کرد.» به گفته او سرنوشت بسیاری از روستا‌ها در سال‌های اخیر دچار چنین تغییراتی شده. روستا‌های ‏نشسته در دامان کوهستان اغلب خالی از سکنه شدند و ساکنانش به روستایی با مرکزیت دشت آمدند و این ‏درباره روستا‌هایی که با خشکسالی دست به گریبان بودند هم دیده شد. با این حال بخش دیگری از این ‏تغییرات در مناطقی با عنوان روستا-شهر رخ داد. روستا‌هایی که مرکز دهستان بودند، اما جمعیت شهری ‏نداشتند و البته با قانونی که بنیاد مسکن گذاشت برخورد دوگانه‌ای با آن‌ها شد: «اغلب این‌ها با گرفتن عنوان ‏شهر امکاناتی دریافت کردند که به نفع‌شان بود. خدمات پایه به آنجا رسید. مرکز پست، جاده، بعضا راه‌آهن و ‏‏. این شهر شدن اغلب اتفاق بهتری برای ساکنانش رقم زد و این نکته‌ای است که ارزیابی‌های علمی و ‏پژوهش‌های انجام شده در این حوزه بر آن تأکید دارد. هرچند بسیاری از آن‌ها هم به دلیل نرسیدن امکانات ‏مشکلاتی را تحمل کردند، اما اغلب‌شان براساس تحقیقات انجام گرفته چنین وضعیتی نداشتند.» ‏

اطهاری می‌گوید تبدیل روستا‌ها به شهر از دو منظر مشکلاتی ایجاد کرد. یکی از آن‌ها تقسیم زمین و از بین ‏بردن شیوه جمعی تولید بود که باعث بهره‌برداری از مشاعات شد و دیگری هم نفوذ برای ساخت مسکن دوم ‏بود. مسکنی که در حقیقت زمینش در روستاست، اما برای ساکنان شهر ساخته می‌شود. ویلا‌های پررونقی که بر ‏اساس تخمین‌های موجود سالانه ۲۰۰‌هزار هکتار زمین روستا را تفکیک کرده و به تدریج از زمین‌های ‏کشاورزی به زمین‌های مسکونی تبدیل می‌کند: «برنامه‌های تلویزیون اغلب روستاییان را مردمی ساده دل نشان ‏می‌دهد و این درحالی است که باید تعاریف را تغییر دهیم. برای مثال در چین و کره‌جنوبی شرکت‌های نوپا ‏نمی‌توانند در شهر‌های بزرگ بمانند به دلیل اجاره و هزینه بالا؛ بنابراین به مناطق روستایی می‌روند. روستا را ‏توسعه می‌دهند و فرهنگ نو و خلاق را در کنار فرهنگ بومی عرضه می‌کنند. در آن صورت فکر مهاجرت از ‏سر جوانان می‌افتد و آن نگاه نوستالژیک عجیب به روستا هم تغییر می‌کند. این الگوی توسعه نوینی است ‏که باید اجرایی شود. الگویی که هرگز توجهی به آن نشده است.» اطهاری می‌گوید براساس آمار، رشد درآمد ‏روستاییان با سرمایه‌گذاری معکوس بوده. دلیل این اتفاق هم این بوده که اگر سرمایه‌گذاری اتفاق افتاده بدون ‏پشتیبان بوده یا روستا تخلیه شده و نتیجه نداده است و در بیشتر روستا‌ها هم طرح‌های هادی به درستی ‏عملیاتی نشده است. طرح‌هایی که بیش از هرچیز معیشت روستا‌ها را نادیده گرفت و عاملی شد تا خودکفایی ‏غذایی که پیش از این وجود داشت از بین برود: «این طرح با تأکید بر ساخت واحد مسکونی عامل چنین ‏اتفاقی شد. مثلا گفتند باید آغل از خانه فاصله داشته باشد، اما برنامه‌ریزی برای ساخت و جانمایی‌اش انجام ‏نگرفت. در نتیجه دامداری دچار خلل شد. به جای آنکه ساخت تعاونی و آموزش تعاونی به صورت مدرن ‏مدنظر قرار گیرد، این موارد از دست رفت و درنهایت روستا از تولید افتاد و برای تأمین مواد غذایی‌اش هم به ‏شهر متکی شد. شهری با کارخانه‌ها و کارگاه‌های جدید.» او می‌گوید همین هم دلیلی است که تورم مواد ‏غذایی در مناطق روستایی همیشه بالاتر از شهر است و روستاییان سال‌هاست مجبورند مواد غذایی را گران‌تر ‏از شهر بخرند. ‏ ‏
سلام پرواز
خیرات نان
بلیط اتوبوس
تبلیغات تابناک
اشتراک گذاری
برچسب منتخب
# ماه رمضان # عید نوروز # جهش تولید با مشارکت مردم # دعای روز هفدهم رمضان