کلیات
اِسْتِخاره طلب خیر و واگذاری انتخاب کاری به خداوند است هنگامی که انسان در آن کار شک و تردید دارد و خیر و شر آن را با مشورت با دیگران نمی‌تواند تشخیص دهد. استخاره به شکل‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ ازجمله استخاره با نماز و دعا، قرآن، کاغذ (ذات الرِّقاع) و تسبیح.
عالمان دینی برای مشروعیت استخاره به روایات استناد کرده‌اند. شیخ عباس قمی برخی شیوه‌های استخاره را در مفاتیح الجنان آورده است. برخی از آداب استخاره عبارت‌است از: خواندن سوره‌هایی از قرآن، فرستادن صلوات بر پیامبر(ص) و خاندانش و گفتن ذکرهایی خاص.
به‌گفته علامه مجلسی، اصل این است که هرکس برای خود استخاره کند؛ گرچه برخی از عالمان دینی رجوع به دیگران را هم جایز می‌دانند و امروزه استخاره غالباً این‌گونه انجام می‌شود.
استخاره‌های مشهوری از عالمان دینی و دیگران نقل شده است؛ از جمله استخاره عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم برای اقامت در قم و استخاره محمدعلی شاه قاجار برای به توپ‌بستن مجلس شورای ملی.
برخی از کتاب‌هایی که به‌طور مستقل درباره استخاره نوشته شده‌اند، عبارت‌اند از: فَتحُ‌الاَبواب، نوشته سید بن طاووس، اِرشاد المُستَبصِر فی الاِستخارات، تألیف سید عبدالله شُبَّر و الاِثارة عن معانی الاِستخاره، اثر فیض کاشانی.
مفهوم‌شناسی
استخاره در لغت به‌معنای طلب خیر، درخواست بهترینِ از دو کار و نیز دعا آمده است؛ اما امروزه به‌معنای واگذاردن انتخاب کاری به خداوند است که انسان در انجام آن تردید دارد و خیر و شر آن را با مشورت با دیگران نمی‌تواند تشخیص دهد.
شیوه‌های استخاره
در منابع حدیثی شیوه‌های مختلفی برای استخاره بیان شده است که از آن میان استخاره با نماز و دعا، استخاره با قرآن، استخاره ذات‌الرِّقاع (استخاره با کاغذ) و استخاره با تسبیح است. هریک از این اقسام استخاره خود به چند روش می‌تواند انجام شود. در کتاب مفاتیح‌الجنان نوشته شیخ عباس قمی برخی از روش‌های استخاره آمده است.
استخاره با نماز
استخاره با نماز بدین صورت است که فرد دو رکعت نماز به‌جا آورد و پس از نماز به سجده برود و صد بار بگوید: «اَستخیر اللّٰه فی جمیع اُموری خيرةً فی عافیة؛ از خدا در همه امور طلب عافیت می‌کنم». سپس هرچه را که خدا به قلبش انداخت، همان را انجام دهد.
استخاره با قرآن
برای استخاره با قرآن روش‌های مختلفی نقل شده است از جمله:
- برپایه روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده یکی از روش‌های استخاره با قرآن این است که هرگاه شخصی میان انجام یا ترک کاری مردد بود، وقتی برای نماز آماده شد، قرآن را بگشاید و به نخستین چیزی که در آن دید، عمل کند.
- سید بن طاووس از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است هنگامی که خواستی با قرآن تفأل بزنی(استخاره بگیری)، سه مرتبه سوره اخلاص را قرائت کن و سه مرتبه صلوات بفرست و سپس این دعا را «قُلْ اللَّهُمَّ إِنِّی تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَيْکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیْبِک» را بخوان و قرآن را بگشا، از سطر اول صفحه اول استخاره خود را بگیر.
- براساس برخی نقل‌ها، پس از گشودن قرآن، هفت یا هشت ورق شمرده می‌شود و استخاره از ورق هفتم یا هشتم گرفته می‌شود.
استخاره با کاغذ
در استخاره با کاغذ یک شیوه این است که دو کلمه «اِفْعَل» (انجام بده) و «لا تَفْعَل» (انجام نده) بر دو ورقه نوشته می‌شود و استخاره‌‌کننده با به‌جای آوردن آدابی خاص یکی از آن دو را برمی‌دارد و به مقتضای آن عمل می‌کند.
ابن ادریس حلی احادیث استخاره با کاغذ را غیرمعتبر دانسته است؛ اما شهید اول دیدگاه او را با این استدلال که استخاره با کاغذ نزد امامیه مشهور است، رد کرده است.
استخاره با تسبیح
استخاره با تسبیح هم ازجمله به این صورت انجام می‌شود: پس از خواندن هریک از سوره‌های حمد(حداقل سه مرتبه و اگر نشد یک مرتبه) و قدر ده مرتبه و نیز خواندن دعایی مخصوص[یادداشت ۱] یک قبضه از تسبیح یا تعدادی سنگریزه را جدا کرده و دوتا دوتا می‌شمریم. اگر بازمانده زوج بود، کار مورد نظر را انجام می‌دهیم و اگر فرد بود آن را ترک می‌کنیم یا بالعکس.
به گفته شهید اول، سند استخاره به عدد(تسبیح یا سنگریزه) به رضی الدین آبی می‌رسد. البته سید ابن طاووس سند آن را به ائمه باز گردانده است. و به گفته صاحب جواهر (۱۲۰۲-۱۲۶۶ق)، در زمان او علما به این شیوه استخاره می‌کردند.
مشروعیت استخاره
پیش از اسلام، نوعی از استخاره به‌نام استقسام به ازلام رایج بود که به‌وسیله تیرِ کمان انجام می‌شد. شیخ شلتوت عالم اهل سنت، با استناد به آیه ۳ سوره مائده که در آن استقسام به ازلام حرام اعلام شده، استخاره را مصداق نهی این آیه دانسته و آن را عملی نامشروع شمرده است؛ اما آیت‌الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه، میان استسقام و استخاره تفاوت قائل شده، نظر شیخ شلتوت را رد کردهو برای استحباب استخاره به روایات متعددی استناد کرده است.