کلیات
قرهباغ (ارمنی: Ղարաբաղ; ترکی آذربایجانی: Qarabağ) یک منطقه جغرافیایی در شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان است که از ارتفاعات قفقاز کوچک تا زمینهای پست بین رودخانههای کر و ارس کشیده شدهاست. همچنین قرهباغ یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه به این سو بود که پس از عهدنامه گلستان به روسیه تزاری واگذار شد.
تا ۱۸۴۰ این منطقه همچنان با عنوان ایالت قرهباغ شناخته میشد، اما پس از آن به بخش شوشا تغییر نام یافت، در اتحاد جماهیر شوروی بخشهایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست، بخش زنگهزور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد و پس از اشغال این منطقه توسط واحدهایی از ارتش شوروی در معیت نیروهای ارمنستان بخش کوهستانیاش که قسمتی از ساکنان آن را ارامنه تشکیل میدادند با عنوان جمهوری آرتساخ اعلام استقلال کرد.
ریشهشناسی
نام قرهباغ از دو کلمه ترکی قره و فارسی باغ به معنی باغ سیاه یا باغ بزرگ به وجود آمدهاست. این نام اولین بار در منابع گرجی و ایرانی در قرن سیزده و چهارده میلادی آمدهاست. نام آرتساخ در سنگنبشتههای اورارتو دوران پادشاهی «آیرارات»، اوشاکان کنونی) به صورتهای «آرداخونی» یا «اوردخینی» و «اوردخه» قید شدهاست که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزاره اول (پیش از میلاد) جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت. استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره باغ) را با نام «ارخیستینا» (Orkhistene) به عنوان یک ایالت «هایک بزرگ» (ارمنستان بزرگ) - (ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشتهاست.
تاریخچه
در دوره صفویه قرهباغ به مرکزیت گنجه یکی از بیگلربیگیهای ایران بود. مقام بیگلربیگی که در قرن دهم بهطور موروثی به سران ایلات چادرنشین قزلباش میرسید، در قرهباغ در اختیار یکی از شاخههای ایل قاجار بود. در این دوره محال خمسه ارامنه شامل دیزاق، ورنده، خاچین، چلهبرد و طالش و همچنین برکشاط و خانهای ایل جوانشیر و اتوزیکی تابع این بیگلربیگی بودند.
در ۱۱۵۶ هجری قمری، ملک یکن ضابط محال خمسه ارامنه از بیگلربیگیهای گنجه و تفلیس، به خاطر گرفتن چریک از ارامنه به نادرشاه افشار شکایت کرد، نادر نیز طی فرمانی مطالبه چریک از محال خمسه ارامنه را منع کرد بعدتر نیز به گفته عباسقلیآقا باکیاخانوف «حکام گنجه و قراباغ نیز به لقب زیاد اوغلی قاجار از پل خدا آفرین تا قریه شولاور گرجستان بالاتر از پل سنق حکمرانی مینمودهاند. چون در شورای کبرای مغان به سلطنت نادر شاه رضا نداده و در طلب استقرار دولت صفویه بودند، نادرشاه نیز بعد از تمکن بر سریر سلطنت ایران به مقام کسر حشمت و اقتدار ایشان برآمده بسیاری از اهالی قراباغ را به خراسان کوچانده ملکان برگشاط و خمسه را از تحت اختیار ایشان به در کرده و به سردار آذربایجان سپرد» در ۱۱۶۱ هجری شمسی، پناهخان جوانشیر مشهور به پناه علیبیگ ساروجلوی جوانشیر از عادلشاه افشار لقب خانی گرفت و به حکومت قرهباغ منصوب شد.
وی در زمان شاهعباس دوم از ترکستان به قرهباغ آمدهبود و در زمان نادرشاه جارچیباشی بود، اما بعدتر مورد خشم نادر قرار گرفته بود و از ترس وی به کوهستانهای قرهباغ گریختهبود. رسیدن به این مقام بدون همکاری ارامنه ممکن نمیشد، پناهخان در این راه با ملک شاه نظربیگ حاکم ورنده متحد شد و وی را به حکومت خاچین گمارد و به همراه وی حکام دنزاق، چلهبرد و طالش را کنار زد. همچنین پناهخان به درخواست ملکشاه نظربیگ قلعه پناهآباد را ساخت که بعدها به شوشی شهرت یافت.
پس از بینتجیهماندن درگیری پناهخان با فتحعلیخان افشار، فتحعلیخان که پیشنهاد صلح دادهبود با نیرنگ ابراهیمخلیلخان فرزند پناهخان را به اسارت به ارومیه برد. پناهخان نیز برای نجات پسرش با لشکر کریمخان زند که برای سرکوب فتحعلیخان آمدهبود همراه شد. پس از آن کریمخان پناهخان را با خود به شیراز برد و ابراهیمخلیلخان را به حکومت قرهباغ منصوب کرد. تا پیش از برآمدن آقامحمدخان، ابراهیمخلیلخان نه تنها بر قرهباغ که بر ایروان، نخجوان و گنجه نیز حکم راند.
آقامحمدخان قاجار پس از نشستن بر تخت، از ابراهیمخلیلخان خواست تا از دولت مرکزی اطاعت کند، وی نیز در ۱۲۰۷ پسرعمویش عبدالصمدبیگ را به رسم گروگان به تهران فرستاد و ابراز اطاعت کرد. اما در جریان یکی از درگیریهای آقامحمدخان و زندیان عبدالصمدبیگ فراری ناموفق انجام داد و به همین دلیل نیز به دست شاه قاجار کشتهشد. این مسئله و اینکه ابراهیمخلیلخان آقامحمدخان را همانند بسیاری از دیگر رقبایش میدید به تیرگی روابط این دو انجامید. در ۱۲۰۹ آقامحمدخان به قصد تسخیر قرهباغ از ارس گذشت، در محاصره قلعه شوشی جوادخان قاجار و ملیک مجنون چلهبردی و نیروهای ارمنی وی را همراهی میکردند. به علت نداشتن توپهای قلعهکوب، خان قاجار نتوانست قلعه را فتح کند و به پیشنهاد ملیک مجنون به تفلیس لشکرکشی کرد. با فتح تفلیس و متواری شدن اراکلیخان، دیگر خانهای قفقاز اظهار اطاعت کردند، آقامحمدخان که در پی تسلیم ابراهیم خلیلخان بود در نهم ذیحجه ۱۲۱۱ عازم شوشی شد، ابراهیم خلیلخان نیز از ترس به داغستان گریخت، در همان زمان آقامحمدخان در کنار قلعه شوشی به قتل رسید. با شنیدن این خبر ابراهیمخلیلخان به شوشی بازگشت و قدرتی بیش از پیش یافت.
ابراهیمخلیلخان جنازه آقامحمدخان را با احترام در شوشی دفن کرد و منتظر دستور از تهران ماند. با برتخت نشستن فتحعلیشاه خان سیاستی دوگانه را در پیش گرفت. از سویی اطاعت خود از دربار تهران را نشان میداد به گونهای که پسرش ابولفتحخان را به نزد شاه ایران فرستاد و دخترش آغابگم معروف به آغاباجی را نیز به عقد او درآورد دوباره به خانی قراباغ رسید، از سوی دیگر استقلال خویش و توافق بر قدرتهای همجوار را با رابطه حسنه با روسیه حفظ میکرد.
با ورود ژنرال پاول سیسیانوف به قفقاز، ابراهیمخلیلخان رسماً به اطاعت روسها درآمد و قرهباغ را به روسها واگذار کرد. در ۱۲۱۸ سیسیانوف پس از سه روز محاصره گنجه را گشود، در این درگیری جوادخان زیاد اوغلی قاجار، آخرین خان گنجه و ملیک مجنون چلهبردی کشتهشدند. ملیک مجنون پیشتر بر اثر فشارهای ابراهیمخلیلخان، به همراه هزار خانواده ارمنی به گنجه پناه بردهبود و جوادخان ایشان را در محله شامشاری اسکان دادهبود و ملیک را مسئول ارامنه کردهبود.
عباس میرزا ولیعهد ایران پس از آگاهی از پیمان روسها و ابراهیمخلیلخان برای سرکوب وی از آذربایجان به قرهباغ لشکر کشید و توانست در دو نبرد نیروهای خان را که روسها نیز همراهیاش میکردند شکست دهد. در ۱۲۲۰ خان سیسیانوف را به قلعه شوشی راهداد و فرمانده روس اختیار قلعه را به دست گرفت. خان که از این شرایط ناراضی بود به عباسمیرزا نامه نوشت و شفاعت خود را نزد شاه خواستار شد. اما در ۱۲۲۲ روسها که توسط نوه خان، جعفرقلیخان از ارتباط وی با ایران آگاه شدهبودند شبانه او و ۳۱ تن از بستگاناش از جمله دختر و همسرش را به قتل رساندند.
پس از قتل ابراهیمخلیلخان، روسها نه تنها قرهباغ را به جعفرقلیخان نسپردند بلکه قصد تبعید وی به سیبری را داشتند، خان نیز که از دست روسها گریخته بود به همراه ایل جبرائیللو به ایران آمد و عباسمیرزا وی را حاکم قراجهداغ کرد. پس از دوره دوم جنگهای ایران و روسیه در ربیعالاول ۱۲۴۲ مهدیقلیخان یکی از فرزندان ابراهیمخلیلخان به دستور حکومت ایران، ایلات قرهباغ را به سوی قراجهداغ کوچ داد.
ایالت قرهباغ
پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمانچای روسها اقدام به کوچاندن ارامنه ایران به منطقه تحت تسلط خود شدند و ایالات مسلماننشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازهوارد در نظر گرفتند. پس از جنگهای عثمانی و روسیه ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی که همراه روسها علیه عثمانیها وارد جنگ شده و پیروزیهایی بدست آورده بودند پس از عقبنشینی روسها مجبور مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خاننشین ایروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.
مقامات جمهوری خودخوانده قرهباغ اعلام کردند اوضاع در میدانهای درگیری آرام است، اما همچنان آتشبس نقض میشود.
کد خبر: ۱۰۰۸۳۱۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۰
گزارشها حاکی از ادامه درگیری میان آذربایجان و ارمنستان بهرغم اعلام آتشبس میان دو کشور است.
کد خبر: ۱۰۰۸۲۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۲۰
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از برقراری آتشبس در قرهباغ استقبال کرد.
کد خبر: ۱۰۰۸۱۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۹
وزارت خارجه ترکیه امروز (شنبه) اعلام کرد، آتش بس تازه اعلام شده در قره باغ گامی مهم است اما نمیتوان آن را جایگزین یک راه حل جامع برای این درگیری طولانی مدت دانست.
کد خبر: ۱۰۰۸۱۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۹
وزیر خارجه روسیه از توافق ارمنستان و جمهوری آذربایجان برای برقراری آتش بس در منطقه قره باغ خبر داد.
کد خبر: ۱۰۰۸۰۱۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۹
کاخ ریاست جمهوری فرانسه از احتمال حصول آتشبس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره باغ کوهستانی خبر داد.
کد خبر: ۱۰۰۷۹۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۸
همزمان با نشست مسکو؛
رئیسجمهور آذربایجان به رغم نشست دیپلماتیکی که میان وزیر خارجه این کشور و همتای ارمنستانی در مسکو در حال برگزاری است، از پافشاری بر مواضع خود مبنی برعدم مصالحه با ایروان خبر داد.
کد خبر: ۱۰۰۷۹۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۸
«ما نمیتوانیم سی سال دیگر صبر کنیم [تا بحران حل شود]، زیرا اکنون فرصت خوبی برای سازوکارهای حل این مناقشه و کسب حمایت بینالمللی وجود دارد
کد خبر: ۱۰۰۷۷۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۷
رئیس جمهوری آذربایجان با متهم کردن طرف ارمنستانی به ارتکاب جرایم جنگی گفت: نظامیان کشورش تنها اهداف نظامی را هدف حمله قرار می دهند.
کد خبر: ۱۰۰۷۷۵۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۷
رئیسجمهور ارمنستان گفته از هر گونه طرحی که منجر به اجرای آتشبس در منطقه مورد مناقشه « قره باغ کوهستانی» شود استقبال میکند.
کد خبر: ۱۰۰۷۶۶۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۶
وزیر خارجه فرانسه از برگزاری مذاکرات برای حل بحران قره باغ در ژنو و مسکو خبر داد.
کد خبر: ۱۰۰۷۶۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۶
رئیسجمهور روسیه از دولتهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواست هرچه سریعتر به درگیریها در قرهباغ پایان دهند.
کد خبر: ۱۰۰۷۵۸۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۶
دفتر سخنگوی دولت توضیحی را درباره خبری مربوط به جلسه امروز سخنگوی دولت منتشر کرد و در آن تصریح کرد: عنوان انتسابی در اخبار برخی از کانالهای تلگرامی در خصوص مناقشه منطقه قرهباغ به نقل از علی ربیعی نادرست است.
کد خبر: ۱۰۰۷۴۵۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۶
وزرای امور خارجه ایران و روسیه در تماسی تلفنی درباره مسئله ناگورنو قرهباغ ابراز نگرانی کردند.
کد خبر: ۱۰۰۷۴۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۵
مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین الملل گفت: مناطق اشغالی آذربایجان باید تخلیه شود، اما راهحل آن نظامی نیست.
کد خبر: ۱۰۰۷۲۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۵
وزارت امور خارجه:
سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد: خواستار آتشبس فوری، احترام به تمامیت ارضی آذربایجان و گفتگوهای سیاسی زماندار هستیم.
کد خبر: ۱۰۰۷۱۹۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۴
وزیر خارجه روسیه و همتای فرانسویاش طی امروز، دوشنبه خواستار آتشبس در منطقه قرهباغ در اسرع وقت شدند.
کد خبر: ۱۰۰۷۱۹۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۴
وزیر خارجه فرانسه از آمادگی برای برقراری سریع آتش بس در قره باغ کوهستانی و انجام مذاکرات بین جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان خبر داد.
کد خبر: ۱۰۰۷۱۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۴
وزیر امور خارجه روسیه با تأکید بر اینکه مسکو با هر فردی که در انتخابات آمریکا پیروز شود کار خواهد کرد گفت با توجه به تحولات اخیر آمریکا، وقوع بی ثباتی در این کشور بسیار محتمل است.
کد خبر: ۱۰۰۷۱۷۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۴
در حالی که جمهوری آذربایجان سعی در سرکوب جنبش جداییطلبانه داشت، ارمنستان از آن حمایت میکرد و این ابتدا به درگیریهای قومی منجر شد و پس از اعلام استقلال ارمنستان و آذربایجان از مسکو به یک جنگ تمام عیار تبدیل گشت.
کد خبر: ۱۰۰۷۱۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۷/۱۴