کلیات
میدان نفتی مارون سومین میدان بزرگ نفتی ایران است، که در استان خوزستان، در شمالغربی شهرستانه رامهرمز و در فاصله ١١٠ کیلومتری از اهواز قرار دارد. حجم ذخیره درجای نفت خام این میدان در حدود ۴۶ میلیارد بشکه (۲۲ میلیارد بشکه قابل برداشت) برآورد میشود، همچنین حجم گاز درجای میدان مارون ۴۶۲ تریلیون فوت مکعب تخمین زده میشود. ظرفیت تولید نفت خام میدان مارون بهطور میانگین ۵۲۰ هزار بشکه در روز میباشد.
میدان مارون در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳ میلادی) کشف شد و بهرهبرداری از آن در سال ۱۳۴۵ آغاز گشت. این میدان از دو مخزن نفتی بنامهای آسماری و بنگستان گچساران و یک مخزن گاز طبیعی بنام خامی تشکیل شدهاست. میدان نفتی مارون از میدانها تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب است، که در محدوده عملیاتی شرکت بهرهبرداری نفت و گاز مارون قرار دارد و عملیات استخراج آن بر عهده این شرکت میباشد. به منظور افزایش ظرفیت برداشت نفت خام از میدان مارون، بهطور متوسط روزانه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز از طریق ایستگاه تزریق گاز مارون به مخزن آسماری این میدان تزریق میگردد.
تاریخچه
مخزن آسماری میدان نفتی مارون، در سال ۱۳۴۲ توسط شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت ایران کشف شد و تولید نفت از آن، در سال ۱۳۴۵ آغاز گردید. مخزن بنگستان میدان مارون، با حفاری اولین چاه، در سال ۱۳۴۷ توسط شرکت سهامی اکتشاف و تولید نفت کشف شد و استخراج نفت از مخزن بنگستان مارون نیز، از سال ۱۳۵۲ آغاز گردید. مخزن خامی میدان مارون نیز، که یکی از عمیقترین مخازن گازی جهان است، در سال ۱۳۸۵ توسط شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب کشف شد و تولید گاز طبیعی از این مخزن، در همان سال (۱۳۸۵) آغاز گشت.
مشخصات
میدان نفتی مارون یکی از بزرگترین میدانهای نفتی حوضه زاگرس است که در بخش خاوری منطقه ساختاری فروافتادگی دزفول، در مجاورت میدان نفتی آغاجاری، میدان نفتی اهواز و میدان نفتی کوپال قرار دارد. این میدان با روند شمالغربی-جنوبشرقی در قسمت غربی تا مرکزی و روند شمالشرقی جنوبغربی، در قسمت انتهای شرقی امتداد یافتهاست. رخنمون سطحی این میدان، سازند آغاجاری بوده و سازندهای آسماری و گروههای بنگستان و خامی، مخازن هیدروکربوری موجود در این میدان هستند. سازند آسماری مهمترین سنگ مخزن این میدان بوده که به شش لایه مخزنی تقسیم شدهاست. لایههای مخزنی یک، دو، سه بهطور عمده از کربناتهای دولومیتی تشکیل شدهاند، بنابراین تراکم شکستگیها به ویژه در لایه یک (۹۰ درصد دولومیت) بیشتر است. در لایههای مخزنی چهار، پنج و شش این میدان به دلیل افزایش لایههای شیلی و مارنی، همچنین کاهش شکنندگی، تراکم شکستگیها کمتر میشود.
میدان نفتی مارون از سه مخزن آسماری، بنگستان و گروه خامی تشکیل شدهاست، که مخازن آسماری و بنگستان آن نفتی و مخزن خامی، حاوی ذخایر گاز طبیعی میباشد. مخزن آسماری میدان مارون که از نظر ویژگیهای سنگ مخزن، بسیار پیچیده و ناهمگون میباشد، در سال ۱۹۶۳ میلادی کشف و از سال ۱۳۴۵ مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاست. همچنین مخزن بنگستان میدان مارون، با حفاری اولین چاه در سال ۱۳۴۷ کشف و بهرهبردای از آن، از سال ۱۳۵۲ آغاز گردید. طول این میدان ۶۷ کیلومتر و عرض آن ۷ کیلومتر است و در حد فاصل کیلومتر ۳۰ تا ۱۱۰ جنوبشرقی شهر اهواز مستقر میباشد.
مخازن
مخزن آسماری
مخزن آسماری میدان نفتی مارون یکی از مخازن بسیار بزرگ ایران است، که در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اهواز واقع و دارای ۶۵ کیلومتر طول و ۷ کیلومتر عرض میباشد. حفاری اولین چاه آسماری مارون در سال ۱۳۴۲ و بهرهبرداری از آن در سال ۱۳۴۵ آغاز و به تدریج تحت تولید افزایش یافت و در سال ۱۳۵۵ ظرفیت تولید این میدان از مرز یک میلیون بشکه در روز فراتر رفت. تاکنون تعداد ۳۵۳ حلقه چاه در مخزن آسماری میدان مارون، حفاری و از مجموع ۲۰۰ حلقه چاه فعال، روزانه حدود ۴۱۷ هزار بشکه نفت از این مخزن تولید میشود. (در حدود ۵۰ حلقه چاه از کل چاههای حفاری شده در مخزن آسماری، در محدوده عملیاتی مارون-۲ متعلق به شرکت بهرهبرداری نفت و گاز آغاجاری میباشد) به منظور تثبیت فشار مخزن و جلوگیری از هرز رفت نفت و در نهایت افزایش ظرفیت برداشت نهایی، روزانه حدود ۹۵۰ میلیون فوت مکعب گاز از طریق ایستگاه تزریق گاز مارون به مخزن آسماری این میدان تزریق میگردد.
مخزن بنگستان
مخزن بنگستان میدان نفتی مارون، در فاصله ۴۵ کیلومتری از جنوبشرقی شهر اهواز واقع شدهاست. مخزن بنگستان مارون، دارای ۶۳ کیلومتر طول و ۵ کیلومتر عرض میباشد، که در سال ۱۳۴۷ کشف شد و بهرهبرداری از این مخزن، از سال ۱۳۵۲ آغاز گردید. تاکنون ۱۷ حلقه چاه نفت در مخزن بنگستان میدان مارون حفاری و تکمیل شدهاست و تولید فعلی نفت از مخزن بنگستان آن در حدود ۱۸ هزار بشکه در روز است و نفت تولیدی جهت فرآورش به واحد بهرهبرداری مارون ۳ ارسال میشود.
مخزن خامی
مخزن خامی میدان نفتی مارون، در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی اهواز واقع شدهاست، که یکی از پُر فشارترین مخازن گازی ایران و از عمیقترین مخازن گازی جهان بشمار میآید. مخزن خامی میدان مارون در سال ۱۳۵۶ با حفاری چاه شماره ۱۲۳ مارون کشف شد و در سال ۱۳۸۵ نخستین حلقه چاه تولیدی بر روی این مخزن، که فشار آن حدود ۱۵ هزار پوند بر اینچ مربع (پام) با حرارت بالای ۳۰۰ درجه فارنهایت و فشار جریانی ۶ هزار پام بود، با هدف تأمین بخشی از گاز مورد نیاز برای تزریق در مخزن آسماری مارون و استحصال مایعات گازی، حفاری و در مدار تولید قرار گرفت. تاکنون ۵ حلقه چاه در این مخزن حفاری شده، که از ۳ حلقه چاه فعال آن، بهطور متوسط ۹۰ میلیون فوت مکعب در روز (۷۲ میلیون فوت مکعب گاز خشک و ۱۴ هزار بشکه مایعات گازی) تولید صورت میگیرد. حجم گاز درجای مخزن خامی میدان مارون، معادل ۴۶۲ تریلیون فوت مکعب و ذخیره قابل برداشت آن ۱۷۹ تریلیون فوت مکعب برآورد میشود. این مخزن شامل سازندهای داریان، گداون و فهلیان میباشد و عمدتاً از شیلهای آهکی و مقدار کمی سنگ آهک تشکیل شدهاست. تاقدیس مارون بر روی افق خامی بهطور تقریبی به طول ۶۰ کیلومتر و عرض ۳ تا ۴ کیلومتر میباشد.
تولید نفت
در زمان دولت هشتم ایران، قراردادی ۵۰ میلیون دلاری با شرکت اورینتال کیش امضا شد که ۳۰ درصد از سهام آن را شرکت هالیبرتون در اختیار داشت. این قرارداد به منظور حفاری و تکمیل چاههای نفت میدان مارون صورت گرفت. این قرارداد در سال ۱۳۸۵ و با فشار دولت فدرال آمریکا لغو شد.
تولید نفت از مخزن آسماری مارون، براساس تزریق روزانه ۹۵۰ میلیون فوت مکعب گاز، در کلاهک گازی مخزن، به میزان ۴۴۰ هزار بشکه در روز برنامهریزی شدهاست، که در حال حاضر با فعال بودن ۱۸۰ حلقه چاه تولیدی، ظرفیت تولید روزانه این مخزن در حدود ۴۲۶ هزار بشکه میباشد. همچنین نرخ تولید نفت از مخزن بنگستان مارون، با استفاده از ۱۵ حلقه چاه تولیدی فعال، در حدود ۲۱ هزار بشکه در روز است.
تزریق گاز
تزریق گاز در مخزن آسماری میدان مارون با هدف تثبیت فشار ستون نفت از سال ۱۳۶۸ آغاز شد و مجموع تولید نفت از مخزن آسماری در زمان راه اندازی پروژه تزریق گاز ۵۲ درصد بازیافت اولیه نفت بودهاست و ادامه تزریق سبب افزایش ذخایر ثانویه در این مخزن به میزان ۲۳ درصد ذخایر اولیه خواهد شد. تا پایان سال ۱۳۸۳ حجم گاز تزریق شده در این مخزن ۴ تریلیون و ۲۰۹ میلیارد فوت مکعب (۱۱۹ میلیارد و ۱۹۰ میلیون متر مکعب) بوده است.
گاز مورد نیاز برای تزریق در مخزن مارون به میزان ۲۵ میلیون متر مکعب در روز از میدان گازی آغار و میدان گازی دالان تأمین و پس از فشار افزایی در تأسیسات تزریق گاز، در مخزن تزریق میگردد.
حوادث
در روز چهارشنبه ۲ دی ماه ۱۳۸۸ چاه شماره ۱۰۴ میدان مارون، که در محدوده شهرستان رامشیر و در فاصله ۸۰ کیلومتری از جنوب اهواز مستقر میباشد، بر اثر شکستن لوله جداری و آستری، به دلیل فرسودگی دچار آسیب شد و سیال درون چاه، از دیواره چاه نشت کرده و به سطح زمین رسید. در پی بروز این حادثه، آلودگی نفتی برای مدتی وارد رودخانه مارون شد، که در همان ساعات اولیه پس از فوران چاه، بخشی از محوطه اطراف چاه ۱۰۴ مارون آتش زده شد، تا از سرایت آلودگیهای زیست محیطی جلوگیری شود.
چاه شماره ۱۰۴ مارون در سال ۱۳۵۲ حفاری و تکمیل شده بود و از سال ۱۳۵۳ در مدار تولید قرار داشت، که تا سال ۱۳۸۸ هیچگونه عملیات ترمیمی یا تعمیری بر روی آن انجام نشده بود و پیش از بروز فوران، بهطور میانگین روزانه ۴ هزار بشکه نفت خام از آن تولید میگردید. این چاه به دلیل فرسودگی لوله آستری و جداری در عمق ۶۸۰ متری زمین دچار آسیب و شکستگی شد. نفت و گاز از لایههای سست عبور کرد و سرانجام در دوم دیماه ۱۳۸۸ موجب فوران سیال از چاه شد.
عملیات کنترل فوران چاه ۱۰۴ مارون، با حفاری ۲ حلقه چاه جهتدار در عمق ۲۵۰۰ متری زمین و با اجرای طرحی به نام «چاه نجات» توسط شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و مشارکت شرکت ملی حفاری ایران، با موفقیت انجام یافت و فوران چاه نفت ۱۰۴ مارون در تاریخ ۱۹ دیماه، پس از ۱۷ روز، مهار شد.