کلیات
دولت اصطلاحی در فلسفه و علم سياست است که اجمالا ناظر بر مجموعه ای مشخص از نهادهای سیاسی واجد اقتدار غیرانتزاعی و پایدار و دارای حق انحصاری به کارگیری قدرت مشروع برای اعمال حاکمیت بر مردم سرزمینی معین و معرف تمامیت سیاسی - اجتماعی آن کشور است.
اختلاف بر سر تعریف
در تعریف دولت نه تنها توافقی میان صاحب نظران به دست نیامده بلکه قرنهاست مناقشه بر سر چیستی این مفهوم رنگی ایدئولوژیک به خود گرفته و یکی از مباحث بنيادين علم سیاست شده است. عمده ترین اختلاف نظریه های گوناگون دولت در دو موضوع اصلی منشا مشروعیت دولت و کارکرد آن است. برخی از اهل فلسفه و علوم سیاسی واژه دولت را فقط برای اشاره به شکل مدرن نظام سیاسی به کار می برند، زیرا اساسا برابر نهاده مفهوم دولت در زبان های اروپایی تا اوایل قرن شانزدهم دهم به کار برده نمی شد و نخستین کسی که این وازه را به کاربرده نیکولو ماکیاولی یا توماس هابز بوده اند، اما برخی دیگر استفاده از آن را در بحث از همه انواع نطام های سیاسی حتی دولت و شهرهای یوناں برغم تفاوت گسترده شان با دولت مدرن، موجه می دانند.
معنای لغوی
وازه دولت که امروزه در زبانهای فارسی عربی (دوله) و ترکی (دولت) در کاربرد اصطلاحی اش غالبا به عنوان معادل واژه انگلیسی state به کار می رود از ریشه عربی (دول)، به معنای پیروزی در جنگ، دگرگونی زمانه، جابه جا شدن و نوبت نوبت تغییر کردن آمده است.
مفهوم دولت در ادبیات معاصر ایران
در ادبیات سیاسی فارسی معاصر این واژه افزون بر معنای انتزاعی و گسترده کلیت نظام سیاسی کشور، گاه به معناهایی خاص تر، دلالت بر هیئت وزیران یا قوه مجریه یا مجموعه سه قوه دارد و به جای کلمه حکومت (government) به کار می رود که مجموعه ای انسانی و دارای اقتداری ملموس و غیردائم است.
اشتراک لفظی و ابهام معنای وازه دولت حتی در معتبرترین اسناد حقوق سیاسی یکصدوپنجاه ساله معاصر ایران یعنی قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز دیده می شود. در سوگند نامه نمایندگی مجلس در قانون اساسی مشروطه مصوب ۱۴ جمادی الاخره ۱۳۲۴، آنجا که نمایندگان متعهد می شوند فقط فواید و مصالح دولت و ملت ایران را در نظر داشته باشند. واژه دولت در معنایی گسترده تر از هیئت وزیران و ظاهرا به معنای نظام سلطنت مشروطه به کار رفته است، اما در اصل ۱۵ همین قانون دولت به معنای هیئت وزیران آمده است. آنجا که مقرر شده تصمیمات مجلس شورای ملی پس از تصویب مجلس سنا توسط شخص اول دولت، به عرض و صحه شاه برسد و به همین سیاق، در اصل ۱۹، به مجلس حق داده شده اجرای مصوباتش را از اولیای دولت، بخواهد.
در متمم قانون اساسی مشروطه، مصوب ۲۹ شعبان ۱۳۲۵، به تغییرات نظام سیاسی ایران روشن تر اشاره شد: در مقدمه این سند، برای نخستین بار نامی از مشروطیت دولت علیه ایران، در قانون اساسی آمد. در اینجا آشکار است که مراد از دولت سلطنت و اقتدار سیاسی عام کشور است و نه قوه مجریه.
در اصل ۸ نیز آنجا که به مساوات مردم در برابر قانون دولتی، تصریح شد همین معنا از واژه دولت برداشت می شود، اما در اصل ۲۷ که برای نخستین بار از تفکیک قوا (سه شعبه) سخن به میان آمده عبارت مامورین دولت فقط برای اشاره به کارمندان قوه اجراییه، به کار رفته است.
نظریههای کارکرد دولت
بیشتر نظریههای سیاسی را میتوان تقریباً در دو دسته طبقهبندی کرد. اولین دسته به عنوان نظریههای لیبرال یا محافظه کار شناخته میشوند که از عنصر سرمایهداری بهره میجویند، و بر روی کارکرد دولت در یک جامعه سرمایهدار متمرکز هستند. این دسته از نظریات به دولت به عنوان یک ماهیت خنثی نسبت به جامعه و اقتصاد مینگرند و معتقدند دولت نقشی در تنظیم روابط و فعالیتها در این حیطهها ندارد. در طرف مقابل نظریههای مارکسیستی قرار میگیرند که سیاست را به عنوان پدیدهای در نظر میگیرند که به شدت با روابط اقتصادی در هم آمیختهاست، و بر ارتباط میان قدرت اقتصادی و قدرت سیاسی تأکید دارند. آنها حکومت را به عنوان وسیلهای میبینند که در وهله اول در صدد خدمت به طبقههای برتر جامعه است.
مفهوم مدرن دولت
کاربرد نوین اصطلاح دولت را می توان به نخستین اثر توماس هابز، درباره شهروند، بازگرداند که نخستین کاربرد لفظ دولت به معنای جدید را به ماکیاولی نسبت می دهد. رهیافت او به موضوع که با وعده بررسی دقیق تر حقوق دولت و وظایف رعیت مطرح شد، از همان زمان اندیشه تقابل میان فرد و دولت را به یکی از موضوعات محوری اندیشه سیاسی بدل کرد. به باور وی وظیفه ای که رعیت بر عهده دارد تعهدی است که فرد به دولت دارد نه به شخص حاکم. این نظر به روزگار خود نظری نسبتا جدید و بسیار مناقشه انگیز بود. هابز، بدین سان، قدرت عمومی را که تا پیش از این بیشتر هویتی شخصی و فرهمند داشت، در مفهوم دولت جای داد. از آن پس، این خصيصه با همه معادل های دولت در زبان های اروپایی تداعی شده است.
در این درک جدید دولت اقتداری است که شهروندان بخشی از آزادی های خود را تسلیم آن می کنند و در عوض از آن توقع دارند که وظیفه محافظت از آزادی های فردی شهروندان را بر عهده گیرد. اما این اقتدار در نهایت ممکن است از قدرت به دست آمده در جهت منافع خود و تضمین خودآیینی خودش استفاده کند. به تعبير هابز دولت همچون لویاتان یا غولی است که افراد آن را به وجود می آورند. اما بعد رهایش می کنند تا هرچه خواست انجام دهد.
تقابل فرد و دولت تا آنجا پیش می رود که منتقدان دولت مدرن آن را نه همچون هیئتی مشروع برای حفظ آزادی افراد بلکه به عنوان نگهبان منافع طبقه یا جنسی خاص و مدافع سرمایه داری یا پدرسالاری معرفی می کنند. در نظر دسته نخست منتقدان، ماهیت واقعی دولت چیزی بیش از بیان سیاسی تقسیم بندي اقتصادی جامعه نیست. به باور کارل مارکس مادام که مردم مجبور به فروش پاره ای از وجودشان یعنی نیروی کار خود به دیگران اند، برابری آنان با دیگران به واقع به رسمیت شناخته نمی شود.
در این بینش، راه حل نزاع طبقاتی در دولت مدرن دموکراتیک یافت نمی شود بلکه باید منتظر نظم اقتصادی پساسرمایه داری ماند. در چنان نظمى نه طبقه ای باقی خواهد ماند و نه بالتبع تنازعی و بنابراین نیازی به دولت برای رفع تزاحم منافع افراد و طبقات نخواهد بود.
طیفی دیگر از منتقدان به جای تمرکز بر تقسیم بندی اقتصادی جامعه به تقسیم بندی میان مرد و زن توجه کرده اند و ماهیت پدرسالار دولت را به نقد کشیده اند. کاترین مکینون، یکی از نظریه پردازان این رهیافت از منظری فمنیستی مسئله برابری جنسی در قانون گذاري دولت های دموکراتیک لیبرال را سنجیده است. او به این نکته اشاره می کند که به لحاظ حقوقی در قوانین چنین دولت هایی وقتی میگویند زنی مورد تبعیض جنسیتی قرار گرفته، پیش فرضشان آن است که با او می شد همچون یک مرد رفتار شود و نشد. یعنی برای رسیدن به معیار رفتار درست پرسیده ایم که اگر یک مرد در چنین موقعیتی قرار می گرفت با او چگونه رفتار می شد. بدین معنا حتی موضوع قانون لیبرال هم اولا و بالذات مرد است و نگاه پدرسالار در ذات دولت های لیبرال نیز نهفته است.
انواع دولت
دولتها ممکن است به عنوان مقتدر دستهبندی شوند و این دسته آن دولتهایی هستند که به دولت دیگری وابسته نبوده و موضع اعمال حاکمیت آن نمیباشند. دیگر دولتهایی نیز وجود دارند که ممکن است تحت سیطره یک قدرت خارجی قرار گرفته باشند. بسیاری از دولتها، دولتهای فدرال هستند که در اتحادیه فدرال مشارکت میجویند. یک دولت فدرالی قلمرویی است که تحت قانون اساسی شکل گرفته و با اجتماعات متعدد یک فدراسیون را تشکیل میدهد. چنین دولتهایی از دولتهای دارای اقتدار متمایز هستند چرا که در این حالت این دولتها، بخشی از قدرت خود در حاکمیت را به دولت فدرال منتقل کردهاند.
دولت و حکومت
مفهوم حکومت میتواند متمایز از مفهوم دولت باشد. حکومت گروهی مشخص از مردم، دیوان سالاران اداری، است که وظیفه اداره کردن کارهای دولتها را در دورهای که به آنها اختصاص دارد بر عهده دارند. با این اوصاف میتوان گفت که حکومتها ابزاری هستند که قدرت دولت از طریق آنها به کار بسته میشود. دولتها توسط حکومتهای مختلفی که از پی هم میآیند، اداره میشوند. هر حکومتی که از پی حکومت دیگر میآید از بدنهای از افراد متخصص تشکیل شده که انحصار تصمیمگیریهای سیاسی را در دست دارند و توسط سازمانهای حکومتی از دیگر اعضای جامعه جدا شدهاند. کارکرد ایشان اجرایی کردن قوانین موجود، تصویب قوانین جدید و داوری اختلافها به صورت انحصاری است. در بعضی از جوامع، این گروه از مردم به صورت دائمی بر سر کار میآیند یا از طبقه پادشاهی بوده و از طریق وراثتی کنترل امور را در دست میگیرند. در دیگر جوامع، مثل دموکراسیها، نقشهای سیاسی بر جای خود باقی میمانند، ولی اشخاص متفاوت در زمانهای مختلف تصدی آنها را بر عهده خواهند داشت.
عناصر تشکیلدهندهی دولت
دولت بهعنوان مهمترین بازیگر سیاسی در صحنهی سیاست بینالملل از چهار عنصر تشکیل شده است: مردم، سرزمین، حکومت، و حاکمیت که در ادامه مورد اشاره قرار می گیرند.
۱- مردم: کم و کیف جمعیت از لحاظ حقوقی تاثیر چندانی در ایجاد دولت ندارد. امروزه دولتهای کوچکی مانند برونئی بالغ بر ۲۱۸۰۰۰ نفر و دولت بزرگی مانند چین، بالغ بر یک میلیارد و دویست میلیون نفر جمعیت دارند. البته به محض اینکه عنصر قدرت را وارد حوزهی مطالعهی دولت و سیاست بینالملل کنیم، کم و کیف جمعیت نقش بسیار مهمی در رسیدن به اهداف و تعیین عرصهی منافع ملی بازی میکند. هر قدر ترکیب جمعیت در یک کشور یک دستتر و همگونتر باشد، دولت از قدرت مانور بیشتری در عرصهی سیاست بینالملل برخوردار خواهد بود. در برخی از موارد تاکید بر جنبهها و خصوصیاتی از جمعیت میتواند ساختار نظام سیاسی را دستخوش دگرگونی کند و به تبع آن جهتگیریهای خاصی را در سیاست خارجی و تبیین منافع ملی سبب گردد. برای نمونه میتوان به آلمان نازی که اساس حکومت خود را علایق نژادی اعلام نمود اشاره نمود.
۲- سرزمین: از لحاظ حقوقی وسعت سرزمین، شرط تشکیل دولت به حساب نمیآید. به نحوی که امروزه سرزمینی مانند موریس که مساحت آن ۲۰۴۵ کیلومتر مربع است با کشور ایالات متحده امریکا با وسعت بیش از ۹ میلیون کیلومتر مربع، تفاوتی از لحاظ اطلاق نام دولت ندارد. اما در صحنه سیاست و روابط بینالملل و همچنین در حوزهی مطالعهی قدرت دولتها، کم و کیف عامل سرزمین نیز مانند عامل جمعیت حائز اهمیت است. در چهارچوب نقش دولت به عنوان بازیگر عمدهی سیاسی در عرصهی سیاست بینالملل، عنصر سرزمین باید از لحاظ موقعیت ژئوپولیتیک، وسعت، شکل هندسی، امکانات اقتصادی، وضع طبیعی، اوضاع اقلیمی، مرزبندیها و نظایر آنها مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال؛ وجود مرزهای آبی برای دولت بریتانیا این موقعیت مناسب را فراهم ساخت تا در طول ۹۰۰ سال هیچ دولتی نتواند به یک تهاجم موثر علیه این کشور دست بزند.
۳- حکومت: گرچه شکل حکومت و کارکرد آن تاثیری در ماهیت حقوقی تاسیس یک دولت ندارد، هنگامی که سخن از قدرت دولت، تنظیم و اجرای سیاست خارجی و رفتار یک دولت در صحنهی سیاست بینالملل به میان میآوریم مسلما شکل حکومت در تامین خواستهها و منافع و نیز تاثیرگذاری بر سیاست بینالملل نقش به سزایی را ایفا میکند. حکومتها را بر حسب کارکرد، ایدئولوژی و ساختار به اشکال گوناگونی تقسیم میکنند.
۴- حاکمیت: این عنصر دولت را اغلب بهمعنای قدرت مافوق یا قدرت عالی به کار بردهاند و گاه آنرا با قدرت حکومت در آمیخته، بهصورت قدرتی مطلق و غیر مشروط تعبیر کردهاند. از همین دیدگاه، در چهارچوب نظام بینالمللی آنرا به مفهوم «استقلال»، و در نظام داخلی به معنای «آزادی» تعبیر کردهاند. رفته رفته با گسترش حقوق بینالملل و قبول همبستگی میان واحدهای سیاسی و همکاری میان آنها، حاکمیت مفهوم مطلق کلاسیک خود را از دست داد و علمای سیاست تعابیر گوناگونی از آن به دست دادهاند.
در مجموع، عناصر تشکیلدهندهی دولت، یک کل تجزیهناپذیر است و فقدان یا کاستی در هر یک از عناصر مزبور، موقعیت یک دولت را بهعنوان یک واحد سیاسی، خدشهدار میکند.
عطاءالله مهاجرانى در توئیتی نوشت: نقد متين و شايسته!
البته دولت پزشكيان به ويژه در اين ايام حساس به سخنگويى توانا و دانا نياز دارد. تا مسائلى از اين قبيل به فوريت پاسخ داده شود. و اما نهج البلاغه!
اذا اضرت النوافل بالفرائض فارفضوها!
كودكان نيازمند آموزش درست و مدرسه مناسب از اربعين نه تنها مهمتر كه اولويت دارند .
کد خبر: ۱۲۵۱۶۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات در توئیتی خطاب به پزشکیان نوشت: پیشنهاد می کنم آقای رئیس جمهور قبل از تعیین معاونت زنان، به یکی از معاونان خود مأموریت دهند تا با دعوت از فعالان زن و کارشناسان نسبت به نقد و آسیب شناسی این جایگاه، در گام اول به این پرسش پاسخ داده شود که چرا با وجود چنین رکنی در دولت رتبه شکاف جنسیتی ایران در قعر جدول است؟
کد خبر: ۱۲۵۱۶۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
تصویری قدیمی از حضور علی طیب نیا مشاور عالی رییس جمهور در جبهه ها در زمان دفاع مقدس
کد خبر: ۱۲۵۱۶۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
واکنش رئیس دفتر خاتمی به انتصاب وزرای دولت پزشکیان
ابطحی در واکنش به انتصاب وزرای دولت چهاردهم نوشت: من میگم اقای پزشکیان هر… استغفرالله. هر شخصیتی که بهش رسیده امروز معرفی کنه بهتر از فرداست.
بالاخره با معیارهایی که در قالب سنتی انتخاب وزیر هست، زمان تحفهجدیدی خلق نمیکند
معرفی وزرا باعث ارامش می شود
کشور روی ریل می افتد
از خرابکاری های بعضی دست اندرکاران دولت قبل میکاهد
مردم، صاحبان سرمایه، خارجی ها همه از سردرگمی بیرون میآیند
راست میگمبه مولا
کد خبر: ۱۲۵۱۶۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
جناب آقای پزشکیان این قصه سر دراز دارد و پرداختن به آن مثنوی هفتاد من کاغذ است. بسیاری از این جماعت هماکنون در اطراف جنابعالی حضور دارند و شواهد موجود حکایت از آن دارد که متاسفانه در موارد حساسی سررشته امور ریاست جمهوری را در دست گرفتهاند!
کد خبر: ۱۲۵۱۶۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
هر نظام سیاسی دارای هنجارها و معیارها و قوانین خود است که باید در تعیین مدیران لحاظ شود. در هیچ نظام سیاسی اجازه نمیدهند برخی مجرمان امنیتی و متهمان امنیتی در کنار چهرههای سیاسی دیگر بنشینند و برای آن نظام مدیر ارشد پیشنهاد بدهند و حال آن که این اتفاق همین امروز در کشور ما رخ میدهد.
کد خبر: ۱۲۵۱۶۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۴
یک فعال رسانه ای نوشت: کودتای پیرمردها علیه جوانان در دولت چهاردهم!
برخی خبرها حاکی از این است که پیرمردهای پرنفوذ و وضعتوپ برای بازگشت به قدرت؛ جوانان کارآمد و کارشناس را از ردههای اصلی کابینه کنار زده اند
آقای دکتر پزشکیان! مگر نفرمودید زیر ۵۰سال و از همان مجموعه !؟؟؟
وای بر ما اگر خبر قطعی شدن یکی از اقوام معاون شما برای یکی از سمتهای حساس درست باشد!
کد خبر: ۱۲۵۱۵۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۳
بررسیها نشان می دهد ریل انتصابات در دولت چهاردهم تاکنون به سمت افراد مُسن گرایش داشته به طوریکه میانگین سنی دولت چهاردهم تاکنون ۶۹ سال است.
کد خبر: ۱۲۵۱۵۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۳
میثم شرفی، فعال رسانه ای مدعی شد: به دستور رییس جمهور تمام مصوبات ۲۵ روز گذشته دولت معلق شد و تمام انتصابات و استخدامهای این مدت باطل اعلام شد.
تمام قیمتهای جدید ایران خودرو و سایپا و خودروهای مونتاژی باطل شد.
کد خبر: ۱۲۵۰۸۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۹
یک فعال مجازی در واکنش به انتشار لیست احتمالی کابینه دولت چهاردهم نوشت:
یک توصیه برادرانه به دولت ؛
این لیست اگر درست باشد به شما بعنوان یک مطلع قول میدهم بیش از پنجاه درصد آن در صحن مجلس رأی نخواهند آورد.
نه وقت خودتان را بگیرید، نه مجلس و نه مردم را.
همین.
کد خبر: ۱۲۵۰۸۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۹
پایگاه اطلاعرسانی دولت ضمن تکذیب برخی شایعات در خصوص انتصابات و برنامههای دولت چهاردهم، اعلام کرد: تنها اخبار منتشر شده بر روی سایت و کانال رسمی پاد مورد تایید است.
کد خبر: ۱۲۵۰۷۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۹
رئیس شورای راهبری انتخاب وزرای دولت چهاردهم گفت: در پیشنهادهای ارائهشده به رئیس جمهور شماری از این جوانان و زنان توانا و شایستگانِ اقوام و مذاهب حضور دارند و بخشی از سرمایههای انسانیِ شناساییشده در این فرآیند میتوانند در مدیریتهای دیگر نقشآفرینی کنند.
کد خبر: ۱۲۵۰۷۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۹
واکنش کاربران مجازی به حذف تصویر قالیباف توسط روزنامه جام جم
روزنامه جام جم منصوب به صدا و سیما صبح امروز در صفحه اول روزنامه خود تصویر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی را حذف کرد که واکنش های مختلفی را همراه خود داشت.
کد خبر: ۱۲۵۰۶۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۸
رئیس دفتر رئیس جمهور گفت: آشنایی با چرایی و چگونگی اتخاذ تصمیمات دانشی ناب در مدیریت است که حتما در دولت چهاردهم به آن توجه میشود.
کد خبر: ۱۲۵۰۶۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۸
کانال تلگرامی آقای اقتصاد نوشت: مصطفی سالاری، احمد میدری و محمد کبیری به عنوان سه گزینه نهایی برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انتخاب شدند. این افراد بالاترین امتیاز را در کارگروه تخصصی به دست آوردهاند و بهترین ارائهها را در میان واجدین شرایط در کمیته داشتند.
کد خبر: ۱۲۵۰۵۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۸
اگر بخواهم در یک جمله این مطلب را عنوان کنم، میگویم که هر رئیس جمهور یا وزیر علومی که بتواند جایگاه وزارت علوم را در هیأت دولت ارتقا بدهد و آن را تبدیل به مهمترین وزیر کابینه کند، رئیس جمهور یا وزیر موفقی است.
کد خبر: ۱۲۵۰۵۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۸
تصویر قدیمی از عارف، معاون اول دولت پزشکیان زمان اقامت در آمریکا که در حال انتشار است.
کد خبر: ۱۲۵۰۴۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۷
عارف در اولین واکنش پس از انتشار خبر انتصابش بعنوان معاون اول دولت چهاردهم نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم
برای خدمت به مردم، به همراهی و کمک همه دوستداران ایران عزیز نیازمندیم.
کد خبر: ۱۲۵۰۴۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۷
یک کاربر فضای مجازی بدنبال انتشار خبر معاون اولی عارف در دولت چهاردهم خطاب به ظریف گفت: هنوز چند ساعت از توییت رییس شورای راهبری انتخاب وزرا و معاونان کابینه ی دولت چهاردهم نگذشته که میگویند حکم معاون اول صادر شد! حالا به خبر سازی ها توجه کنیم یا نکنیم؟!
کد خبر: ۱۲۵۰۴۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۷
علی تاجرنیا خبر داد: دکتر محمدرضا عارف معاون اول دکتر پزشکیان شد
کد خبر: ۱۲۵۰۴۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۷