کلیات 

اِرگونومی (Ergonomie) به معنای دانش بکار بردن اطلاعات علمی موجود دربارهٔ انسان (و روش‌های علمی تولید چنین اطلاعاتی) در طراحی محیط کار است. ارگونومی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های انسان را بررسی می‌کند و سپس اطلاعات به دست آمده را در طراحی مشاغل، فراورده‌ها، محیط‌های کار و تجهیزات به کار می‌بندد.

معمولاً از اصطلاحات ارگونومی و عوامل انسانی (Human Factors) به‌طور مترادف بهره گرفته می‌شود. هر دو اصطلاح رابطهٔ دوسویهٔ کار و نیازمندی‌های شغلی را بازگو و تشریح می‌کند و هر دو درصدد کاهش فشار‌های جسمانی و روانی در محیط کار هستند. آشکارترین اثر مثبت طراحی درست و مناسب مشاغل، تجهیزات و محیط کار، بالارفتن سطح ایمنی، بهداشت، تطبیق کار با کارگر بر اساس ابعاد بدنی فرد و در نهایت رضایت شغلی و بهبود بهره‌وری است.


واژه شناسی

واژه ارگونومی ریشه یونانی دارد و از ἔργον به معنی "کار" و νόμος به معنای "قانون طبیعی" منشا میگیرد. این واژه برای اولین بار در سال ۱۸۵۷ وارد واژگان مدرن شد که دانشمند لهستانی Wojciech Jastrzębowski این کلمه را در مقاله خود استفاده کرد

Rys ergonomji czyli nauki o pracy، opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody

(ترجمه فارسی: ارگونومی؛ یعنی علم کار، براساس حقیقت‌های گرفته شده از علوم طبیعی).

محقق فرانسوی، ژان گوستاو کورل سونوئیل، ظاهراً بدون اطلاع از مقاله جاسترزبوفسکی، یک سال بعد یعنی در سال ۱۸۵۸ از این کلمه با معنی کمی متفاوت‌تر استفاده کرد.

ورود این واژه به واژگان انگلیسی، به روانشناس انگلیسی، Hywel Murrell، در جلسه ۱۹۴۹ در دریاسالاری انگلستان منتسب شد، که منجر به پایه گذاری انجمن ارگونومی شد. او از آن استفاده کرد تا مطالعاتی را که در طول جنگ جهانی دوم و بعد از آن درگیر شده بود، در برگیرد.


پیشینه

در جوامع باستان
برخی اظهار داشتند که ارگونومی انسانی با استرالوپیتکوس پرومتئوس (که به عنوان "پای کوچک" نیز شناخته می‌شود) آغاز شد، یک پیشکسوت که ابزار‌های دستی را از انواع مختلف سنگ ایجاد می‌کند، و به روشنی با توجه به توانایی آن‌ها در انجام کار‌های تعیین شده، بین ابزار‌ها تمایز قایل است. بنظر می‌رسد که پایه‌های علم ارگونومی در چارچوب فرهنگ یونان باستان بنا شده است.

شواهد و مدارک خوبی نشان می‌دهد که تمدن یونان در قرن ۵ قبل از میلاد از اصول ارگونومیک در طراحی ابزار‌ها، مشاغل و مکان‌های کاری خود استفاده کرده است. یک نمونه برجسته از این را می‌توان در توضیحی که بقراط آورده است که چگونه باید محل کار جراح طراحی شود و چگونه چیدمان وسایل مورد استفاده وی فراهم شود. سوابق باستان شناسی همچنین نشان می‌دهد که سلسله‌های اولیه مصر ابزار و تجهیزات خانگی ساخته اند که نشانگر اصول ارگونومیک است.

نخستین بار در سال ۱۸۵۷ میلادی پژوهشگر لهستانی،  وویجخ یستشنباوسکی (که در ایران آن را وجیسج جاسترزبوسکی نیز می‌خوانند) (۱۸۸۲–۱۷۹۹) اصطلاح ارگونومی را در مقاله‌ای با عنوان «پیرامون ارگونومی: علم کار، بر اساس واقعیات به دست آمده از علم طبیعت» به کار برد.

طی جنگ جهانی دوم گروهی از روانشناسان، مهندسان،  مردم شناسان و فیزیولوژیست‌ها گرد هم آمدند تا مسائل طراحی و آموزشی را حل و فصل نمایند. در آن زمان، برای توصیف این نگرش مهندسی انسانی به کار می‌رفت. هم‌زمان با رشد ارگونومی، انجمن‌های حمایت‌کننده نیز پاگرفته و با گذشت زمان، گسترش یافته‌اند.

اجزای ارگونومی

ارگونومی سخت‌افزار (Physical ergonomics)
این جزء، عمدتاً به بررسی فیزیکی و کاربرد اطلاعات به دست آمده در طراحی همهٔ سخت‌افزار‌هایی مربوط است که درمحیط کار، خانه و اوقات فراغت مورد استفاده قرار می‌گیرد (مثل ابزار، وسایل، میز، صندلی، نشانگرها، کنترل و...)

ارگونومی محیطی
این جزء از ارگونومی با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان در برابر عوامل گوناگون محیطی مانند روشنایی، گرما، صدا، ارتعاش و... سروکار دارد. از این جزء در طراحی محیط کار انسان استفاده می‌شود.

ارگونومی نرم‌افزار یا ارگونومی شناختی (Cognitive ergonomics)
این جزء ارگونومی با فعالیت‌های مانند پردازش اطلاعات، استدلال، و حل مسائل در ارتباط است و به چگونگی دریافت و پردازش اطلاعات در انسان می‌پردازد.

ارگونومی کلان (Organizational ergonomics)
تازه‌ترین جزء ارگونومی است و به ریز سامانه‌ها یعنی انسان، ماشین و محیط توجه ویژه دارد.