کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
در حالی که یک سال تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا زمان باقی مانده، ظاهرا میزان آمریکاییهای موافق استیضاح «دونالد ترامپ» رئیس جمهور این کشور و کنار گذاشتن وی از تعداد مخالفان این اقدام پیشی گرفته است.
کد خبر: ۹۳۴۵۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۲
کد خبر: ۹۳۴۳۵۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۲
ترامپ در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگاری که پرسید:نظر شما درباره تلاشها برای استیضاح شما در مجلس نمایندگان و سنا چیست، گفت:من نمیتوانم این موضوع را باور کنم. ما بهترین اقتصاد را در تاریخ کشورمان داریم. ما بهترین وضعیت بازار سهام را داریم
کد خبر: ۹۳۴۰۶۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۱
مجلس نمایندگان آمریکا از مشاور پیشین امنیت ملی این کشور خواست تا جهت پیشبرد روند تحقیقات برای استیضاح و برکناری رئیس جمهور آمریکا هفته آینده شهادت دهد.
کد خبر: ۹۳۳۷۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۹
با ادامه پراکنده اعتراضات خیابانی بعضا خشونت بار و بحران سیاسی در عراق، سید مقتدا صدر رهبر جریان صدر عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق را تهدید کرد از طریق ائتلاف با فراکسیون الفتح به رهبری هادی العامری، وی را استیضاح و از این سمت برکنار خواهد کرد.
کد خبر: ۹۳۳۴۲۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۷
کد خبر: ۹۳۳۳۰۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۷
قاضی یک دادگاه آمریکا روز جمعه قانونی بودن روند تحقیقات علیه «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا را تأیید کرد
کد خبر: ۹۳۲۶۸۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۴
کد خبر: ۹۳۲۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۰۱
"هیچ کس بیشتر از خود دونالد ترامپ در جهت کلید زدن استیضاح ش مجدانه تلاش نمیکند. ممکن است به خاطر داشته باشید او در زمانی که به عنوان یک کاندیدای ریاست جمهوری، کمپین خود برای انتخابات ریاست جمهوری 2016 را به پیش میبرد، وعده داد در صورت پیروزی در انتخابات تبدیل به یکی از "خستهکننده ترین" روسای جمهور تاریخ آمریکا میشود.اما اصلاً اینگونه نشد و ترامپ این راه را انتخاب نکرد."
کد خبر: ۹۳۱۷۷۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۲۹
«دونالد ترامپ به طُرُق مختلف رفتار تهاجمیتر و غیرمنطقیتری نسبت به رفتاری که به عنوان کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری نشان داد، داشته است. اکنون او خودش را به عنوان یک دروغگو ثابت کرده و هر چیزی را که فکر کند مخاطبان سخنرانیهایش دوست دارند بشوند، به زبان میآورد. گلن کسلر و دیگر دست اندرکاران بررسی حقایق در واشنگتن پست تا کنون بیش از ۱۳۰۰۰ مورد دروغ و فریب بیان شده از سوی ترامپ را برشمردهاند.
کد خبر: ۹۳۱۷۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۲۹
نتایج این نظرسنجی که روز چهارشنبه منتشر شد، نشان از افزایش ۷ امتیازی حمایتها از استیضاح دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا نسبت به نظرسنجی مشابه در ماه ژوئن دارد. دو ماه پیشتر از آن نظرسنجی، گزارشات رابرت مولر، بازرس ویژه پرونده دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا انجام گرفته بود.
کد خبر: ۹۳۰۷۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۲۵
کد خبر: ۹۳۰۴۵۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۲۴
دو بازرگان، که ظن آن میرود به وکیل شخصی دونالد ترامپ برای جلب کمک کیف در برابر رقیب او کمک کرده باشند، به اتهام نقض قوانین مربوط به منابع مالی برای تبلیغات انتخاباتی، بازداشت شدند.
کد خبر: ۹۲۹۰۹۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۸
کد خبر: ۹۲۸۷۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۷
کد خبر: ۹۲۸۰۹۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۴
کد خبر: ۹۲۷۸۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۳
کد خبر: ۹۲۷۷۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۲
رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا:
رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا گفت که دموکراتها بسیار نگران پتانسیل دولت این کشور برای مداخله در شاهدان پرونده استیضاح رئیسجمهوری ایالات متحده است.
کد خبر: ۹۲۷۳۶۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۰
کد خبر: ۹۲۷۲۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۰
کد خبر: ۹۲۷۱۸۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۰