کلیات

---

قسم به ذات الهی به یکی از موارد قسم در قرآن اطلاق می‌شود.


مهم‌ترین قسم‌های قرآن

---

از مهم‌ترین قسم‌های قرآن، سوگند به «خداوند» است؛ که درباره تعداد الفاظ آن اختلاف است. سیوطی تنها هفت مورد را که با لفظ «رب» قسم یاد شده، ذکر کرده است.


موارد قسم به ذات الهی

---

برخی از صاحبنظران چهارده مورد را استقصا کرده‌اند که در آن، دو مورد لفظ جلاله «الله» و هشت مورد «رب» و چهار مورد «ما»‌ی موصوله که به معنای «من» آمده، در آن‌ها عنوان قسم به کار رفته است. برخی قسم‌های یاد شده با لفظ جلاله «الله» را نه مورد برشمرده‌اند. اینک همه موارد را به اختصار و صرف نظر از ترجمه آیات مرور می‌کنیم:


 آیات مربوط به قسم با لفظ رب

---

آیاتی که با لفظ «رب» سوگند یاد کرده‌اند:
۱) (فلا و ربک لایؤمنون)؛
۲) (قالوا بلی و ربنا قال فذوقوا العذاب…)؛
۳) (قل‌ای و ربی انه لحق)؛
۴) (فوربک لنسالنهم اجمعین)؛
۵) (فوربک لنحشرنهم و الشیاطین)؛
۶) (فورب السماء و الارض)؛
۷) (قل بلی و ربی لتبعثن)؛
۸) (فلا اقسم برب المشارق و المغارب).


آیات قسم با لفظ جلاله الله

---

آیاتی که با لفظ جلاله الله قسم یاد کرده‌اند:
۱) (ثم لم تکن فتنتهم الا ان قالوا والله ربنا ما کنا مشرکین)؛
۲) (قالوا تالله لقد علمتم ماجئنا لنفسد فی الارض)؛
۳) (قالوا تالله تفتا تذکر یوسف حتی تکون حرضا)؛
۴) (قالوا تالله لقد آثرک الله علینا و ان کنا لخاطئین)؛
۵) (قالوا تالله انک لفی ضلالک القدیم)؛
۶) (تالله لتسئلن عما کنتم تفترون)؛
۷) (تالله لقد ارسلنا الی امم من قبلک…)؛
۸) (و تالله لاکیدن اصنامکم…)؛
۹) (تالله ان کنا لفی ضلال مبین).


 آیات قسم با مای موصوله

---

آیاتی که در آن‌ها با «ما»‌ی موصوله سوگند یاد شده است:
۱) (و السماء و ما بناها)؛
۲) (و الارض و ما طحیها)؛
۳) (و نفس و ما سواها)؛
۴) (و ما خلق الذکر و الانثی).

بنا بر مشهور، «ما» در آیات فوق به معنای «من» موصوله، و منظور ذات الهی است.