کلیات
کَفّاره جمع به آزادکردن یک برده، گرفتن شصت روز روزه و اطعام به شصت فقیر با هم اشاره دارد که بر اثرِ شکستن روزه با حرام و یا قتل عمد واجب میشود. البته برخی از فقیهان انجام کفاره جمع در افطار روزه با حرام را مطابق احتیاط میدانند.
مفهومشناسی
کفاره جمع انجام چند کفاره با هم است که به علت انجام برخی از کارهای حرام، واجب میشود و عبارت است از آزادکردن یک برده، گرفتن شصت روز روزه و غدا دادن به شصت فقیر. کفاره جریمه مالی و بدنیای است که در ازای ارتکاب برخی گناهان باید انجام داد.
موارد وجوب
کفاره جمع در مواردی، چون افطار کردن روزه با حرام و قتل عمد، واجب میشود.
شکستن روزه با حرام
به فتوای برخی از فقیهان افطار روزه با کار حرامی مثل خوردن نجاست، زنا و استمنا سبب وجوب کفاره جمع میشود؛ خواه آنچه حرام است در اصل حرمت داشته باشد و یا به سببی مانند غصب نمودن، نجس شدن و یا خوردن غذای مضر، حرام باشد؛ امام رضا (ع)، خوردن روزه با حرام را مستحق کفاره جمع دانسته است.
عدهای به استناد قواعد فقهی و برخی روایات، تنها یک کفاره را در افطار روزه با حرام لازم دانستهاند آیتالله خامنهای و آیتالله سیستانی و انجام کفاره جمع را بنابر احتیاط مستحب میدانند. بعضی نیز در این مسئله به احتیاط واجب حکم کردهاند.
بنابر فتوای برخی مراجع تقلید، کفاره جمع برای افطار با حرام مختص به روزه رمضان نیست و سایر روزههای واجب را نیز شامل میشود. همچنانکه عدهای فرو بردن اخلاط سر و سینه را نیز به این حکم پیوند دادهاند. همچنین فرو بردن آب دهان که خون در آن باشد، بر اساس فتوای برخی، موجب کفاره جمع خواهد شد و یا باید بنا به احتیاط واجب، کفاره سهگانه را ادا نمود.
بر اساس فتوای برخی مراجع، دروغ بستن بر خداوند و پیامبر (ص) در حال روزه، موجب کفاره جمع میشود؛ هرچند که اختلافاتی در این زمینه وجود دارد.
قتل عمد
کفاره قتل عمدی مسلمان بیگناه کفاره جمع است. البته در قتل خطایی قاتل باید یک بنده آزاد کند و در صورت ناتوانی شصت روز روزه بگیرد و در صورت ناتوانی به شصت فقیر اطعام بدهد. حکم وجوب کفاره جمع در قتل عمد در احادیث آمده است. همچنین بر اساس روایات، قبول توبه قاتل علاوه بر پشیمانی و یا اقرار و تسلیم شدن به خانواده مقتول، پرداخت کفاره جمع است.
برخی معتقدند که انجام کفاره جمع در صورتی واجب است که فرد، خودش دست به قتل زده باشد و اگر سبب با واسطه در قتل بوده و یا بدان امر کرده، کفارهای بر او واجب نیست.
کفاره قتل، در قتل مسلمان خواه زن یا مرد، آزاد یا برده، عاقل یا دیوانه و بالغ و کودک، واجب است. همچنین جنینی که روح بدان دمیده است.
در وجوب کفاره جمع بر دیوانه و یا طفلی که دست به قتل بزند؛ اختلاف است؛ برخی نوشتهاند که اکثراً بر این اعتقادند که باید از اموال آنها هزینه اطعام و آزاد کردن برده برداشت شده و روزه را خود فرد بعد از بهبودی و بلوغ بگیرد.
در اینکه آیا با وجود قصاص، کفاره بر عهده قاتل است یا خیر، اختلافنظر وجود دارد؛ اکثر فقها معتقدند که بعد از قصاص هزینه اطعام فقرا و انجام روزه از اموال قاتل برداشته میشود؛ همچنین اگر قاتل قبل از دادن کفاره کشته شود، هزینه کفاره از مال او برداشته میشود؛ همچنین اگر قاتل شامل حکم قصاص نباشد؛ مانند قتل فرزند به دست پدر، کفاره جمع بر او واجب است.
اگر چند نفر با هم کسی را بکُشند بر هر کدام کفاره جمع واجب است. در برخی روایات آمده است که اگر کسی در ماههای حرام، دست به قتل بزند، در عمل به کفاره، باید در همان ماهها، روزه بگیرد.
احکام
در شصت روز روزه حداقل سی و یک روز آن باید پیدرپی باشد. در اطعام به هر فقیر حداقل به اندازه یک مُد طعام (۷۵۰ گرم گندم و جو و مانند آن) پرداخت شود. البته به گفته علامه مجلسی بین یک و یا دو مد طعام، در بین فقها، اختلافنظر وجود دارد.
اگر انجام سه کفاره باهم امکان نداشت، هر کدام که ممکن است را باید انجام دهد و اگر بر هیچ کدام از آنها و به هیچ اندازهای قدرت نداشت باید استغفار نماید.