کلیات

ذکر یونسیه دعای حضرت یونس (ع) برای نجات خویش از شکم ماهی است. این ذکر در آیه ۸۷ سوره انبیا آمده و در رکعت اول نماز غفیله خوانده می‌شود. از پیامبر (ص) نقل شده است که این دعا،  اسم اعظم خداوند است که اگر خدا به آن خوانده شود، اجابت می‌کند. بزرگان اخلاق و عرفان نیز درباره مداومت بر گفتن این ذکر به‌ویژه در حال سجده تأکید دارند.

دعای یونس در شکم ماهی

آنگونه که در قرآن و روایات آمده است حضرت یونس (ع) مدتی در میان قوم خود تبلیغ کرد و، چون ایمان نیاوردند، آنان را نفرین کرد و از نزد آنان رفت و سوار بر کشتی شد. خداوند یونس را به خاطر عدم پایداری در دعوت مردم، در شکم ماهی گرفتار ساخت و او توبه کرد و برای نجات خود دست به دعا برداشت.

قرآن کریم دعای یونس را چنین نقل کرده است:
لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ
سید بن طاوس دعای یونس را که مشتمل بر ذکر یونسیه است چنین نقل کرده است:
«یا رَبِّ مِنَ الْجِبَالِ أَنْزَلْتَنِی وَ مِنَ الْمَسْکنِ أَخْرَجْتَنِی وَ فِی الْبِحَارِ صَیرْتَنِی وَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ حَبَسْتَنِی فَلا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»

جایگاه و تاثیر

در برخی منابع اهل سنت از پیامبر (ص) نقل شده است که این دعا،  اسم اعظم خداوند است که اگر خدا رابه آن بخوانند، اجابت می‌کند. پیامبر در پاسخ به سوال اصحاب که آیا این دعا تنها برای نجات یونس بود، به ادامه همین آیه قرآن استناد کرد که «و مؤمنان را [نیز]چنین نجات می‌دهیم.»

در حدیث دیگری از پیامبر تاکید شده است که هر مسلمانی برای حاجت خود، این ذکر را بخواند، خداوند خواسته او را برآورده می‌کند.

از امام صادق (ع) نیز روایت شده است که در شگفتم از کسی که ‌اندوه دارد چگونه به این آیه قرآن «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» پناه نمی‌برد در حالی که خداوند در ادامه آیه فرموده است: ما دعای او را پذیرفتیم و او را از اندوه نجات دادیم و مومنان را این گونه نجات می‌بخشیم. آیات ۸۷ و ۸۸ سوره انبیا که اشاره به ماجرای یونس و دربردارنده ذکر یونسیه است، در رکعت اول نماز غفیله بعد از سوره حمد خوانده می‌شود.

اهمیت آن در عرفان

بزرگان اخلاق و عرفان بر گفتن ذکر یونسیه تأکید بسیار دارند و مداومت بر آن را در هر حال راه‌گشای سالک می‌دانند. از سید علی قاضی طباطبایی عالم و عارف شیعه، توصیه به چهارصد بار گفتن ذکر یونسیه نقل شده است. از سید عبدالکریم رضوی کشمیری نیز نقل شده که بهترین کار برای سالک،  سجده است که ذکر یونسیه در آن گفته شود. وی بعد از هر نماز، ۴۰ بار ذکر یونسیه در سجده به مدت یک اربعین (۴۰ روز) را برای قضای حوائج توصیه می‌کرد.  

آیت‎الله انصاری همدانی‌ می‌گوید: ذکر یونسیه برای سالک، همانند سوخت برای ماشین است. همچنین از علامه طباطبایی، شاگرد آیت‌الله قاضی، نقل شده که اول دستوری که آیت‌الله قاضی می‌دادند، ذکر یونسی بود که به مدت یک سال در وقت خاص و در سجده خوانده شود.

جایگاه ادبی

در ادبیات فارسی گذشته از آنکه ماجرای زندانی شدن حضرت یونس در شکم ماهی در ابیات فراوانی به نظم درآمده، به دعا و مناجات او با خدا نیز اشاره شده است از جمله:
رها شد از شکم ماهی و شب و دریا
به یک سخن چو شنودیم یونس بن متی

اندر شکم ماهی دم با که زند یونس
جز او که بود مونس در نیم شب تاری

تک‌نگاری

کتابی با عنوان سبحانک ذکر یونسیه تالیف روح‌الله لک‌علی‌آبادی توسط انتشارات عطش در سال ۱۳۹۳ش چاپ شد.
در این کتاب ضمن معرفی حضرت یونس و داستان این پیامبر الهی و نجات او و قومش، به تبیین ابعاد مختلف ذکر منسوب به او معروف به ذکر یونسیه و آثار و ثواب‌های مترتب بر آن پرداخته شده است. نویسنده در این زمینه به انعکاس سخنانی از برخی از بزرگان اخلاق همچون هاشم حداد،  میزرا احمد کربلایی تهرانی،  میرزا جواد کربلایی،  محمدتقی بهجت، سیدعبدالکریم کشمیری،  سیدعلی قاضی،  سیدرضا بهاءالدینی،  اسماعیل دولابی،  رجبعلی خیاط،  جواد انصاری همدانی،  شیخ عباس قمی،  حسینقلی همدانی،  جواد ملکی تبریزی،  حسن حسن‌زاده آملی،  علی زاهد قمی،  ملا احمد نراقی،  امام خمینی و برخی دیگر از علمای معاصر در مورد ابعاد مختلف دنیوی و اخروی ذکر یونسیه پرداخته و طریقه ختم این ذکر و نیز تأکید آنان بر مداومت داشتن بر آن را بیان کرده است. وی همچنین دستورالعمل‌ها، داستان‌ها و روایاتی در این زمینه نقل نموده است.

• در مورد شهادت حضرت زهرا (س) در ویکی تابناک بیشتر بخوانید