کلیات

آنقوزه یا آنغوزه گیاهی است علفی چندساله، ریشه آن کمی ضخیم و گوشتی، برگ‌های آن بسیار بریده و غباری، ساقه آن مجوف و گوشتی و بلندی آن تا ۲ متر می‌باشد. گل‌های آن به رنگ زرد و به گروه چتر مانند در انتهای ساقه ظاهر می‌شود. آنقوزه در چند سال اولیه سن خود ساقه قابل رویتی ندارد و برگ‌های آن گسترده روی زمین است که در مراتع به نام «کماه» و «انگزاکماه» می‌شناسند. میوه آنقوزه دارای دو تخم به رنگ قهوه ایی تیره و سیاه، بیضی کمی پهن و بسیار بدبو می‌باشد. با تیغ زدن یا قطع ریشه یا قسمت پایین ساقه و یقهٔ گیاه در اواخر بهار، شیره بسیار متعفنی در طول تابستان خارج می‌شود که در مجاورت هوا به تدریج سفت می‌شود که همان آنغوزه است. آنقوزه در اراضی بائر و خشک و آهکی مناطق گرم آسیا می‌روید. بومی استپ‌های ایران و افغانستان است.

محل های مستعد رویش

 در ایران؛ در کوهسرخ خراسان رضوی در روستای دهمیان، بلوچستان و نواحی مختلف جنوب ایران، مانند کرمان، راور، دشت مرغاب، آباده، نائین و جندق می‌روید. گونه‌های دیگری از گیاه Ferula نیز در ایران می‌رویند که از آن‌ها نیز آنغوزه گرفته می‌شود و به صورت گونه‌های مستقل یا واریته‌هایی از یک گونه شناخته شده‌اند از جمله F.foetida Regel. , F.alliacea Boiss. , F.Kuma و F.Kurdica Pol.

گونه F.foetida در دامغان، بلوچستان، خراسان، شاهرود، میامی و سبزوار و در زرین دشت فارس شناسایی شده و جزء دسته‌ای است که آنغوزهٔ منتن معروف خراسان را می‌دهد.

این گونه را در شهر دیباج و اطراف آن (چهارده کلاته و دهستان رودبار) به نام محلی «اشتلغاز» یا «اشترغاز» می‌شناسند و طرفداران زیادی در تهیه غذاهای سنتی دارد. بوته این گونه در مقایسه با سایر گونه‌ها، ارتفاع کمتری داشته و از بو و اسانس بیشتری برخوردار است.

گونه F.alliacea در خراسان و کرمان شناسایی شده‌است.

گونه F.Kurdica در کوه‌های ساوجبلاغ و همدان و در آذربایجان غربی زیاد است صمغ آن به اندازهٔ یک باقلاست و بوی Baume de peru می‌دهد یعنی بوی تند لیمو دارد این گیاه با نام محلی «بی وزا» نامیده می‌شود.

گونه F.Kuma که در مراتع سرشیو، سقز کردستان، ارتفاعات اورامانات، کوه‌های بی بَرسَن و پوکیده، کردستان و همچنین در کهگیلویه و لرستان فراوان است و علوفه پربهایی است و برای چاق کردن اسب و گاو علوفه خوبی است. نام محلی آن «کَما» و «ویه» می‌باشد.

دیگر ویژگی ها

از نظر شکل گیاه گونه‌های بالا خیلی شبیه می‌باشند ولی بلندی‌های آن‌ها مختلف است و به‌علاوه در بعضی گونه‌ها رنگ گل سفید و رنگ میوهٔ آن وقتی که برسد مایل به سفید، گرد و پهن شبیه سکّه است و خوشبو می‌باشد. این نوع اخیر که بی وزا گفته می‌شود در کتب طب سنتی انجدان طیب یا انجدان سفید نامبرده می‌شود.