کلیات
نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و حیاتی تولید انرژی و تولید فرآورده های شیمیایی اکنون بخش مهمی از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده است و اقتصاد بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای تولید کننده این محصول به نفت وابسته است. بر این اساس افزایش و یا کاهش قیمت نفت، همواره اقتصاد کشورها را در ابعاد کلان متأثر و شرایط ویژه ای را برای آنها ایجاد می کند. قیمت نفت همواره در تلاطم بازار افزایش و یا کاهش می باید و از متغیرهای فراوانی تأثیر می پذیرد.
متغیرهای قیمت نفت
پس از کشف منابع عظیم گاز طبیعی در ۱۹۵۹ در هلند و افزایش درآمد‌های ارزی حاصل از صدور آن، اقتصاد این کشور با مشکلات متعددی روبه‌رو گشت که غالباً از آن به «بیماری هلندی» یاد می‌گردد. پس از آن هر گاه که درآمد‌های بخش صادراتی کشور، منجر به ورود مقادیر قابل توجهی ارز گردد، خطر ابتلا به این بیماری به ذهن خطور می‌کند.
در وهله اول به نظر می‌رسد که منشأ این مشکل افزایش قیمت یا مقدار کالای صادراتی باشد، در حالی که این مسأله می‌تواند از ورود سرمایه ناشی از استقراض نیز پدیدار شود. به طور مثال یانگر (۱۹۹۲) به بررسی این پدیده در ارتباط با اخذ وام خارجی و ورود سرمایه به کشور غنا پرداخته است. اما این بیماری در کشورهای صادرکننده نفت پس از اولین شوک نفتی در ۱۹۷۳ ـ. در نتیجه تلاش‌های کشورهای عضو اوپک برای افزایش قیمت نفت ـ. ظهور کرد. این مسأله تغییرات ساختاری زیادی را در کشورهای صادرکننده نفت حوزه‌ی خلیج فارس به وجود آورد. به هر حال، ممکن است که این مسأله علت اصلی تحولات پرشتاب خاورمیانه نباشد، اما به عنوان یکی از عوامل فراهم کردن بستر اقتصادی تحولات اقتصادی سیاسی سه دهه اخیر قابل توجه است.
اقتصاد ایران از دیرباز به عدم تعادل‌ها در اقتصاد کلان دچار بوده است. در عصر قاجار دولت اقتصادی به معنی امروزی وجود نداشت و اصولاً هزینه‌های دولتی به مفهوم کنونی نبود. عدم تعادل‌ها از طریق دادن اعتبارات یا اخذ وام‌ها تا حدودی جبران می‌گشت و اقتصاد همیشه در شرایطی بود که مثلاً تراز بازرگانی با خروج طلا و فلزات قدیمی از کشور متعادل می‌شد. با کشف نفت و تزریق درآمد‌های نفتی به بودجه دولت نیاز به وام خارجی تا حدودی کاهش یافت. اما فقط زمانی که قیمت نفت در اولین شوک نفتی دهه ۱۳۵۰ شدیداً افزایش یافت، ایران از جرگه‌ی کشورهای وام‌گیرنده خارج شد.
در برنامه اول (۳۴ ـ. ۱۳۲۷) پیش‌بینی شده بود که استقراض خارجی ۳۱ درصد از کل منابع درآمدی برنامه و ۶۰ درصد از کل استقراض را تأمین کند که با شروع نهضت ملی شدن نفت و روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق برنامه عملاً به اجرا درنیامد.
در برنامه دوم، استقراض خارجی به ۲۷ درصد کل منابع درآمدی برنامه و ۸۶ درصد کل استقراض در طی برنامه در نظر گرفته شده بود. این مسأله در مورد برنامه‌های سوم به ترتیب ۱۴ درصد، ۹۱ درصد و برنامه چهارم به ۱۴ درصد، ۵۳ درصد رسید.
کشور در آستانه برنامه پنجم دچار تحولاتی عظیم گشت. در شروع برنامه قیمت نفت در طی یک سال از ۹/۱ دلار به حدود ۱۰ دلار رسید و درآمد‌های نفتی به خزانه دولت سرازیر گشت. حکومت وقت قسمت اعظمی از دلار‌های نفتی را در قالب برنامه پنجم درآورد، به طوری که سطح پولی برنامه عمرانی دو برابر گردید. این مسأله سبب مشکلاتی شد که قبلاً برای کشورهای دیگر پیش آمده بود و از آن به عنوان بیماری هلندی یاد می‌شود.
تکیه به نفت در سال‌های پس از انقلاب نیز ادامه یافته است. با شروع جنگ و ادامه آن عملاً نظام تولید کشور تحت تأثیر شرایط جنگ، بحران مدیریت و مالکیت مختل گردید. مدیریت اقتصاد در طی این سال‌ها به دنبال فروش هر چه بیشتر نفت برای تأمین هزینه‌های جنگ و مایحتاج ضروری کشور بود؛ لذا بازار سیاه به سایر کالا‌های اساسی، بادوام و حتی خوراکی کشیده شد. پس از پایان جنگ و شروع اولین برنامه پنج ساله پس از انقلاب، سهم ارزش افزوده بخش نفت به قیمت ثابت به تولید ناخالص داخلی در طی سال‌های برنامه از ۲۰ تا ۳/۲۱ درصد در نوسان بود.
سیاست‌های تجاری در خصوص تشویق صادرکنندگان و به حرکت افتادن بخش‌های صادراتی اقتصاد که در دوران جنگ به تعطیلی کشیده شده بود سبب شد که سهم صادرات نفت در کل صادرات که در اوایل برنامه حدود ۹۲ درصد در ۱۳۶۸ بود به حدود ۷۹ درصد کاهش یافت. برنامه دوم به دلیل معضلاتی که در آن پیش آمده و عملاً به شکست یکسان‌سازی نرخ ارز منجر شده بود، نیاز به صادرات نفت برای برنامه‌های توسعه و طرح‌های زیادی که در برنامه اول تعریف شده بود موجب شد که سهم صادرات نفتی در کل صادرات به ۳/۸۲، ۸۶، ۴/۸۴ درصد در سال‌های دوم، سوم و چهارم برنامه دوم توسعه برسد.
شوک نفتی
معمولاً منظور از شوک نفتی تغییرات ناگهانی در قیمت نفت است. به نظر می‌رسد در این تعریف خام همه کارشناسان متفق‌القول هستند، اما در بحث سنجش آن بر متغیرهای اقتصاد کلان تعاریف گوناگون و بنابراین روش‌های اندازه‌گیری متعددی ارایه می‌شود و ظاهراً بخشی از اختلاف در نتایج نیز از این مسأله نشأت می‌گیرد.
برای مثال مطالعات صورت گرفته توسط انگل و پاتون (۲۰۰۱)، کوپر (۲۰۰۲) و خیمنس رودریگز (۲۰۰۲) با استفاده از مدل‌های آرچ ـ. گاچ صورت گرفته است. در حالی که در برخی از مطالعات دیگر از یک تعریف قراردادی برای بی‌ثباتی قیمت نفت استفاده می‌شود.
مثلاً هامیلتون (۱۹۹۶) بی‌ثباتی را افزایش بیش از ۲۵ درصد ماکزیمم قیمت نفت در سال قبل‌تر تعریف کرده است. اما به دور از مباحث نظری، آنچه امروزه از شوک نفتی در اذهان جای گرفته است شوک‌هایی است که هنوز از تعداد انگشتان یک دست فراتر نرفته است. آنها عبارتند از: شوک نفتی اول که به دنبال تلاش اوپک در ۱۹۷۲ ـ. ۱۹۷۴ روی داد و ماحصل آن افزایش قیمت نفت از هر بشکه ۹/۱ دلار در ۱۹۷۲ به ۴۱/۱۰ دلار در ۱۹۷۴ بود، به عبارت دیگر طی دوره مورد نظر قیمت نفت به بیش از ۵ برابر افزایش یافت
دومین شوک نفتی در ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ خورشیدی) روی داد. بروز انقلاب و اعتصابات کارکنان صنعت نفت سبب قطع صادرات نفت ایران به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در دنیا، سبب افزایش قیمت نفت گردید. قیمت نفت در بازار تک محموله‌ای به ۴۰ دلار در هر بشکه رسید. سومین شوک نفتی برخلاف دو شوک اول و دوم سقوط قیمت نفت در ۱۹۸۵ را در پی داشت.
قیمت نفت که حال پس از گذشت چند سال از پیروزی انقلاب در ایران و صادرات مجدد نفت این کشور به ۳۴ دلار در اوایل دهه هشتاد رسیده بود، مرتباً کاهش یافت. اوج این کاهش در ۱۹۸۵ بود که در طول آن سال قیمت نفت از ۲۸ دلار به ۱۱ دلار سقوط کرد. چهارمین شوک نفتی در ۱۹۹۱ و به دنبال اشغال کشور کویت توسط ارتش عراق و به دنبال آن حمله آمریکا و متحدینش به عراق پدید آمد. در این سال قیمت نفت به حدود ۴۰ دلار نیز رسید، اما این قیمت فقط حدود یک ماه دوام آورد و سپس در طول سال تدریجاً به ۲۰ دلار کاهش یافت.
ایدن بردلی، مدیر اجرایی بانک «کامنولت» استرالیا، با حضور در شبکه تلویزیونی «سی ان بی سی» از بازار کالا و نفت گفت. به عقیده بردلی، اگرچه کندی رشد اقتصاد چین به تقاضای نفت ضربه زده است، اما کماکان عرضه بیش از تقاضا عامل اصلی سقوط قیمت نفت است.
مدیر اجرایی بانک «کامنولت» گفت: اگرچه در رابطه با بازار کالا، کاهش تقاضا را عامل اصلی افت قیمت‌ها می‌دانند، اما به عقیده من درباره نفت، دومین عامل است. چرا که تخمین زده شده در سال جاری رشد مصرف حدود ۱.۴ میلیون بشکه باشد که چین به تنهایی ۳۵۰ هزار بشکه از این مقدار را به خود اختصاص می‌دهد.
بردلی با تأکید بر اهمیت تقاضا در افت قیمت‌ها، تصریح کرد: با این حال اصلی‌ترین مشکل، تقاضا نیست. معضلاتی که اخیراً و ظرف ۱۲ ماه گذشته در حوزه نفت مشاهده شده بیشتر به عرضه مربوط است. مازاد تولید روزانه نفت حدود دو میلیون بشکه است که بیشتر از جانب آمریکا می‌رسد.
به گفته بردلی متغیر اصلی و مؤثر در قیمت نفت تولید است و داده‌های مربوط به آمریکا محرک قیمت نفت خواهد بود.
وی افزود: تا جایی که در سال ۲۰۱۵ دیدیم، داده‌های منتشر شده از آمریکا درباره تعداد دکل‌های نفتی و حدسیات درباره میزان تولید و موارد دیگر، عامل اصلی تعیین کننده قیمت نفت تا آخر سال خواهد بود.
مجری «سی ان بی سی» پرسید، آیا این احتمال می‌رود که اعضای اوپک، به کاهش تولید فکر کنند؟ چرا که بسیاری از این کشورها از جمله عربستان سعودی برای ایجاد تعادل در بودجه کشور نیاز به قیمتهای بالاتری دارند.
ایدن بردلی در پاسخ، اظهار کرد: یکی از مسائلی که اخیراً زیاد مورد بحث قرار گرفته این است که در بازار نفت در یک یا دو سال اخیر، دو تغییر ساختاری با هم اتفاق افتاده است. این را هم در نظر داشته باشید که ظرف ۱۵۰ سال اخیر، به طور کل هفت تغییر ساختاری داشتیم.
بردلی از افزایش تولید آمریکا و تکمیل ظرفیت اوپک به عنوان دو تغییر ساختاری یاد کرد و توضیح داد: سه تا از هفت تغییر ساختاری پیشین نیز از تولید روی آب در آمریکا ناشی شده بود. این افزایش تولید، نوسانات را زیاد می‌کند. صنعت نفت با قیمت ۴۰ دلار ویران و با ۶۰ دلار در هر بشکه باز جان خواهد گرفت.
وی ادامه داد: تغییر دیگر که بسیار جالب هم هست، این است که برای اولین بار در ۳۰ سال گذشته، می‌بینیم که بازار نفت، ظرفیت مازاد اوپک را ندارد. به این معنی که خصوصاً عربستان سعودی دیگر آن برش قبلی را ندارد و نمی‌تواند سیاست‌هایش را به سایر کشورهای عضو سازمان تحمیل کند.
ایدن بردلی در خصوص دقت داده‌ها، تصریح کرد: فکر می‌کنم تمام داده‌هایی که امروزه چه درباره تولید و چه تقاضا دریافت می‌کنیم، یا گمانه‌زنی‌های سازمان‌هایی مانند وزارت انرژی است، یا چند ماه از تاریخش گذشته و همین‌ها نیز به نوسانات بازار می‌افزاید.
عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت
همانطور که اشاره شد، متغیرهای فراوانی زمینه ساز افزایش و یا کاهش قیمت نفت در مرور زمان می شود که در ادامه به صورت جزئی تر سه عامل مهم آن بررسی می شود.
رکود اقتصادی
شاید بزرگترین ریسک برای قیمت نفت، رکود اقتصادی است. اقتصاد جهانی در حال حاضر سیگنال‌های هشداردهنده‌ای را بروز داده که شامل کندی رشد اقتصادی در چین، رشد منفی تولید ناخالص داخلی در بخش‌هایی از اروپا، بحران‌های ارزی در بازار‌های نوظهور و نوسان مالی در سراسر جهان بوده است. تحلیلگران شرکت “وود مک کنزی” در این باره نوشتند: زنگ خطر به صدا درآمده است. رشد تقاضا یکی از ارکان قوت بازار نفت از زمان افت قیمت‌ها بوده و از سال ۲۰۱۲ هر سال از یک میلیون بشکه در روز فراتر رفته است. ما رشد تقاضا برای نفت در سال ۲۰۱۹ را ۱.۱ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی می‌کنیم، اما این روند در خطر است.
منفی شدن قیمت نفت
همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید مشتریان نفت، قیمت نفت در بازار جهانی به شدت کاهش یافت. بر اساس گزارش‌های منتشر شده قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه مه، در جریان معاملات روز دوشنبه بازار‌های جهانی، بزرگترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به شمار می‌رود.
روزنامه گاردین روز دوشنبه یکم اردیبهشت ۹۹ دلیل این سقوط قیمت از ۱۸ دلار به منفی ۳۵ دلار که از قضا بیش از ۵۳ دلار کاهش داشت را اینگونه توصیف کرد که شرکتهای آمریکایی دیگر جایی برای انبار کردن نفت خود ندارند. ظرفیت این انبار‌ها تمام شده و شرکت‌ها مجبور هستند به خریداران برای بردن نفت مازاد خود، حتی تا بشکه‌ای ۳۵ دلار پول بدهند.
همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید مشتریان نفت، قیمت نفت در بازار جهانی به شدت کاهش یافت. بر اساس گزارش‌های منتشر شده قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه مه، در جریان معاملات روز دوشنبه بازار‌های جهانی، بزرگترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به شمار می‌رود.
روزنامه گاردین روز دوشنبه یکم اردیبهشت ۹۹ دلیل این سقوط قیمت از ۱۸ دلار به منفی ۳۵ دلار که از قضا بیش از ۵۳ دلار کاهش داشت را اینگونه توصیف کرد که شرکتهای آمریکایی دیگر جایی برای انبار کردن نفت خود ندارند. ظرفیت این انبار‌ها تمام شده و شرکت‌ها مجبور هستند به خریداران برای بردن نفت مازاد خود، حتی تا بشکه‌ای ۳۵ دلار پول بدهند.
در مورد قیمت نفت در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
قیمت نفت روز جمعه تحت تاثیر نگرانیها نسبت به محدودیت عرضه پس از طوفانهای سهمگین در آمریکا، برای چهارمین روز متوالی افزایش یافت.
کد خبر: ۱۰۷۸۱۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۰۲
مدیر تحقیقات کالای گروه گلدمن ساکس گفت اگر زمستان نیمکره شمالی سردتر از حد معمول باشد، قیمت نفت ممکن است به ۹۰ دلار در هر بشکه صعود کند.
کد خبر: ۱۰۷۷۹۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۰۱
عراق انتظار دارد قیمت نفت در سه ماهه نخست سال میلادی آینده در حدود ۷۰ دلار در هر بشکه باشد و با افزایش تدریجی تولید اوپک پلاس و تداوم احیای تقاضا، بازار متوازن بماند.
کد خبر: ۱۰۷۷۳۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۹
عراق انتظار دارد قیمت نفت در سه ماهه نخست سال میلادی آینده در حدود ۷۰ دلار در هر بشکه باشد و با افزایش تدریجی تولید اوپک پلاس و تداوم احیای تقاضا، بازار متوازن بماند.
کد خبر: ۱۰۷۷۲۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۹
مدیرعامل بورس تهران تاکید کرد: مولفه‌های روز و فرصت‌هایی که سرمایه‌گذار در بازار سرمایه می‌بیند از جمله وضعیت بنیادی شرکت‌ها که بخشی از آن تابع مولفه‌های اقتصاد جهانی است مانند قیمت کامودیتی، قیمت نفت ، قمیت برابری ارزها در ورود و خروج نقدینگی به بازار تعیین کننده هستند و از امروز کسی نمی‌تواند شرایط آینده را پیش بینی کند چرا که شاید شرایط برای ورود نقدینگی‌های جدید بهتر باشد.
کد خبر: ۱۰۷۶۹۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۷
قیمت نفت روز جمعه که شرکتهای انرژی در خلیج مکزیکوی آمریکا تولیدشان را پس از عبور دو طوفان از این منطقه سرانجام ازسرگرفتند، کاهش پیدا کرد اما هر دو شاخص رشد هفتگی به ثبت رساندند.
کد خبر: ۱۰۷۶۸۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۷
قیمت گرید نفتی صادراتی اورال روسیه در بازار جهانی در پی افزایش صادرات و قیمتهای رقابتی صادرات عراق کاهش پیدا کرده است.
کد خبر: ۱۰۷۶۶۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۵
جدیدترین گزارش ماهانه اوپک نشان داد قیمت نفت سنگین ایران ماه میلادی گذشته اندکی کاهش پیدا کرد.
کد خبر: ۱۰۷۶۰۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۳
قیمت نفت تحت تاثیر نگرانیها نسبت به تولید آمریکا پس از صدماتی که از توفند آمریکا به صنعت این کشور وارد شد و انتظارات برای تقاضای بالاتر، روز دوشنبه برای دومین روز معامله متوالی صعود کرد.
کد خبر: ۱۰۷۵۹۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۲
در معاملات امروز؛
قیمت نفت خام در معاملات امروز، پنجشنبه، در حالی افزایش یافت که تولید نفت خام آمریکا پس از طوفان آیدا هنوز به سطح قبلی بازنگشته است.
کد خبر: ۱۰۷۵۱۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۸
مدتی است که برخی از مشترکان با قبوض نجومی مواجه می شوند که شائبه افزایش تعرفه برق را به وجود آورده اما آنطور که مسوولان اعلام می کنند گرمای هوا و افزایش مصرف تنها دلیل این مساله است.
کد خبر: ۱۰۷۵۰۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۷
قیمت نفت در پی گزارش اشتغال ضعیفتر از حد مطلوب آمریکا که احیای اقتصادی ناهموار و بالطبع آن تقاضای ضعیفتر برای سوخت در پی افزایش ابتلا به کووید ۱۹ را نشان داد، در معاملات روز جمعه کاهش پیدا کرد.
کد خبر: ۱۰۷۳۹۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۳
نظرسنجی رویترز از شش پالایشگر نشان داد در پی کاهش ماه گذشته قیمت پایه دوبی، عربستان سعودی احتمالا قیمت فروش گریدهای نفتی خود به آسیا را در اکتبر کاهش می دهد.
کد خبر: ۱۰۷۳۹۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۲
پیش بینی تحلیلگران در نظرسنجی رویترز
تحلیلگران در نظرسنجی ماهانه رویترز پیش بینی کردند قیمتهای نفت به دلیل شیوع کرونای دلتا و به خطر افتادن روند بهبود تقاضا، سال میلادی جاری فضا برای صعود بیشتر نخواهد یافت.
کد خبر: ۱۰۷۳۴۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۰
قیمت نفت روز جمعه در پی تعطیلی تولید در خلیج مکزیکو در آستانه وقوع یک توفند قدرتمند، دو درصد صعود کرد و بزرگترین رشد هفتگی در بیش از یک سال اخیر را رقم زد.
کد خبر: ۱۰۷۲۵۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۰۶
نشریه اویل پرایس در یک گزارش تحلیلی به کشف اخیر یک میدان گازی در آب‌های شمالی ایران اشاره و تأکید کرد که این کشور قادر خواهد بود حداقل ۲۰درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند و این موضوع جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می‌دهد.
کد خبر: ۱۰۷۱۴۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۳۱
قیمت نفت پس از ریزش سنگین شب گذشته و سقوط به قعر سه ماهه، در معاملات روز جمعه افزایش یافت اما در مسیر ثبت بیش از پنج درصد کاهش هفتگی قرار گرفت.
کد خبر: ۱۰۷۱۰۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۲۹
شرکت ملی نفت ایران قیمت رسمی فروش انواع نفت خام صادراتی برای عرضه به مشتریان آسیایی را در ماه سپتامبر افزایش داد.
کد خبر: ۱۰۷۰۶۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۲۷
سخنگوی صنعت برق با اشاره به اجرای تعطیلات ۶ روزه از فردا دوشنبه، گفت: روزهای آینده را بدون اعمال محدودیت سپری می‌کنیم.
کد خبر: ۱۰۷۰۰۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۲۴
کد خبر: ۱۰۶۹۱۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۱۹
