کلیات
سازمان همکاری اسلامی (OIC)، دومین سازمان بین دولتی پس از سازمان ملل متحد است که با عضویت ۵۷ کشور به گسترش بیش از چهار قاره است. سازمان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. سازمان بر اساس تصمیم اجلاس تاریخی که در رباط، پادشاهی مغرب در ۲۵ سپتامبر ۱۹۶۹ برگزار شد به عنوان یک نتیجه از آتش‌سوزی جنایی مسجد الاقصی در اشغال بیت‌المقدس تأسیس شد.
نام این سازمان از زمان تأسیس در سال ۱۹۶۹ تا سال ۲۰۱۱ سازمان کنفرانس اسلامی بود سپس به سازمان همکاری اسلامی تغییر یافت.
نشست سران هر ۳ سال یک بار و در پایتخت یکی از کشورهای اسلامی عضو برگزار می‌شود. کشورهایی که این کنفرانس را برگزار می‌کنند به مدت سه سال ریاست آن را بر عهده می‌گیرند. چهاردهمین اجلاس سران کشورهای اسلامی موسوم به «اجلاس مکه: دست به دست بسوی آینده» در ۳۱ مه ۲۰۱۹ برگزار شد.
دبیرکل و منشور سازمان
۵۷ کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند. حسین ابراهیم طه دبیر کلّ فعلی سازمان همکاری اسلامی از ۲۹ نوامبر ۲۰۲۰ است. منشور یا قانون اساسی سازمان کنفرانس اسلامی طبق ماده ۱۰۲ منشور سازمان ملل متحد در ۱ فوریه ۱۹۷۴ به ثبت رسید. مواد این سند شامل ۱۴ مورد است. در سال ۱۹۷۰ نشست اولین کنفرانس اسلامی وزیران امور خارجه سازمان همکاری اسلامی در جده برگزار شد که برای ایجاد دبیرخانه دائمی در شهر جده تصمیم گرفته شد.
دادگاه بین‌المللی عدل اسلامی
در اجلاس پنجم سران کنفرانس اسلامی در کویت ۱۹۸۷، با تصویب قطعنامه‌ای، دادگاه بین‌المللی عدل اسلامی نیز یکی از ارکان این سازمان اعلام شد که مقر آن در کویت و متشکل از ۷ قاضی برای مدت ۴ سال است که حوزه اقتدار آن در مورد مسائلی است که دولت‌های عضو متفقاً به دادگاه احاله داده باشند و مسائلی که در معاهدات لازم الاجرا مطرح می‌شود و تفسیر معاهدات دو یا چند جانبه و تحقیق در هر موضوعی از موضوعات حقوق بین‌الملل و تحقیق در مورد واقعه‌ای که موجب تزلزل در تعهدات بین‌المللی است؛ اگرچه عملاً این نهاد رسمیت نیافته‌است.
نشست‌های سران
در ادامه به تاریخچه نشست های اجلاس سران اشاره می شود:
- نشست یکم: مراکش ۱۹۶۹
- نشست دوم: پاکستان ۱۹۷۴
- نشست سوم: مکه ۱۹۸۱
- نشست چهارم: مراکش ۱۹۸۴
- نشست پنجم: کویت ۱۹۸۷
- نشست ششم: سنگال ۱۹۹۱
- نشست هفتم: مراکش ۱۹۹۴
- نشست هشتم: ایران ۱۹۹۷
- نشست نهم: قطر ۲۰۰۰
- نشست فوق‌العاده قطر: مارس ۲۰۰۳
- نشست دهم: مالزی ۲۰۰۳
- نشست فوق‌العاده مکه: ۲۰۰۵
- نشست یازدهم: سنگال ۲۰۰۸
- نشست فوق‌العاده مکه: ۲۰۱۲
- نشست دوازدهم: قاهره ۲۰۱۳ (دوازدهمین نشست سران کشورهای اسلامی قرار بود در ۱۵ مارس سال ۲۰۱۱ در شرم الشیخ مصر برگزار شود که با توجه به انقلاب مردمی در این کشور و ناآرام بودن مصر این نشست برگزار نشد و به تعویق افتاد)
- نشست سیزدهم: استانبول ۲۰۱۶
- نشست فوق‌العاده استانبول: ۲۰۱۷ (به مدت دو روز از ۱۲ دسامبر تا ۱۳ دسامبر ۲۰۱۷ برگزار شد)
نشست استانبول
در آوریل ۲۰۱۶ کنفرانس سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول ترکیه با شرکت نمایندگان بیش از ۵۰ کشور اسلامی طی دو روز با شعار: وحدت و همبستگی برای عدالت و صلح برگزار شد و بیانیه پایانی خود را روز ۱۵ آوریل ۲۰۱۶ صادر کرد.
بیانیه کنفرانس سران اسلامی شامل حدود ۲۰۰ تصمیم بر اساس اتفاق آراء روی طرح استراتژیکی برای ۱۰ سال آینده این سازمان یعنی از ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ است. این کنفرانس روی سه موضوع اصلی که حاضرین آنها را مخالف منافع جهان اسلام دانستند تمرکز کرد که عبارتند از: فرقه‌گرایی، تبعیض نژادی و تروریسم.
این بیانیه همچنین به ریشه کنی طرح‌های فرقه‌ای و مذهبی با هشدار در مورد آثار منفی آن فرا خواند و در اقدامی تفرقه آمیز و نادرست دخالت‌های ایران در امور داخلی کشورهای منطقه و کشورهای دیگر عضو از جمله بحرین، یمن، سوریه، سومالی و ادامه حمایت از تروریسم را محکوم کرد. این در حالی بود که همزمان عربستان سعودی به جنگ و جنایت در یمن و بحرین و نیز حمایت از داعش مشغول بود و ایران به دعوت دولت های رسمی عراق و سوریه و برای دفاع از مردم بی گناه علیه گروه های تروریستی علیه داعش مبارزه می کرد.
چهاردهمین نشست
چهاردهمین نشست سران کشورهای اسلامی موسوم به «نشست مکه: دست به دست بسوی آینده» در ۳۱ مه ۲۰۱۹ برگزار شد و در بیانیه پایانی آن بر محوریت قضیه فلسطین و قدس و حمایت همه‌جانبه از مردم فلسطین تأکید و اعلام شد. در این بیانیه مبارزه با تروریسم را اولویت همه کشورهای عضو قرار گرفت و حملات تروریستی به ایستگاه‌های پمپاژ نفت در شهرهای دوادمی و عفیف و عملیات تخریبی علیه چهار کشتی تجاری در آب‌های امارات متحده عربی را محکوم نمود.
نشست ریاض ۲۰۲۳
آبان ماه ۱۴۰۲ اعضای شورای همکاری اجلاس ویژه‌ای در ریاض با هدف بررسی آخرین وضعیت جنگ غزه برگزار شد که از سوی ایران آیت الله رییسی رییس جمهور در آن شرکت کرد.