محور توسعه شمال غرب كشور

موقعيت جغرافيايي استان آذربايجان غربي

آذربايجان غربي با مساحتي حدود 37614 کيلومتر مربع (بدون احتساب درياچه اروميه ) در شمال غربي ايران قرار دارد. اين استان از شمال به کشورهاي آذربايجان وترکيه و از غرب به ترکيه و عراق از جنوب به استان کردستان و از شرق به آذربايجان شرقي و زنجان محدود شده است .

درياچه اروميه در مشرق اروميه و در فاصله 24 کيلومتري اروميه واقع شده است. درياچه اروميه با مساحت تقريبي 5000 الي 6000 کيلومتر مربع با طول 130 الي 140 کيلومتر و عرضي برابر با 5/15 الي 50 کيلومتر بيستمين درياچه از لحاظ وسعت و دومين درياچه شور در جهان بوده و حجم متوسط آن بين 12 الي 32 ميليارد متر مکعب در زمان‌هاي کم‌آبي و پرآبي تخمين زده شده است. ارتفاع درياچه از سطح درياهاي آزاد 1276 متر و غلظت نمک آن بين 200 الي 300 گرم در ليتر مي‌باشد.

درياچه اروميه، يکي از 9 نقطه مهم جهان است که از سوي يونسکو به عنوان «بيوسفر حفاظت شده» معرفي شده و در تداوم چرخه حيات تعدادي از پرندگان مهاجر نقش تعيين‌کننده‌اي ايفا مي‌کند.

پيش‌زمينه

اگرچه وجود اين درياچه بين استانهاي آذربايجان شرقي و غربي چشم‌انداز زيبايي را در منطقه به وجود آورده اما به عنوان حايلي ميان دو استان، تردد ساکنان آن دو منطقه را دشوار ساخته است. از اين رو ايده ساخت پلي ميانبر از وسط اين درياچه براي اتصال دو استان به وجود آمد و انديشه احداث راهي کوتاه براي تسهيل رفت و آمد شکل گرفت. بدين منظور الگوهاي موجود در دنيا مورد بررسي قرار گرفت.

يکي ازالگوهاي موفق در جهان، پلي در کشور آمريکا است که بر روي درياچه‌اي با ويژگي‌هاي مشابه درياچه اروميه احداث شده است. اين درياچه در ايالت يوتا قرار دارد كه ابعاد آن اندكي كوچكتر از درياچه اروميه ولي با همان عمق، همان غلظت املاح و جانداران مي‌باشد.   

شكل‌گيري طرح ميان‌گذر درياچه اروميه

در سالهاي ابتدايي پيروزي انقلاب اسلامي، پس از بررسي هاي اوليه، سنگريزي در درياچه از سواحل غربي (سمت اروميه) و شرقي (سمت تبريز) آغاز و عرض مقطع سنگريزي تا حد لازم براي احداث بزرگراه افزايش داده شد. با پيشرفت کار سنگريزي و نزديك شدن به مناطق مياني درياچه، افزايش طول مسير با کندي مواجه گرديد و پس از مدتي براي حل مساله فکر استفاده از شناورها مطرح شد. با ساخت اسکله در انتهاي هر دو بخش خاکريزي شده و عبور دادن وسايل نقليه توسط شناور، رفت و آمد بين دو ساحل امكان‌پذير شد. به موازات استفاده از شناورها براي جابجايي مسافر و بار، فکر ايجاد پل شناور در حد فاصل دو قسمت خاکريزي شده شکل گرفت و در سال 1368 به مرحله اجرا در آمد که متاسفانه پس از 4 ماه بهره‌برداري، پل احداث شده به دليل توفان شديد تخريب شد .

به دنبال تخريب پل، به منظور ساماندهي اصولي ميان‌گذر، وزارت راه و ترابري در يك مقطع زماني 10 ساله (1368-1378) از تجربيات مهندسان مشاور مختلف جهت مطالعات تكميلي و ارايه راهكارهاي فني استفاده نموده و بعد از تعيين روش بهينه اجراي طرح و انجام تشريفات قانوني، اجراي پروژه به مجريان ذيصلاح واگذار گرديد.  

مطالعات

با توجه به نبود تجربه و اطلاعات كافي در خصوص اين گونه پروژه‌ها در كشور و اهميت و عظمت اين پروژه به علت تركيب چند پروژه دريايي، راهسازي و پلسازي، مطالعات اوليه گسترده‌اي در جنبه‌هاي مختلف فني و مهندسي انجام گرفت كه سرفصل موضوعي اين مطالعات به شرح زير مي‌باشد:

    * مطالعات ژئوتكنيك
    * عمليات هيدروگرافي و نقشه‌برداري
    * تهيه و تفسير تصاوير ماهواره‌اي منطقه درياچه
    * مطالعات لرزه‌خيزي و آناليز ريسك
    * مطالعات هيدروليك و هيدروديناميك و محيط زيست
    * مطالعات ژئوفيزيك
    * تعيين مشخصات شيميايي و فيزيكي آب درياچه
    * طرح اختلاط بتن و مصالح مورد استفاده (با توجه به شوري بالاي آب درياچه)
    * آزمايش بارگذاري شمع
    * مطالعات خوردگي
    * نشست و حفاظت بدنه خاكريز
    * مطالعات طرح معماري

 

مشخصات فني طرح

- طول كل پل: 6/1709 متر شامل 1276 متر پل اصلي، 6/333 متر پل دسترسي و 100 متر پل انتقالي

- تعداد كل دهانه‌ها: 19 عدد پل اصلي، 12 عدد پل دسترسي و 2 عدد پل انتقالي

- طول دهانه‌هاي پل اصلي: يك دهانه 100 متري، 12 دهانه 70 متري و 6 دهانه 55 متري

- عرض پل: 6/27 متر شامل 2 باند رفت و برگشت به عرض 5/9 متر و يك باند راه‌آهن به عرض 5 متر

- ماكزيمم ارتفاع از سطح آب: 12 متر

- تعداد پايه‌ها: 20 عدد (18 عدد صندوقه‌اي و 2 عدد كناري)

- تعداد كل شمع‌ها: 424 عدد

- طول کل شمع ها : 35 کيلومتر

- متوسط ارتفاع هر شمع : 81 متر

- مجموع كارهاي فلزي پل: 35 هزار تن

- حجم بتن‌ريزي: 50 هزار متر مكعب

ويژگي‌ها

    * پروژه به روش طرح و ساخت 1(EPC) اجرا شده كه از مزاياي آن ايجاد وحدت كاري بيشتر، هزينه كمتر، كيفيت بالاتر و امكان ايجاد تمركز در بخش كنترل كيفيت در مراحل سه‌گانه طراحي، تداركات و اجرا مي باشد..
    * به دليل راه نداشتن به آبهاي آزاد،2 فروند بارج عملياتي بزرگ با ظرفيت 1700 تن در محل جهت حمل‌ونقل و انجام عمليات دريايي احداث  گرديد كه در نوع خود منحصر به فرد بود.
    * استقرار سرشمع‌ها (كيسون‌ها) به روش شناوري براي اولين بار با استفاده از 2 دستگاه ويژه متحرك با چرخ لاستيكي به نام دالي به ظرفيت هر كدام 270 تن صورت پذيرفت.
    * ساخت عرشه دهانه مياني پل به طول 100 متر، عرض 25 متر و وزن حدود 1400 تن به عنوان مهمترين و حساس‌ترين و بزرگترين بخش پل در كارخانه تراكتورسازي تبريز انجام شد (اين سازه از دو كمان فلزي تشكيل شده كه عمليات طراحي، ساخت و مونتاژ آن حدود 5/1 سال به طول انجاميد).
    * انتقال پل قوسي به محل از طريق ايجاد مسير سراندن عرشه (Skidding Path) كه متشكل از اسكله موقت و مسيري بود كه با استفاده از تيرهاي حمال (اسكيد بيم) و بتن‌ريزي روي خاكريز ساخته شد.
    * ساخت صندوقه‌هاي فلزي عرشه و پيشراني آنها بر روي پايه‌ها كه از ويژگي‌هاي مهم اجراي اين طرح مي‌باشد.
    * بكارگيري 18 كيسون(قالب هاي پيش ساخته بتني سر شمع)با وزن هريك بيش از 350 تن كه به منظور انتقال بارها ي وارده به شمع ها بكار گرفته شده و درمقايسه با ساير پروژه ها بي نظير بوده است.

مزاياي اجتماعي- اقتصادي حاصل از اجراي طرح
علاوه بر رونق اقتصادي منطقه و نيز جذب سرمايه گذاري و گردشگري، با توجه به وجود دو خط عبوري در هر جهت، ظرفيت عبوري كل اين محور در حدود 60000 وسيله نقليه در روز پيش‌بيني مي‌شود. تمامي اعداد و ارقام محاسبه‌شده در خصوص مزاياي حاصل از اين طرح بر اساس اين فرض به دست آمده‌اند كه آزادراه با كل ظرفيت خود در حال خدمت‌دهي مي‌باشد.  

    الف) كاهش طول مسير

    پيش از احداث ميان‌گذر شهيد كلانتري تردد ميان دو مركز استان تبريز و اروميه غالباً از مسير شمال درياچه به نام جاده سلماس به مسافت 245 كيلومتر انجام مي‌گرفت كه در حال حاضر با عبور از درياچه اروميه فاصله بين اين دو شهر به ميزان 120 كيلومتر كوتاه‌تر شده است.  

    ب) كاهش زمان سفر

    كاهش زمان سفر اولين نتيجه حاصل از كاهش طول مسير مي‌باشد كه ميزان آن با توجه به سرعت مجاز 120 كيلومتر بر ساعت براي آزادراهها، معادل يك ساعت محاسبه مي‌گردد. صرفه‌جويي اقتصادي حاصل از اين كاهش زمان سفر معادل 612 ميليارد ريال در سال پيش‌بيني مي‌گردد.

    محاسبه بر اساس اين مفروضات انجام شد: تعداد وسايل نقليه معادل سواري عبوري در روز 60000، ضريب اشغال هر وسيله نقليه سواري 7/22 و هزينه وقت هر نفر- ساعت 10365 ريال3.  

    ج) كاهش مصرف سوخت

    با فرض مصرف 5/6 ليتر بنزين به ازاي هر 100 كيلومتر، ميزان صرفه‌جويي در مصرف سوخت براي كل ظرفيت عبوري از اين محور به شرح زير پيش‌بيني مي‌شود:

          ميزان كاهش طول مسير: 120 كيلومتر

    ميزان كاهش مصرف سوخت به ازاي هر وسيله نقليه: 8/7 ليتر (8/7=100/120*5/6)

    ميزان كل كاهش سوخت مصرفي در روز بر اساس ظرفيت عبوري: 468000 ليتر (468000=60000* 8/7)

    ميزان صرفه‌جويي سالانه ناشي از كاهش مصرف سوخت با احتساب هر ليتر بنزين معادل 4000 ريال: 683 ميليارد ريال (683280000000= 4000*365*468000)
     
     

    د) كاهش آلاينده‌هاي زيست‌محيطي

    به دنبال كاهش پيش‌بيني‌شده مصرف سوخت به ميزان 468000 ليتر در روز، انتشار آلاينده‌ها نيز كاهش خواهد يافت. مقادير كاهش به شرح زير مي‌باشند:3

    - دي‌اكسيد كربن به ميزان 1095 تن در روز،

    - منواكسيد كربن به ميزان 163 تن در روز،

    - اكسيدهاي نيتروژن به ميزان 9 تن در روز.

    مجموع كاهش اين آلاينده‌ها درسال معادل 462 هزار تن مي‌باشد.

    به لحاظ سازگاري با محيط زيست با توجه به سازه اي براي اين پل در نظر گرفته شده و ضمن ارتباط دو سمت پل، عملاً كمترين تماس را با آب دارد، لذا آثار زيست محيطي  آن حداقل مي باشد و حتي امكان ادامه كشتيراني و حمل و نقل دريايي نيز ملحوظ شده است.

    ه) افزايش ايمني

    حذف تصادفات رخ به رخ  و كاهش تصادفات ناشي از واژگوني از جمله مزاياي ساخت اين مسير مي باشد. طبق بررسي هاي صورت گرفته با توجه به استانداردهاي عملكردي بالاتر آزادراه نسبت به راه اصلي، سطح ايمني بر حسب ميزان تردد چهار برابر افزايش يافته و علاوه برآن احساس آرامش و امنيت خاطر كاربران از دستاوردهاي مهم       بهره برداري از اين پروژه مي باشد.

نتيجه‌گيري

بدون شك احداث اين ميان‌گذر تاثير بسزايي در توسعه و شكوفايي اقتصاد منطقه داشته و به علت دارا بودن استانداردهاي بالاي طراحي و با توجه به شرايط جغرافيايي منطقه، موجب افزايش ايمني دسترسي و كاهش زمان سفر و جلب رضايت كاربران مي‌گردد.

با نگاهي به وضعيت فعلي شبكه راههاي كشور بايد توجه داشت كه رويكرد وزارت راه و ترابري در حال حاضر بيشتر به سمت مديريت دارايي و نگهداري زيرساخت‌ها معطوف است، به خصوص در مورد اين ميان‌گذر كه از پروژه‌هاي نادر در كشور با هزينه احداث بالغ بر 1200 ميليارد ريال بوده و داراي شرايط خاص محيطي نظير خورندگي بسيار بالا، بستر لجني درياچه و ... مي‌باشد، مسأله نگهداري از اهميت بيشتري برخوردار است.

اميد مي‌رود با توجه به تلاشهاي در دست اقدام وزارت راه‌ترابري در توسعه شبكه جاده‌اي كشور هر روز شاهد بهره‌برداري از شبكه‌هاي جديد جاده‌اي در كشور باشيم.