شبکه‌های اجتماعی، پدیده فراگیر عصر ارتباطات

مقدمه
انقلاب در دو بعد اطلاعات و ارتباطات، ابعاد زندگی انسان‌ها را دچار تغییر و تحول نموده است؛ به عبارتی بهتر، رفتارها و تعاملات افراد به شدت برگرفته از تغییر و تحول صورت گرفته در دو بعد نامبرده بوده است. ظهور فن‌آوریهای نوین در هر دو بعد، بسترها و ابزارهای بسیار قدرتمندی برای شکل‌گیری افکار و برقراری ارتباط بین افراد گوناگون از نقاط متفاوت فراهم نموده است.

متناسب با این تحولات شگرف، هر کسی توانسته است تا اطلاعات جدید و بسیاری را به شیوه‌های گوناگون و در ابعاد و دامنه گسترده در اختیار طیف وسیعی از هم‌نوعان خود قرار دهد؛ یکی از ابزارهای بسیار مهم ارتباطی و اطلاعاتی میان تک تک انسانها تلفن‌های همراه به خصوص از نوع هوشمند آن است.

همچنین گسترش شبکه‌های اجتماعی در فضای اینترنت ـ که این فضا در واقع جزو بنیادهای انقلاب جدید به شمار می‌آید ـ بستر بسیار قدرتمند و مناسبی برای مبادله اطلاعات و برقراری ارتباط میان افراد گوناگون فراهم نموده است. از این روی، شناخت دامنه نفوذ این فناوری‌ها در زندگی افراد و میزان استفاده و چگونگی استفاده از این فناوری‌ها، می‌تواند ما را در شناسایی و مدیریت ظرفیت‌های موجود در کنار مشکلات متعدد ناشی از این فناور‌ی‌ها رهنمون سازد. از این روی، مؤسسه جهانی (پیو) با آگاهی به اهمیت این مسأله، در نظرسنجی ارزشمندی اقدام به این امر نموده است که در زیر متن ترجمه شده گزارش این مؤسسه آورده می‌شود. مترجم خود را متعهد می‌نماید تا در گامی دیگر اقدام به شناخت، مقایسه و سنجش وضعیت کشور عزیزمان ایران از این حیث با دیگر کشورهای جهان نماید.

بررسی گزارش

شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان با سرعت چشمگیری گسترش یافته است. در کشورهایی همچون بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، روسیه، جمهوری چک و اسپانیا، نزدیک نیمی از افراد بالغِ کل این مجموعه‌ها هم اکنون از فیس بوک و وب‌ سایت‌های مشابه استفاده می‌کنند. این سایت‌ها همچنین در میان دولت‌های با درآمد پایین نیز پرطرف‌دار هستند. در این کشور‌ها هر شخصی که به اینترنت دسترسی دارد، می‌خواهد که از شبکه‌های اجتماعی بهره گیرد.

در همین حال، گوشی‌ تلفن همراه، در همه جای جهان به چیزی رایج تبدیل شده و مردم از این گوشی‌ها به شیوه‌هایی چون فرستادن متن و گرفتن عکس استفاده می‌کنند. گوشی‌های هوشمند همچنین به طور فزاینده‌ای در میان نیمی از مردم بریتانیا، ایالات متحده و ژاپن رایج شده است. در سطح جهانی بیشتر کاربران گوشی‌های هوشمند اذعان می‌کنند که آن‌ها شبکه‌های اجتماعی را با گوشی‌های شخصی خود، آن هم برای گرفتن اطلاعاتی در خصوص شغل، کالاهای مصرفی و مسائل سیاسی می‌بینند.

فناوری‌هایی از این دست به ویژه در میان جوانان و افرادی با تحصیلات بالا طرفدار دارند. تقریبا نظرسنجی در هر کشوری، نشان می‌دهد افراد زیر سی سال و آنهایی که تحصیلات دانشگاهی دارند، بیشتر احتمال دارد تا درگیر شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند هستند.

این‌ها یافته‌های کلیدی از مطالعه و نظر سنجی ۲۱ کشور جهان توسط مؤسسه تحقیقاتی پیو از هفده مارس ۲۰۱۲ تا بیستم آوریل ۲۰۱۲ است. نتایج این تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که عموم مردم جهان برخط (آنلاین) دیدگاه‌هایشان را به ویژه درباره فرهنگ عامه از این راه به اشتراک می‌گذارند. در سراسر این بیست کشور (پاکستان به دلیل تعداد کاربران اندک شبکه‌های اجتماعی از این تحقیق کنار گذاشته شده است) به طور میانگین ۶۷ درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌گویند که آن‌ها از این سایت‌ها برای به اشتراک گذاشتن نظراتشان درباره موزیک و فیلم‌ها استفاده می‌کنند. شمار چشمگیری از کاربران نیز دیدگا‌هایشان را درباره مسائلی همچون مسائل اجتماعی، ورزشی و سیاسی و شمار اندکی نیز از این راه، عقاید مذهبی خود را به اشتراک می‌گذارند.

آیا شما از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنید؟

بیان عقاید درباره سیاست، مسائل اجتماعی و مذهب به ویژه در جهان عرب عمومی است؛ برای نمونه در مصر و تونس دو کشور که قلب بهار عربی هستند، بیش از شش نفر از هر ده نفر کاربر شبکه اجتماعی برخط عقایدشان را درباره سیاست به اشتراک می‌گذارند. در مقابل در سراسر این بیست کشور، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد به طور متوسط تنها ۳۴ درصد اشتراک گذاری‌ها مربوط به عقاید سیاسی است.

به طور مشابه، در مصر، لبنان و اردن بیش از هفت نفر از هر ده نفر، عقایدشان درباره مسائل اجتماعی را از این طریق به اشتراک گذاشته‌اند، و این در مقایسه با ۴۶ درصدی است که در سراسر این بیست کشور است.

ناگفته نماند که منافع چشمگیری در شبکه‌های اجتماعی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط وجود دارد. هر شخصی در این کشور‌ها که به شبکه اینترنت متصل می‌شود به میزان بسیاری، درگیر شبکه‌های اجتماعی است برای نمونه، بیشتر کاربران اینترنت در مکزیک، برزیل، تونس، اردن، مصر، ترکیه، روسیه و هندوستان از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.

اشتراک‌گذاری دیدگاه ها درباره موزیک و فیلم در شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار است

هنگامی که شما از سایت‌های شبکه اجتماعی استفاده می‌کنید، چه چیزهای را بین هم به اشتراک می‌گذارید؟

برعکس، گویا مردم در تعداد بیشتری از کشورهای پیشرفته از لحاظ اقتصادی، کمتر تمایل به تعامل برخط با دیگران در این شبکه‌ها دارند؛ به ویژه ژاپن و آلمان؛ تنها دو کشوری هستند که کمتر از نصف همه کاربران اینترنت آن در شبکه‌های اجتماعی مشارکت می‌کنند. کاربران آنلاین این دو کشور در مقایسه با دیگر کاربران جهان، از شبکه‌های اجتماعی کمتر برای بیان عقایدشان درباره فرهنگ، اجتماع، ورزش، سیاست و مذهب استفاده می‌کنند.

اعراب برخط دیدگاه‌هایشان را درباره اجتماع، سیاست و مذهب به اشتراک می‌گذارند

وقتی شما از سایت‌های شبکه اجتماعی استفاده می‌کنید، چه چیزهای را بین هم به اشتراک می‌گذارید؟

شبکه‌های اجتماعی

در نوزده کشور از این ۲۱ کشور، نزدیک سه نفر یا بیشتر از از آن،  در هر ده نفری که مورد پرسش قرار گرفتند، از سایت‌هایی همچون فیس بوک استفاده می‌کنند، که این نظر سنجی شامل نصف مردم بریتانیا (۵۲ درصد)، ایالات متحده (۵۰ درصد)، روسیه (۵۰ درصد)، اسپانیا (۴۹ درصد) و جمهوری چک (۴۹درصد) را شامل می‌شوند. تنها دو کشور تک رقمی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی، هند و پاکستان به ترتیب با ۶ و ۴ درصد هستند.

در کشورهای نظرسنجی شده نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی متناسب با سن افراد متفاوت است در هفده کشور از این ۲۱ کشور یک شکاف پنجاه امتیازی (درصدی) یا بیشتر بین کسانی که کمتر از سی سال دارند با آنهای که پنجاه یا بیشتر از پنجاه سال دارند وجود دارد. این شکاف به ویژه در کشورهای همچون، ایتالیا، لهستان، بریتانیا، و یونان بارز‌تر است یعنی جاهای که یک شکاف دست‌کم ۰ درصدی (امتیازی) بین گروه‌های جوان با گروه‌های مسن قابل مشاهده است.

جوانان به احتمال زیاد، از شبکه‌های اجتماعی بیشتر استفاده می‌کنند

(درصد استفاده افراد در سنین گوناگون از شبکه‌های اجتماعی و شکاف موجود)

به طور مشابه، استفاده از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی به واسطه سطح تحصیلات متفاوت است (دومین متغییر تأثیرگذار در استفاده از این شبکه‌ها). این تفاوت با یک اختلاف دو رقمی بین آنهایی که دارای تحصیلات دانشگاهی هستند با آنهایی که فاقد این تحصیلات هستند در پانزده کشور از هجده کشورِ نظرسنجی شده (این یافته بدون در نظر گرفتن کشورهای همچون مکزیک، برزیل و پاکستان به دلیل این که در آن‌ها از هر صد پاسخ دهنده تنها تعداد کمی دارای مدرک دانشگاهی بودند، می‌باشد) نشان داده شده است.

گسترده‌ترین شکاف در مصر وجود دارد که در آن ۸۱ درصد آنهای که دارای مدرک دانشگاهی هستند از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و این در مقایسه با ۱۸ درصد آنهایی است که تحصیلات پایینی دارند.

در بین آنهایی که در شبکه‌های اجتماعی مشارکت دارند به اشتراک گذاری نظرات درباره موزیک و فیلم یک فعالیت پرطرفدار است اکثریت (دست‌کم سه چهارم کاربران) در هفده کشور می‌گویند آن‌ها این کار را (به اشتراک گذاری عقاید و نظراتشان در خصوص فیلم و موزیک) انجام می‌دهند: در چین (۸۶درصد)، هندوستان (۸۵درصد)، مکزیک (۸۴درصد)، یونان (۸۳درصد)، ترکیه (۷۸درصد)، تونس (۷۷درصد)، و ایتالیا (۷۵درصد).

از سوی دیگر، بیان دیدگاه‌های در خصوص ورزش یک موضوع به نسبت غیر عمومی‌تری است به طوری که نصف یا بیشتر از نصف کاربران سایت‌های شبکه‌های اجتماعی تنها در هفت کشور هند، اردن، تونس، ترکیه، مصر برزیل و چین می‌گویند که آن‌ها نظریاتشان را در مورد ورزش، از این طریق، به اشتراک می‌گذارند.

موارد استفاده از شبکه‌های اجتماعی

شما به هنگام استفاده از شبکه‌های اجتماعی اقدام به اشتراک گذاشتن چه چیزی می‌کنید؟

در کشورهای عربی همچون: تونس، لبنان، و مصر سایت‌های شبکه‌های اجتماعی چارچوب پرطرفداری برای بیان دیدگاه‌ها در خصوص مسائل سیاسی و اجتماعی هستند. بیش از 7 نفر از هر 10 نفر کاربران سایت‌های شبکه‌های اجتماعی، در این کشورها دیدگاه‌های خود را در خصوص مسائل اجتماعی از طریق این سایت‌ها ارسال کرده‌اند، و حداقل 6 نفر از هر 10 نفر دیدگاهایشان در خصوص مسائل سیاسی را از این طریق به اشتراک گذاشته‌اند. ترکیه و ایتالیا کشورهای دیگری هستند که نتایج نظر سنجی نشان می‌دهد که در آنها اکثریت‌ آنهایی که از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند برای بیان نظرات خود در خصوص مسائل اجتماعی از این سایت‌ها استفاده می‌کنند( به ترتیب 64 و 63 درصد). اغلب در ترکیه همچنین دیدگاه‌های سیاسی از این طریق به اشتراک گذاشته می‌شوند(57 درصد).

کاربران شبکه‌های اجتماعی در تونس(63درصد)، مصر(63درصد)، و اردن(62درصد)، به احتمال بیشتر در مقایسه با سایر کشورها، مدعی‌اند که از این شبکه‌ها برای ارسال دیدگاه‌های مذهبی خود بهره می‌برند در حقیقت، نظرسنجی در هیچ کشور دیگری نشان دهنده وجود اکثریتی برای به اشتراک گذاشتن عقاید مذهبی از طریق سایت‌های شبکه‌های اجتماعی نیست. در 14 کشور، تنها در حدود یک سوم یا کمتر از این مقدار صرف ارسال نظرات در خصوص مسائل مذهبی از این طریق می‌شود.

همگانی شدن گوشی‌های تلفن همراه در بسیاری از نقاط جهان

اکثریت گسترده‌ای در سراسر جهان دارای تلفن همراه هستنتد. در 18 کشور از 21 کشور مورد مطالعه، سه چهارم و یا بیشتر افراد اعلام کردند که دارای تلفن همراه هستند و تنها در سه کشور مکزیک(63 درصد)، هندوستان(56درصد)، و پاکستان (52درصد)، این رقم کمتر از سه چهارم است. علاوه بر تماس‌های تلفنی، اغلب پاسخ دهنده‌گان می‌گویند که آنها مرتبا از تلفن‌های همراه خود برای ارسال متن استفاده می‌کنند حداقل دو سوم صاحبان تلفن همراه در17 کشور از 21 کشور مورد مطالعه می‌گویند که آنها اغلب از این وسیله برای ارسال متن استفاده می کنند برای مثال مکزیک(93درصد) و لبنان (90درصد).

البته در کشورهای همچون: ترکیه(60درصد)، آلمان(58درصد)، هندوستان(42درصد) و پاکستان(36درصد) احتمالا کمتر از سایرین، از گوشی‌های تلفن همراه خود برای ارسال متن استفاده می‌کنند.

موارد استفاده از تلفن همراه

شما اغلب از تلفن همراه خود به چه منظوری استفاده می‌کنید؟

گرفتن عکس و یا ضبط فیلم با استفاده از گوشی‌های تلفن همراه ( در مقایسه با تماس و ارسال متن) تا حدودی طرفداران کمتری دارد. در ژاپن(79درصد)، مکزیک(70درصد)، ایالات متحده(67درصد) و اسپانیا(67درصد) در مقایسه با سایرین بیشترین احتمال را در استفاده از این تلفن‌ها برای گرفتن عکس یا ظبط فیلم دارند حدودا 6 نفر از هر 10 نفر و یا کمتر از این مقدار، در 17 کشور مورد مطالعه اعلام کردند که از گوشی‌های همراه خود به این منظور استفاده می‌کنند پاکستان با 13 درصد کمترین آمار را در مقایسه با دیگران در این خصوص دارد.

تعداد کمی از کاربران تلفن همراه از این وسیله برای اتصال به شبکه اینترنت استفاده می کنند در 18 کشور مورد مطالعه کمتر از 4 نفر در هر 10 نفر اعلام کردند که آنها مرتبا از گوشی‌های تلفن همراه خود برای اتصال به شبکه اینترنت استفاده می کنند. بریتانیا با (52درصد)، ژاپن(51درصد) و ایالات متحده (51درصد) بیشترین احتمال را در استفاده از تلفن همراه برای اتصال به شبکه جهانی اینترنت دارند.

کاربران گوشی‌های هوشمند درگیر شبکه‌های اجتماعی

در میان کاربران تلفن‌های همراه هوشمند،- که در اینجا منظور کسانی است که که به صورت منظم از تلفن‌های همراه خود برای اتصال به شبکه اینترنت استفاده می‌کنند- شبکه‌های اجتماعی محبوبیت بسیار زیادی دارند.

در 12 کشور از 21 کشور مورد مطالعه، حداقل 6 نفر از هر 10 نفر کاربران گوشی‌های هوشمند، از طریق گوشی‌های خود به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند. این مسئله بخصوص در کشورهای همچون: مصر(79درصد)، مکزیک(74درصد) و یونان (72درصد) بیشتر متداول است و از طرف دیگر در ژاپن(45درصد) و چین(31درصد)، کاربران گوشی‌های همراه هوشمند کمتر از این وسیله برای اتصال به شبکه‌های اجتماهی استفاده می‌کنند.

کاربران گوشی‌های هوشمند

شما از گوشی همراه هوشمند خود برای چه مواردی استفاده می‌کنید؟

پاسخ دهندگان در ایالات متحده، ژاپن و اروپا به احتمال زیاد از گوشی‌های تلفن همراه هوشمند خود برای گرفتن اطلاعاتی درباره محصولات مصرفی، شغلشان و مسائل سیاسی استفاده می‌کنند حداقل 4 نفر از هر 10 نفر در این کشورها می گویند که آنها به طور مرتب از گوشی‌های تلفن همراه خود برای گرفتن اطلاعاتی در خصوص قیمت‌ها و در دسترس بودن محصولات و یا درباره مسائل مرتبط با شغلشان استفاده می‌کنند و بیش از یک سوم نیز اعلام کردند که از این گوشی‌ها برای دسترسی به اخبار و اطلاعات سیاسی استفاده می‌کنند.

گوشی‌های هوشمند بیشتر بین افراد جوان عمومیت دارد.

آیا شما مرتبا از اینترنت استفاده می‌کنید؟

به طور کلی کاربران تلفن‌های هوشمند در کشورهای مورد مطالعه: در خاورمیانه، آسیا و آمریکای لاتین، کمتر از گوشی‌های هوشمند برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کنند اگرچه استثناعاتی در این خصوص وجود دارد. اکثریت کاربران گوشی‌های همراه در هندوستان(60درصد)، از گوشی‌های خود برای بدست آوردن اطلاعاتی در خصوص شغلشان استفاده می‌کنند. مصری‌ها (65درصد)از گوشی‌های همراهشان برای بدست آرودن اطلاعات و اخبار سیاسی استفاده می‌کنند. و در چین(48درصد) کاربران از تلفن‌های همراه خود برای به دست آوردن اطلاعات در باره سیاست استفاده می‌کنند.

جوانان به میزان قابل توجهی نسبت به افراد مسن، بیشتر با گوشی‌های تلفن همراه خود درگیر هستند. یک شکاف دو رقمی در اغلب کشورهای مورد مطالعه در خصوص (موارد استفاده تلفن همراه) بجز مورد (تماس) وجود دارد. برای مثال در 19 کشور از 21 کشور مورد مطالعه افراد 18 الی 29 ساله در مقایسه با افراد 50 و بیشتر از 50 ساله، با یک شکاف10 درصد(امتیازی) ، از تلفن‌های همراه خود برای اتصال به شبکه اینترنت استفاده می‌کنند. بزرگترین تفاوت در چین(63+ واحد شکاف)، ژاپن(62+) و بریتانیا (61+) رخ میدهد.

شیوه بهره‌ برداری از تلفن‌ همراه متناسب با تحصیلات نیز متفاوت است. برای مثال در 14 کشور پاسخ دهندگان دارای تحصیلات دانشگاهی حداقل 10 + (درجه یا واحد شکاف) در مقایسه با آنهایی که تحصیلات پایین‌تری دارند از گوشی‌های همراه خود برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند. شکاف تحصیلاتی بخصوص در کشورهای همچون: چین(47+)، ترکیه(36+)، مصر(32+) و لبنان(31+) بزرگتر است.

* دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس