در مورد ستاره شناسی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

 

کلیات

اَختَرشناسی، سِتاره‌شناسی، نُجوم یا آسترونومی (به انگلیسی: Astronomy) به علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی «اشیای آسمانی» از جمله ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و رویدادهای آسمانی مانند شفق قطبی و تابش زمینهٔ کیهانی گفته می‌شود که خاستگاه آن‌ها بیرون از جو زمین است. اخترشناسی با رشته‌هایی همچون کیهان‌شناسی، فیزیک، شیمی و فیزیکِ حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد. اگر فقط ستاره‌ها مطالعه شوند به آن اخترشناسیِ ستاره‌ای گفته می‌شود.

اخترشناسی از قدیمی‌ترین دانش‌های بشری است. اخترشناسان در تمدن‌های اولیهٔ بشری به‌دقت آسمان شب را بررسی می‌کردند و ابزارهای سادهٔ اخترشناسی از همان ابتدا شناخته‌شده بودند. با اختراع تلسکوپ، تحولی عظیم در این رشته ایجاد شد و دوران اخترشناسی نو آغاز شد. در سده بیستم، رشتهٔ اخترشناسی به دو رشتهٔ اخترشناسی رصدی و اخترشناسی نظری تقسیم شد. در اخترشناسی رصدی به‌دنبال گردآوری داده‌ها و پردازش آن‌ها و همچنین ساخت و نگهداری ابزارهای اخترشناسی و در اخترشناسی نظری به‌دنبال کسب اطمینان از صحت نتایج به‌دست‌آمده از مدل‌های تحلیلی و تحلیل‌های رایانه‌ای هستند. این دو رشته یکدیگر را تکمیل می‌کنند؛ به این ترتیب که کار اخترشناسی رصدی ارائه شرحی بر رصدها و وظیفه اخترشناسی نظری اثبات عملی نتایج پیش‌بینی‌شده در نظریه‌هاست. با استفاده از یافته‌های اخترشناسی می‌توان نظریه‌های بنیادین فیزیک مانند نظریهٔ نسبیت عام را آزمایش کرد. در طول تاریخ، اخترشناسان آماتور در بسیاری از کشف‌های مهم اخترشناسی نقش داشته‌اند و اخترشناسی یکی از محدود رشته‌هایی است که در آن افراد تازه‌کار نقشی بسیار فعال دارند و مخصوصاً در کشف و مشاهدهٔ پدیده‌های گذرا و محلی امیدوارکننده، پدیدار گشتند.

علم اخترشناسی نوین را نباید با شبه‌علم چون احکام نجومی طالع‌بینی یا اخترگویی مقایسه کنیم چرا که در اخترگویی باور بر آن است که امور انسان‌ها با موقعیت اجرام سماوی در ارتباط است. اگرچه اخترشناسی و اخترگویی دو رشته‌ای هستند که خاستگاه یکسانی داشته‌اند اما اندیشمندان بر این باورند که این دو رشته از هم جدا شده‌اند و تفاوت‌های بسیاری بین آن‌ها وجود دارد.

پیرامون واژه

در گذشته، در زبان پارسی میانه، از واژهٔ کونداگیه (kundāgih) برای اشاره به چیزی که امروزه ما نجوم می‌نامیم، استفاده می‌شد. واژه انگلیسی Astronomy از ترکیب دو واژهٔ یونانی (ASTRON=ستاره) و (nemin=نام) گذاری درست شده است. [نیازمند منبع]

موارد استفاده از واژه‌های «اخترشناسی» و «اخترفیزیک»

با توجه به معنای واژه، «اخترشناسی» به «مطالعهٔ اجسام خارج از جوّ زمین و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آن‌ها» اشاره می‌کند و واژهٔ «اخترفیزیک» به شاخه‌ای از اخترشناسی اشاره می‌کند که با «رفتار، ویژگی‌های فیزیکی و فرایند دینامیکی اجسام و پدیده‌های آسمانی» سروکار دارد.

روش‌های مختلف اندازه‌گیری فاصله‌های کیهانی

درحدود صد و پنجاه سال پیش از میلاد، هیپارخوس «۱۹۰ تا ۱۲۰ پیش از میلاد»، فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین به‌دست‌آورد. او روشی را به‌کار برد که یک قرن پیش از او، جسورترین اخترشناس یونانی، آریستارخوس، پیشنهاد داده بود. آریستارخوس متوجه شده بود که انحنای سایهٔ زمین، وقتی که از ماه می‌گذرد، باید ابعاد نسبیِ زمین تا ماه را نشان دهد. با پذیرش این نظر و به کمک روش‌های هندسی می‌توان فاصلهٔ زمین تا ماه را برحسب قطر زمین محاسبه کرد.

برای تعیین فاصلهٔ خورشید نیز، آریستارخوس، یک روش هندسی را به‌کار برد که ازنظر تئوری درست بود، اما نیاز به اندازه‌گیری زاویه‌هایی چندان کوچک داشت که جز با استفاده از فناوری ممکن نبود. هرچند که ارقام او درست نبود، اما او نتیجه گرفت که خورشید دست‌کم باید هفت برابر بزرگ‌تر از زمین باشد، و بنابراین اندیشهٔ گردش خورشید به دور زمین «هِلیوسِنتِریسم» را، که در آن زمان باورِ رایج بود، نادرست دانست.

ستاره‌شناسان بعدی، حرکات اجرام آسمانی را برمبنای این نظریه مطالعه کردند که زمین ساکن است و در مرکز عالم «جِئوسنتِریسم» قرار دارد. نفوذ و سلطه این نظریه تا سال ۱۵۴۳، یعنی تا زمانی که کپرنیک کتاب خود را منتشر کرد و با پذیرش عقیده آریستارخوس، زمین را برای همیشه از مرکز جهان بودن بیرون راند، حاکم بود.

یکی دیگر از روش‌هایی که با آن می‌توان فاصله‌های کیهانی را محاسبه کرد، استفاده از روش اختلاف منظر است.

روش دیگر استفاده از مثلثات است. بطلمیوس با استفاده از مثلثات توانست فاصله راه را از روی اختلاف منظر آن تعیین کند و نتیجه‌اش با رقم پیشین، که ابرخس به‌دست آورده بود، تطبیق می‌کرد.

البته امروزه روش‌های مختلف دیگری که خیلی دقیق‌تر از روش‌های فوق است، فاصله خورشید از زمین را به‌طور متوسط تقریباً برابر ۵‚۱۴۹ میلیون کیلومتر به دست می‌دهد. این فاصله میانگین را واحد نجومی (با علامت اختصاری A.U) می‌نامند و فاصله‌های دیگر سامانه خورشیدی را با این واحد می‌سنجند.

سیر تحولی و رشد

با گسترش روزافزون علم و ساخت تلسکوپ‌های دقیق، دانشمندان، در اندازه‌گیری ابعاد جهان روز به روز به نتایج جدیدتری نائل می‌شدند. با ساخته شدن و گسترش این وسایل اندازه‌گیری، دید بشر نسبت به جهان نیز تغییر یافت؛ مثلاً با چشم غیرمسلح تقریباً می‌توانیم در حدود ۶ هزار ستاره را ببینیم، اما اختراع تلسکوپ، ناگهان آشکار کرد که این فقط جزئی از جهان است.

هر چند با به وجود آمدن وسایل دقیق اندازه‌گیری، دانش نیز نسبت به جهان هستی، گسترش پیدا می‌کرد، اما نظریه‌های مختلفی توسط دانشمندان ارائه می‌گردد. از جمله دانشمندانی که نسبت به ارائه این نظریه‌ها اقدام کردند می‌توان به ویلیام هرشل، ستاره‌شناس آلمانی‌تبار انگلیسی، یاکوبوس کورنلیس کاپیتن، اخترشناس هلندی، شارل مسیه و ادوین هابل و … اشاره کرد.

در مورد ستاره شناسی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید

با همکاری تلسکوپ افق رویداد انتظار می‌رود تا در آینده تصاویر دریافتی از سیاهچاله‌ها از سطح زمین، ۵۰ درصد وضوح بیشتری داشته باشند.
کد خبر: ۱۲۵۶۹۸۰   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۱۱

تابستان امسال انفجار یک ستاره در فاصله سه هزار سال نوری زمین رخ می‌دهد که نور آن از دید ناظران زمینی قابل مشاهده خواهد‌ بود.
کد خبر: ۱۲۴۳۴۰۱   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۹

هر ساله در یک بازه زمانی یک هفته ای منجمین سراسر جهان طی برنامه های زمان‌بندی شده با فعالیت های خود موجب آشتی مردم با نجوم می‌شوند. طبق تقویم جهانی هفته نجوم سال ۱۴۰۳ در ایران ۲۴ الی ۳۰ اردیبهشت با شعار نجوم ایران، همبستگی و تعامل نامگذاری شده است. عکاسی نجومی، هنر و علم ثبت زیبایی‌های آسمان شب، در ایران و جهان همواره مورد توجه علاقه‌مندان به علم نجوم و هنر عکاسی بوده است. این شاخه از عکاسی که به ثبت ستارگان، کهکشان‌ها، و دیگر پدیده‌های آسمانی می‌پردازد، نیازمند دانش فنی، صبر و دقت بالایی است. عکاسان نجومی با استفاده از تجهیزات و روش‌های پیشرفته، تصاویری خیره‌کننده از آسمان شب ارائه می‌دهند که نه تنها از نظر هنری قابل تحسین است، بلکه از لحاظ علمی نیز ارزشمند می‌باشد. این تصاویر می‌توانند در مطالعات نجومی و آموزشی به کار روند و به درک بهتر ما از جهان هستی کمک کنند.
کد خبر: ۱۲۳۷۴۳۳   تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۶

تلسکوپ «تس» ناسا یک منظومه نادر را در اطراف یک ستاره نوپا شناسایی کرده است که ۶ سیاره فراخورشیدی را در بر دارد.
کد خبر: ۱۲۱۹۱۷۸   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۲

در سال ۲۰۲۴، چندین رویداد نجومی قابل توجه وجود دارد که علاقه‌مندان به نجوم می‌توانند از آن‌ها لذت ببرند.
کد خبر: ۱۲۱۸۴۹۶   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۸

تلسکوپ فضایی قدرتمند جیمز وب یک مجموعه ستاره‌ای را در ابر ماژلانی بزرگ ثبت کرده است.
کد خبر: ۱۲۱۷۸۱۵   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۰۵

یک سیاره که به تازگی کشف شده و هم‌اندازه زمین است، می‌تواند فرصت منحصربه‌فردی برای مطالعه کردن چگونگی تکامل سیاره‌ها باشد.
کد خبر: ۱۲۱۵۶۴۶   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۴

سیاهچاله‌ها از اسرارآمیزترین پدیده‌ها در کیهان هستند. با این حال دانشمندان از طریق بررسی محیط سیاهچاله‌ها، شرایطی که گرانش شدید آنها ایجاد می‌کند و فوران (جت) ماده که آنها با سرعت نزدیک به سرعت نور از خود خارج می‌کنند، می‌توانند مطالب زیادی درباره سیاهچاله‌ها بیاموزند.
کد خبر: ۱۲۱۲۷۴۵   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۸

مأموریت‌های کپلر و تس ناسا ابرشراره‌های ستاره‌ای را که تا ۱۰ هزار برابر درخشان‌تر از خورشید هستند، کشف کرده‌اند.
کد خبر: ۱۲۰۹۴۹۰   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۰

در حالی که فهرست سیارات فراخورشیدی به بیش از ۵۰۰۰ جهان شناخته شده گسترش می‌یابد، صحت کشف قمرهای فراخورشیدی با شک و تردید روبه‌رو شده است.
کد خبر: ۱۲۰۹۲۷۳   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۹

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به اوج بارش شهابی اسدی در بامداد جمعه، ۲۶ آبان ماه گفت: با توجه به اینکه زمان زیادی از عبور این دنباله‌دار از نزدیکی خورشید گذشته است، متوقع مشاهده شهاب‌های زیادی نیستیم و حداکثر ۱۵ شهاب در ساعت در بارش شهابی امسال آن هم در یک آسمان تاریک و به دور از آلودگی هوا و نور شهرها، قابل مشاهده خواهد بود.
کد خبر: ۱۲۰۴۶۹۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۴

از خوشه کهکشانی MACS۰۴۱۶ به عنوان درخت کریسمس کیهانی یاد می‌شود، زیرا رنگارنگ است و نورهایی درون آن سوسو می‌زنند.
کد خبر: ۱۲۰۳۸۶۵   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۸/۲۰

در تصویر امروز ناسا چه می‌بینیم؟
کد خبر: ۱۱۹۰۲۴۶   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۰۷

طوفان‌های بزرگ ردپایی از رادیواکتیو در زحل بر جای می‌گذارند که کشف دلیل آن دانشمندان را به تکاپو واداشته است.
کد خبر: ۱۱۸۸۱۷۴   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۲۵

این جسم که در فاصله ۱۴۰۰ سال نوری از ما، در کنار ستاره‌ای حرکت می کند بسیار فراتر از تصورات ما درباره کیهان است.
کد خبر: ۱۱۸۸۰۶۴   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۲۵

به اعتقاد مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران امسال بارش‌ شهابی پِرساوشی هر چند که دارای دو زمان اوج است، ولی به دلیل قرار داشتن زمان‌های اوج بارش در نور روز و حضور خورشید، امکان مشاهده شهاب‌ها و حتی آذرگوی‌های این بارش را نمی‌توان متوقع بود، ولی در بامداد یکشنبه، ۲۲ مردادماه و قبل از روشنی آسمان، در مناطق دور از آلودگی هوا می‌توان شهاب‌های این بارش معروف سالیانه را رصد کرد.
کد خبر: ۱۱۸۵۹۰۲   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۱۰

در یک کشف خیره کننده، اخترشناسان ناسا اخیراً ساختار عجیبی را که در قلب یک کهکشان قرار دارد، کشف کرده‌اند. این یافته قابل توجه تخیل دانشمندان و عموم مردم را به خود جلب کرده است و سوالاتی را در مورد منشاء، اهمیت و پیامدهای بالقوه آن برانگیخته است.
کد خبر: ۱۱۸۲۶۸۴   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۱۹

ستاره شناسان به طور مستقیم دنیایی را که به عنوان خواهر کوچکتر مشتری توصیف می‌شود، شناسایی کردند. این اولین باری است که از اخترسنجی برای یافتن یک سیاره غول پیکر که به دور خورشید جوانی مانند خورشید ما می‌چرخد، استفاده می‌شود.
کد خبر: ۱۱۸۰۸۱۹   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۰۶

یک گروه بین‌المللی از پژوهشگران از «تلسکوپ فضایی جیمز وب»(JWST) برای محاسبه مقدار انرژی گرمایی که از یک سیاره فراخورشیدی منتشر می‌شود، استفاده کرده‌اند.
کد خبر: ۱۱۷۹۸۷۸   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۳/۳۰

در این گزارش بررسی می‌کنیم که چقدر طول می‌کشد تا انسان به سیاره سرخ برسد، همچنین به مرور عواملی می‌پردازیم که بر سفر به مریخ تأثیر می‌گذارند.
کد خبر: ۱۱۷۴۸۴۸   تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۲۱

تبلیغات در تابناک صفحه خبر
اینترنت پیشگامان