کلیات
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به جلگه تالاب گاوخونی میریزد.
حوزه رودخانه زایندهرود ۴۱٬۵۰۰ کیلومتر مربع است. برآورد میشود جریان آب این رودخانه در مطلوبترین شرایط ۱٬۲ کیلومتر مکعب در سال یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است.
زایندهرود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
سرچشمه زایندهرود
چشمه دیمه و تونل کوهرنگ در چهار محال از جمله سرشاخه های زاینده رود است؛ در ادامه رود پلاسجان و چشمه لنگان و چشمه مرغاب به این رودخانه میپیوندند و در نهایت بیشترین آب جاری در زایندهرود وارد استان اصفهان میشود.
برای انتقال آب کوهرنگ به اصفهان اقدامات زیادی به عمل آمده است که از آن جمله میتوان به اولین تونل در منطقه کوهرنگ نام برد. این تونل جهت انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر سرچشمههای رودخانه کارون به زایندهرود در سال ۱۳۳۲ در منطقه کوهرنگ، جایی که اکنون شهر توریستی چلگرد، مرکز شهرستان کوهرنگ قرار دارد، ایجاد شد. تلاش برای انتقال آب کارون به زایندهرود به زمانهای بسیار دور برمیگردد. در ۹۵۴ ه. ش شاه طهماسب اول مأموریت پیوستن این دو رود را به میر فضل الله شهرستانی، حاکم اصفهان سپرد. قرار بود که با کندن مسیری در کوه کارکنان این کار انجام شود؛ ولی بخاطر تحولاتی این کار به سرانجام نرسید. در زمان صفویان، شاه عباس کبیر در سال ۹۸۷ ه. ش میر جهانگیرخان آسترکی فرزند تاجمیرخان آسترکی را مأمور الحاق آب کارون به زایندهرود نمود و در این خصوص گردنه کوهرنگ به چلگرد نیز شکافته شد و اکنون به نام کارکنان معروف است و پایههای سدی که بر رودخانه کوهرنگ احداث گردید نیز موجود است. اما با مرگ شاه عباس، این طرح ناتمام ماند. نخستین بررسیها برای انتقال آب رودخانه بیرگان به حوضه زایندهرود به سالهای پس از جنگ دوم جهانی بازمیگردد. در نتیجه بررسیها طراحی و اجرای بند انحرافی و تونل اول کوهرنگ به وسیله مهندسان مشاور الکساندر گیپ واگذار گردید و در مهر ماه ۱۳۲۷ کار احداث تونل کوهرنگ آغاز شد و در مهرماه ۱۳۳۲ به بهرهبرداری رسید. این سیستم شامل بند و یک تونل ۲۹۰۰ متری بهطور میانگین سالانه حدود ۲۵۵ میلیون متر مکعب آب را به حوضه زایندهرود منتقل میکند. تونل دوم نیز در همین منطقه بعد از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۸۳ افتتاح گردید؛ بنابراین در حدود ۵۰درصد از آب فعلی زاینده رود از سرچشمههای کارون تأمین میگردد.
همچنین با اجرای تونل انتقال آب چشمه لنگان سالانه چیزی حدود 2 میلیون مترمکعب آب به این رود افزوده می شود.
عملیات حفر تونل سوم نیز در حال احداث میباشد که با مخالفتهای محلی بعد از ۲۰ سال تاکنون افتتاح نگردیده است. از این رودخانه، جهت آبیاری باغها، شالیزارهای برنج و کشتزارهای داخلی اصفهان، پنج شاخه بزرگ جدا شده که در گویش اصفهان به آنها «مادی» میگویند، استفاده میشود.
پلها
پل تاریخی روستای اورگان در شهرستان چادگان ۴۰کیلومتر بالاتر از سد زاینده رود واقع شده است که اولین پل قدیمی بالا دست زایندهرود میباشد. معروفترین پلها بر روی زاینده رود در استان چهارمحال، پل زمانخان (از سران و خوانین بزرگ تُرکان ایل نفر و ایل بهارلو) و پل هوره میباشد.
در استان اصفهان پلهای مشهور تاریخی سی و سه پل یا پل اللهوردی خان، پل خواجو، پل جویی، پل مارنان، پل کله، پل فلاورجان، پل بابا محمود و پلهای اژیه و ورزنه بنا شده است. قدیمیترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود «پل شهرستان» است.
فصول و سالهای مختلف زاینده رود
سواحل رودخانه زایندهرود در جوار باغات و جنگلهای شمالی استان چهارمحال یعنی مناطق تُرکنشین، شهرستان سامان (پل زمانخان) و شهرستان بن (امامزاده بابا پیراحمد) نمای بسیار زیبایی را داراست.
مقدار آب زایندهرود در فصول مختلف و زمانهای گوناگون متفاوت بوده است. اواخر زمستان و اوایل بهار، رودخانه زایندهرود اغلب سیلآبی بوده حداکثر دبی لحظهای این رودخانه در فروردین ماه ۱۳۲۸ به رقم ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه در ایستگاه پل ورزنه رسیده است. نکته قابلتوجه آن که زایندهرود و مصب آن یعنی گاوخونی تا قبل ازسال ۱۳۳۳ روندی طبیعی را طی نموده و از آن پس بیلان آبی این رودخانه در شرایط غیرطبیعی واقع گردیده است، چرا که از سال ۱۳۳۳ به بعد تحتتأثیر تونل اول کوهرنگ و در مهر ماه ۱۳۴۹ نیز تحتکنترل سد زایندهرود دبی آن از روندی غیرطبیعی برخوردار بوده است.
خشک شدن رودخانه زاینده رود
زانیده رود حدودً از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان از نظر توریستی بسیار تأثیر گذار بوده، ولی این رودخانه تا حدود شهر زرینشهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بودهاست. عمدهترین دلایل خشک شدن زاینده رود خشکسالی چند ده ساله در بالا دست و در رشته کوههای زاگرس میباشد. ارتفاع برف در سرچشمهها مانند زردکوه و چلگرد و فریدونشهر که حتی در تابستان بیش از ۲ متر بوده در سال ۱۳۹۶ در بهار به کمتر از ۱ متر رسیده بنابراین علاوه بر کاهش دبی سرچشمههای خود زاینده رود، دبی تونلهایی که آب کارون را به زاینده رود منتقل میکنند نیز کاهش یافتهاست؛ ولی از خطاهای انسانی در پایین دست که رودخانه زاینده رود را با خشکی مواجه کرده میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
استقرار صنایع بزرگ از جمله ذوبآهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر همچون نیروگاهها در مسیر انتقال میباشد. به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه حدود ۲۷ میلیون متر مکعب آب مصرف میکند که این میزان شش درصد از کل مصرف شهر است. خشکی رودخانه سبب سازِ بیکار شدنِ چندصدهزار ساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آنها به استانهای دیگر یا شهر اصفهان منجر گشتهاست.
الگوی کشت نامناسب در پایین دست: کشت نامناسب با اقلیم منطقه مانند کشت برنج در استان اصفهان و شهرستانهای لنجان، زرینشهر، باغبهادران
رودخانه زاینده رود سال هاست که برای مقاطع بلند مدت خشک شدهاست. این مشکل از اوایل دهه ۷۰ و در دولت محمد خاتمی و با انتقال آب به استان یزد آغاز گردید و در دولت بعدی نیز ادامه یافت. محمود احمدینژاد در سفر به استان چهارمحال و بختیاری شرایطی را فراهم آورد که شرایط تقسیم آب کاملاً بهم خورد و حق آبه شیخ بهایی نادیده گرفته شد و با برداشتهای بیرویه، موجب عدم رسیدن آب به پشت سد زاینده رود شدهاست. از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه میتوان به این موارد اشاره کرد:
فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهر یزد در اسفندماه ۱۳۷۸ توسط محمد خاتمی رئیسجمهور وقت به بهرهبرداری رسید. یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹ زاینده رود خشک شد.
برداشت بیرویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ که به تنهایی بیش از کل میزان آبی است که سالانه توسط تونل دوم و تونل چشمه لنگان وارد حوضه زاینده رود میشود. این میزان هماکنون در حدود ۲۹۰میلیون متر مکعب است که سال به سال در حال افزایش است.
انتقال حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب به صنایع استانهای یزد و کاشان
با وجود خشکی زاینده رود هر ساله در بودجه سنواتی برای خط لوله دوم زاینده رود به یزد و نیز پروژه انتقال آب زاینده رود به فولاد بروجن، توسط مجلس و دولت هزینه میشود.
تأمین آب
طرح انتقال آب بهشتآباد: عنوانی است که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استانهای اصفهان، یزد و کرمان به کار برده میشود. این طرح در سال ۸۴ توسطِ مجلس، کد اجرایی خورد، اما با روی کار آمدنِ دولتِ نهم متوقف شد. تخصیص اولیه طرح، انتقال حدود ۱ میلیارد متر مکعب آب در دولتِ هشتم بود که در مطالعاتِ اخیر در دولت دهم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت. این طرح اخیراً توسط مشاورین فرانسوی و اتریشی ارزیابی گشتهاست. هدف این طرح رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استانهای اصفهان، یزد و کرمان است. این طرح شامل احداث سد ذخیرهای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل روستای بهشت آباد واقع در شهرستان اردل و استان چهارمحال و بختیاری است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است. لازم است ذکر شود که سالیانه تنها نزدیک به ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب از شهرستان سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان پس از گذر از استانهای کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال بختیاری به رودخانه کارون میریزد.
اعتراضها به خشک شدن زاینده رود
در مخالفت با طرح های انتقال آب در غرب اصفهان و نیز خشک شدن پیاپی رود زاینده رود، همواره اعتراضات گسترده و دامنه داری در بخش های مختلف حوضه آبریز به ویژه شرق این حوضه شکل می گیرد که هیچگاه با اقدام موثر و سازنده ای از سوی مسئولان مربوطه همراه نبوده است.
روز نکوداشت زاینده رود
روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکلهای زیستمحیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکیهای بلند مدت آن بر اثر انتقال تمام آب موجود به یزد گذشته بود، انجام شد. مهمترین شعار تجمع مذکور این بود: «زاینده رود را زنده، کامل و همیشه میخواهیم»
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان از بازگشایی زایندهرود از بیستم آبان سالجاری به منظور انجام کشت پائیزه کشاورزن شرق استان خبر داد.
کد خبر: ۱۲۰۰۰۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۳۰
پروژهای که قرار است دست صنعت را از زاینده رود کوتاه کند؛
پروژهای که با شیرین سازی آب دریا در مبدا آغاز میشود و سپس در مسیر انتقال به اصفهان قرار خواهد گرفت و در مسیر، با برداشت قسمتی از آن، آب روستاها و شهرهای مسیر در استان اصفهان تامین خواهد شد و نقطه پایانش، صنایعی خواهد بود که سال هاست مدعی بودند نقش چشمگیری در خشک شدن زاینده رود ندارند، اما حالا هزینه انتقال آب را هم بر عهده گرفتهاند تا مشکل خودشان، رودخانه و همه استان را حل کنند!
کد خبر: ۱۱۹۵۶۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۰۷
جریان آب بامداد امروز در بستر خشک رودخانه زایندهرود در شهر اصفهان جاری شد.
کد خبر: ۱۱۸۵۴۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۰۸
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از بازگشایی خروجی سد زاینده رود خبر داد.
کد خبر: ۱۱۸۴۷۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۰۲
عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه لرستان گفت: سالانه حدود ۲۴۰ میلیون مترمکعب آب در چشمه لنگان و رودخانه پلاسجان از زیرشاخههای زایندهرود به دلیل آبیاری بارانی مزارع تبخیر میشود.
کد خبر: ۱۱۷۳۸۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۴
جریان موقت ده روزه زایندهرود اصفهان که با هدف توزیع آب برای کشت سری دوم کشاورزان شرق استان اصفهان، افزایش یافته بود، به نقطه پایانی رسید و شهروندان اصفهان و گردشگران، این روزها با حضور در حاشیه رودخانه، آواز خداحافظی سر دادهاند. زایندهرود در دهه اخیر به دلایل متعددی، چون خشکسالی و تغییرات اقلیمی، کاهش بارشها، افزایش جمعیت و دچار کم آبی شده است. / باشگاه خبرنگاران جوان
کد خبر: ۱۱۶۶۷۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۵
تالاب بینالمللی گاو خونی در شرق اصفهان، یکی از بزرگترین و مهمترینهای تالابهای کشور محسوب میشود. این تالاب به وسعت ۴۷۶ کیلومترمربع، در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان و در شهر ورزنه قرار دارد. به دنبال خشکسالی رودخانه زایندهرود و برداشتهای بیرویه آب در بالادست در کمتر از سه دهه گذشته، حقابه تالاب گاوخونی به این تالاب نرسیده است. بعد از بارشهای اخیر در اصفهان، امروز این تالاب ۲ تا ۳ درصد آب دارد که آن را «زهاب» و «پساب» مینامند، در این شرایط تالاب گاوخونی همچنان از حقابه خود محروم مانده است. از یک سو تخصیص نیافتن حقابه زیست محیطی به تالاب گاوخونی باعث مرگ این تالاب شده و از سوی دیگر ریزگردهای حاصل از پسابهای صنعتی و خطرناک در این تالاب، سلامت کل منطقه را تهدید میکند.
کد خبر: ۱۱۶۶۰۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۰
پس از بارشهای اخیر در سطح استان اصفهان به میزان ۹۰ میلی متر که در ۲۵ سال گذشته بیسابقه بوده، آب به بستر خشک رودخانه زاینده رود رسیده و با جاری شدن آب، بار دیگر این رودخانه جان تازهای پیدا کرده و شادی را برای مردم و کشاورزان به ارمغان آورده است.
کد خبر: ۱۱۶۵۰۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۳
با اعلام هشدار نسبت به ورود سیلاب به رودخانه زاینده رود ، مردم بی اعتنا به هشدار آتش نشانی و شهرداری در حال تردد در حاشیه زاینده رود هستند.
کد خبر: ۱۱۶۴۳۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۸
آب سد زایندهرود به بستر خشک رودخانه زایندهرود رسید تا بار دیگر این رودخانه جان تازهای پیدا کند و شادی را برای مردم و کشاورزان به ارمغان آورد. آب به مدت ۱۰ روز تا اوایل اسفندماه در رودخانه زایندهرود جریان خواهد داشت تا کشاورزان شرق اصفهان کشت غلات داشته باشند. / باشگاه خبرنگاران جوان
کد خبر: ۱۱۶۳۸۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۴
خروجی سد زاینده رود که با هدف بازگشایی این رودخانه حدفاصل سد چم آسمان تا شهرستان اصفهان و تخصیص آب برای آبیاری کشت کشاورزان این خطه قبل از نیمه شب پنجشنبه افزایش یافته بود ظهر شنبه (۲۲ بهمن ۱۴۰۱) به شهر اصفهان رسید.
کد خبر: ۱۱۶۳۶۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۳
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقهای اصفهان گفت: پس از افزایش خروجی سد زایندهرود، رسیدن جریان آب به کلانشهر اصفهان حدود ۴۸ ساعت زمان میبرد و پیش بینی میکنیم حدود عصر یا غروب شنبه این رودخانه در شهر جاری باشد.
کد خبر: ۱۱۶۳۴۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۲۱
بحران آب حاصل از خشکسالی و سوء مدیریت منابع آبی، مسئله ای است که در سالهای اخیر باعث ایجاد حوادث گوناگون در کشور شده است. خوزستان، چهارمحال و بختیاری و اصفهان سه استانی هستند که بیشترین تنش آبی را با یکدیگر دارند. / خبرگزاری صداوسیما
کد خبر: ۱۱۵۹۱۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۲۲
زایندهرود، بزرگترین و پرآبترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوههای زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و در دشت مرکزی ایران به سمت شرق پیش میرود تا در نهایت به تالاب گاوخونی میریزد. زاینده رود حدودا از سال ۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر از دست داده است.در حال حاضر ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب پشت سد زایندهرود است که ۱۰ درصد از ظرفیت کل سد را شامل میشود و در صورت رسیدن به کمتر از ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی ۵ میلیون نفر در مرکز کشور مورد تهدید قرار میگیرد.
کد خبر: ۱۱۵۸۶۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۰/۱۹
رئیس اتاق اصناف کشاورزی شهرستان اصفهان گفت:مدیر حوضه آبریز زاینده رود ۲۵آبان ماه را موعد بازگشایی آب برای نوبت اول کشت پاییزه اعلام کرد و کشاورزان اصفهانی به وعده ایشان اعتماد کردند.
کد خبر: ۱۱۴۷۸۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۸
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان گفت: در سالهای اخیر به واسطه خشکسالیهای پی در پی و نبود آب در زاینده رود در مدارس شمال شهر اصفهان، شاهین شهر و برخوار شاهد فرونشست بودیم.
کد خبر: ۱۱۲۷۷۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۱
مسئول روابط عمومی اورژانس ۱۱۵ چهارمحال و بختیاری گفت: یک فرد ۷۰ ساله بعدازظهر جمعه در رودخانه زاینده رود شهرستان سامان غرق شد.
کد خبر: ۱۱۲۷۵۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۰
مجتبی موسوی نائینی مدیر سد و نیروگاه زایندهرود با بیان اینکه در شرایط فعلی زایندهرود دیگر هیچگونه توان بارگذاری جدید را ندارد، گفت: تنها ۳۰ درصد سد زاینده رود آب دارد و متاسفانه افزایش بیسابقه دمای هوا، قطع بارشها از بهار و به تبع افزایش مصارف و عدم تحقق آورد سد زایندهرود باعث انحراف از برنامه ابلاغی وزارت نیرو شده است.
کد خبر: ۱۱۲۵۴۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۳۰
رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان گفت: تصویر رایج از اصفهان منطقهای برخوردار از انواع نعمات بود، اما الان دیگر اینگونه نبوده و حال این روزهای استان اصفهان خوب نیست.
کد خبر: ۱۱۲۴۸۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۷
رییس جمهوری گفت: مساله آب، زاینده رود و نگرانی مردم و کشاورزان اصفهان با همت آنان و خدمتگزاری دولت پیگیری خواهد شد و به مدد الهی قضیهای نیست که حل نشود و در آن تردیدی نیست.
کد خبر: ۱۱۲۴۸۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۲۷