کلیات
آستان قدس رضوی عنوان رسمی مجموعه‌ایست که حرم مطهر رضوی، موقوفات و متعلقات آن را سرپرستی و مدیریت می‌کند و در جهت احیاء درست موقوفات گام برمی‌دارد. نوسازی و بازسازی حریم مقدس حرم، نگهداری و آماده‌سازی اماکن متبرکه جهت میزبانی زائران، ایجاد امکانات مختلف برای انجام زیارتی آسوده همراه با شناخت، راهنمایی زائران و... از جمله خدمات آستان قدس رضوی است که در یک نگاه اجمالی، به چشم می‌آید؛ اما محدودهی فعالیت‌های آستان قدس رضوی، فراتر از ابعاد گستردهی حرم مطهر است. موزه‌ها، کتابخانه‌ها، دانشگاهها و مدارس، مراکز بیمارستانی و درمانی و مراکز صنعتی، از دیگر فعالیت‌های آستان قدس رضوی است.
آستان قدس در آیینه تاریخ
در دوره های گذشته دادن القاب و عناوین در آستان مقدس حضرت رضا (ع) معمول و مرسوم بود. در میان خدمتگزاران این بارگاه منورگروهی که دارای القاب و عناوینی بودند.با داشتن آن عناوین برای خود امتیازاتی قائل می شدند. و بدین وسیله به دیگران فخر و مباهات میکردند. مرحوم موتمن در کتاب خود آورده است:
سابقا در دستگاه آستان قدس مانند دربار سلاطین بزرگ از نظر تشریفات ورسوم درباری به اشخاصی از خدمتگزاران و منسوبین آستان قدس ، القاب و مناصب و مشاغل اعطا میشده است ، و اشخاص آن را از امتیازات و افتخارات خود وخانواده خود دانسته و بدان مباهات می کردند.
این عناوین به موجب احکام وفرامین مخصوصی از طرف نائب التولیه آستان قدس و احیانا از جانب سلطان وقت صادر میگردید .برخی از این عناوین متناسب با شغل و خدمت آن اشخاص بود.
آن القاب که توام با کلمه دفتر بود بیشتر به اشخاصی که متصدی امور دفتری مانند نویسندگان اسناد واحکام و ثبت و ضبط و امورحسابداری و امثال آنها بوده اند تعلق میگرفت . و آن القاب که با کلمه (التولیه) همراه بود، بعنوان مقام اشخاص یا صرفا به عنوان انتصاب و افتخارآن فرد محسوب می شد .
آستان مقدس رضوی در تمام طول تاریخ مستقل بوده و دولت ها در آن دخالتی نداشته اند ، امور اداری و انتظامات و خدمات در آن جا توسط خود کارگزاران انجام می گیرد . و متولیان تنها در برابر حاکم و رهبر کشور مسئولیت دارند و هیچ کدام از مقامات حکومت و دولت حق مداخله در امور روضه مبارکه را نداشته اند و این سنت همچنان ادامه دارد و آستان قدس استقلال خود را تا کنون حفظ کرده است .
امام خمینی رضوان الله علیه در حکمی که برای نماینده خود و تولیت آستان قدس رضوی در پانزدهم فروردین ماه ۱۳۵۹ مرقوم فرموده اند در قسمتی از آن آمده است: «آنچه لازم به تذکر است این مطلب می‌باشد که هیچ یک از نهادهای جمهوری اسلامی مانند جهاد سازندگی و همچنین وزارت ارشاد ملی. یا اشخاص حق دخالت در موقوفات و سایر متعلقات آستان قدس را ندارند.»
امام خمینی قدس الله سره در هنگامی که کارکنان آستان قدس رضوی به زیارت ایشان رفته بودند و در حسینیه جماران از معظم له دیدن کردند فرمودند:: «امروز میهمانان بسیار عزیزند این میهمانان عزیز از جایی می‌آیند که دل‌های ملائکه الله به آنجا متوجه است و اصلا مرکز ایران آستان قدس است؛ و ما امیدواریم که همه ما را خداوند از خدمت گذاران آستان قدس رضوی سلام الله علیه قرار بدهد.»
تشکیلات آستان قدس و ادارات آن در طول تاریخ دستخوش تحولات و دگرگونی‌هایی شده اند و فراز و نشیب‌هایی داشته اند. آداب و رسوم و سنت‌ها در ادوار مختلف تاریخ در آنجا بکار گرفته شده و سلیقه‌های نایب التولیه‌ها نیز در آن موثر بوده است و حاکمان و کارگزاران نظریات خود را در آن به کار بسته اند.
تا اوایل قرن چهاردهم شمسی و سقوط حکومت قاجاریه، متصدیان و کارگزاران آستان قدس عبارت بوده اند از یک عده خادم و فراش که زیر نظر یک نفر به نام خادم باشی یا سرکشیک که به طور تناوب در بیوتات و اماکن متبرکه خدمت میکردند و گروهی در روضه مبارکه رضویه زیر نظر قائم مقام‌ها انجام وظیفه می‌نمودند. ویک نفر نایب التولیه بر آنها ریاست می‌کرد.
آستان قدس در دوران پهلوی
متولی مانند دوره قبل فردی را به عنوان قائم مقام خود برای انجام امور تعیین می‌نمود. با این تفاوت که اسدی عنوان متولی باشی را به منظور پیگیری امور به نائب‌التولیه تغییر داد و منصب متولی‌باشی که در دوره قاجاریه بود از بین رفت.
آستان قدس رضوی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
دو سال بعد با توجه به سوابق و کارنامه درخشان آیت الله واعظ طبسی در مدت زمان سرپرستی و تلاش‌های صورت گرفته، امام خمینی (ره) طی حکمی درمورخ ۱۵ فروردین ماه ۱۳۵۹ ایشان را به سمت تولیت آستان قدس رضوی منصوب کردند.
گفتنی است پس از وفات امام امّت، این حکم همچنان از طرف مقام معظم رهبری تمدید و تأیید شده بود.
پس از درگذشت آیت الله واعظ طبسی، حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حکمی حجت‌الاسلام سیّد ابراهیم رئیسی را به تولیت آستان قدس رضوی منصوب کردند.
سازمان اقتصادی رضوی
این مؤسسه از واحد‌های زیرمجموعه آستان قدس رضوی است که با هدف تأمین منابع مالی مطمئن و پایدار جهت انجام مسؤولیت‌های اجتماعی و فرهنگی آستان قدس رضوی ایجاد گردیده و در حوزه‌های مختلف کسب و کار از جمله صنایع داروسازی، غذایی، نساجی و فرش، عمرانی و ساختمانی، کشاورزی و دامپروری، نفت و گاز، فن آوری اطلاعات، مالی اقتصادی و سرمایه گذاری، فعالیت می‌نماید. مجموعه فعالیت‌های مذکور در قالب بیش از ۷۰ شرکت و مؤسسه که با سهام بالای ۵۰% و سهام کمتر از ۵۰% تحت مدیریت مؤسسه سازمان اقتصادی رضوی می‌باشند و در این ارتباط، بیش از ۱۲۰۰۰ نفر بصورت مستقیم و غیر مستقیم در شرکت‌ها و مؤسسات تابعه تحت پوشش این سازمان اشتغال دارند بطوری که این مؤسسه را به عنوان بزرگترین هلدینگ اقتصادی در شرق کشور با تنوع پذیری بالا در کسب و کار‌های مختلف مطرح نموده است.
بنیاد کرامت رضوی
بنیاد کرامت امام رضا (ع) یا بنیاد کرامت رضوی از نهادهای وابسته به آستان قدس رضوی است که در سال ۱۳۹۵ با شماره مجوز ۱۰۰/۴۱۲۶۴۷ و با هدف «حل مشکلات ازدواج و معیشتی مردم» تأسیس شده‌است. این بنیاد در پنج زمینه فرهنگی، تربیتی، ازدواج، اشتغال و درمان فعالیت می‌کند. بنیاد از طریق روحانیون مستقر در مناطق محروم به مردم آن مناطق کمک رسانی می‌کند. شعار بنیاد کرامت رضوی: به کمک هم می‌توانیم یاریگر باشیم.
مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی
این مؤسسه اواسط دهه ۱۳۷۰ تأسیس شده‌است و هم‌اکنون در چهار مجتمع مختلف، که در مجموع حدود ۲۵ هکتار مساحت دارند فعالیت می‌کند. سه زمین چمن، چندین سالن چندمنظوره، بزرگترین سالن تیراندازی ایران و چندین استخر در اختیار تربیت بدنی آستان قدس است. ورزشگاه امام رضا (ع) توسط آستان قدس ساخته شده‌است. در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۹۶ علی اکبر هاشمی جواهری به عنوان مدیرعامل جدید مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی انتخاب شد. پیش از این حسین یوسفی؛ مدیرعامل مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی بود.
در مورد آستان قدس رضوی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
