کلیات
کردستان عراق یا اقلیم کردستان یک منطقه کوهستانی و خودمختار در بخش شمالی کشور عراق است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه هم‌مرز است. پایتخت آن اربیل است. نام اربیل بر اساس قاعده قلب آوایی زبان کردی با تحریف آوایی روبه‌رو شده و توسط کرد‌ها به صورت «هه‌ولیر» تلفظ می‌شود. واحد پول رایج در منطقه کردستان عراق، دینار عراق است و زبان‌های رسمی در این منطقه چند گویش نسبتاً متفاوت از زبان کردی و همچنین زبان عربی است. رئیس اقلیم کردستان عراق مسعود بارزانی است.
مردم
سرشماری رسمی از تعداد جمعیت این منطقه در دست نیست، اما آخرین برآورد‌های حکومت محلی جمعیت این منطقه را حدود ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تخمین می‌زند. در منطقه کردستان عراق علاوه بر کُردها، اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی، ارمنی و ... نیز زندگی می‌کنند. اکثریت مردم کردستان عراق مسلمان سنی‌مذهب هستند.
در زمان حکومت بعثیان، آن حکومت تصمیم گرفت منطقه‌ای حائل در مرز‌های شمالی خود با ایران ایجاد کند و برای این منظور از سال ۱۹۶۳ تا پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ در حدود چهار هزار روستای کردنشین را در این منطقه ویران کرد. ساکنان این مناطق و به‌طور کل حدود ۲۵ درصد از جمعیت کردنشین عراق به اجبار به نقاط دیگر عراق تبعید شدند و در این روند ۳۰۰ هزار کرد جان خود را از دست دادند. کردستان عراق از سال ۱۹۹۱ خودمختار بوده‌است.
جغرافیا
کردستان عراق منطقه‌ای کوهستانی است. کوه‌های منطقه کردستان عراق دارای ارتفاع متوسط حدود ۲۴۰۰ متر است. ارتفاع کوه‌های این اقلیم در نقاطی به سه هزار تا ۳۳۰۰ متر هم می‌رسد. تنها بخش‌های جنگلی اقلیم کردستان عراق در همین ارتفاعات بلند قرار گرفته‌اند.
بلندترین قله در اقلیم ۳۶۱۱ متر بلندا دارد. نام این کوه که در مرز با ایران قرار دارد را چیغی‌در (به کردی: کێغی ده‌ر) و گاه هَلگورد ذکر کرده‌اند. در برخی منابع معنی نام چیغی‌در «کوه بیرونی» و در دیگر منابع معنی آن «چادر سیاه» ذکر شده‌است.
رود‌های بسیاری از کوه‌های کردستان عراق سرچشمه گرفته و در این منطقه جریان دارند. رود‌های زاب بزرگ و زاب کوچک از شرق به غرب در منطقه جریان دارند. رود دجله نیز که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد با گذر از کردستان عراق وارد مناطق جنوبی‌تر عراق می‌شود.
بزرگ‌ترین دریاچه کردستان عراق دریاچه دوکان نام دارد. دریاچه‌های کوچک‌تری، چون دریاچه دهوک نیز در این منطقه وجود دارند.
بخش‌های غربی و جنوبی کردستان عراق چندان کوهستانی نیست و زمین‌های آن بیشتر به صورت تپه‌ماهور و دشت است. این منطقه با این وجود نسبت به دیگر بخش‌های صاف عراق سرسبزتر است.
کردستان عراق میان نه استان واقع شده‌است؛ که از این میان حکومت اقلیم کردستان بر چهار استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و به تازگی استان حلبچه از استان سلیمانیه جدا و مستقل شده‌است و نیز قسمت‌هایی از استان‌های نینوا و دیاله چیرگی دارد. همچنین حکومت کردستان درخواست پیوستن استان کرکوک و بخش‌های بزرگ‌تری از استان‌های نینوا، دیاله و صلاح‌الدین و واسط را کرده‌است.
آب و هوا
در اقلیم کردستان عراق ماه‌های تابستان یعنی از ژوئن تا سپتامبر بسیار گرم و خشک هستند. در ماه‌های ژوئیه و اوت، یعنی داغ‌ترین ماه‌ها، میانگین دما ۳۹ تا ۴۳ درجه است و در بسیاری روز‌ها به ۵۰ درجه سانتی‌گراد هم نزدیک می‌شود. پاییز‌ها خشک و ملایم است. میانگین دما در ماه اکتبر ۲۴–۲۹ درجه است و در نوامبر کمی خنک می‌شود. زمستان‌ها ملایم هستند، به جز در کوه‌های بلند. میانگین دما‌های بالای زمستانی ۷ تا ۱۳ درجه سانتی‌گراد و میانگین دما‌های پایین زمستانی ۲–۷ درجه سانتی‌گراد است.
تاریخچه
نام کردستان از ترکیب دو واژه کرد و پسوند ـستان گرفته شده‌است که به معنی سرزمین کرد‌ها است. بنابر قانون اساسی عراق نام این منطقه (به زبان عربی: اقلیم کردستان) است.
با ورود آریاییان به فلات ایران مناطق کردنشین امروزی ایران نیز از همان دوره‌های آغازین سکنه‌ای آریایی‌تبار داشت و در حوزه فرهنگ ایرانی قرار گرفت. در آن دوره، اما بخشی از منطقه امروزی کردستان عراق آشوری‌نشین بود و بخشی از امپراتوری آشور را تشکیل می‌داد.
آشور بانیپال در سال ۶۳۳ پ. م. درگذشت. شاه ایرانی ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هووخشتره در سال ۶۱۴ پ. م. از کوه‌های زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادی‌های آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، نبوپلسر پادشاه بابل به دیدار هووخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی ماد‌ها و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پ. م. شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال ۶۱۲ پ. م. تسخیر شد. نبوپلسر رهبر بابلی‌ها به همکاری با ماد روی آورد. در دوره‌های بعدی این منطقه بخشی از شاهنشاهی‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی گشت.
در زمان ساسانیان منطقه امروزی عراق را ناحیه سورستان یا دل ایرانشهر می‌نامیدند و طبق تقسیمات کشوری ایران آن زمان، سورستان به دوازده استان و شصت تسو (شهرستان) بخش شده بود. بیشتر بخش خاوری منطقه امروزی کردستان عراق در استان شادپیروز قرار داشت. شمال غربی کردستان عراق استان بالا نام داشت. شهر‌های بزرگ آن دوره در این منطقه، اربیل، گرمیان (کرکوکامروزی) و آشب (عمادیه امروزی) بودند.
همه منطقه امروزی کردنشین تا سال ۱۵۱۴ میلادی یکی از ایالات ایران بود. در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی انجام گرفت بر اثر شکست ایران، بخشی از این مناطق از ایران جدا شد و نصیب عثمانی شد.
امپراتوری عثمانی سال‌ها، چون ابرنیرویی بر گوشه‌ای از جهان دربرگیرنده سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان، فرمان راندند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن: (کردستان عثمانی)، سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان کم‌کم مستقل گردیدند. قرن‌ها حکومت سلسله اردلان براین مناطق حکومت می‌کردند. کردستان عثمانی، در نقشه جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه قرار می‌گیرد. سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، در سال ۱۹۲۳ تأسیس شدند.
تشکیل اقلیم کردستان
اقلیم کردستان در سال ۱۹۷۰ و در پی پیمانی میان حکومت وقت عراق و رهبران کرد عراق تشکیل شد.
مبارزه برای تشکیل یک دولت مستقل کردی در شمال عراق از دوران حکومت بریتانیا در عراق آغاز شد و در سال ۱۹۶۱ توسط حزب دموکرات کردستان مصطفی بارزانی از سر گرفته شد. این روند به جنگ کرد‌ها با دولت انجامید که در سال ۱۹۷۰ با یک توافقنامه صلح که به کرد‌ها خودمختاری اعطا کرد، به پایان رسید.
اما این توافق ناکام ماند و یک درگیری جدید در سال ۱۹۷۴ آغاز شد که به شکست سریع کرد‌ها انجامید. سال بعد، با ایجاد اتحادیه میهنی کردستان، در صفوف حزب دموکراتیک کردستان شکاف پدید آمد. در سال‌های ۱۹۸۷–۱۹۸۸، زمانی که جنگ ایران و عراق به پایان خود نزدیک می‌شد، رژیم صدام عملیات خشونت‌باری علیه کرد‌ها آغاز کرد. طی عملیات انفال نزدیک به ۱۸۲ هزار نفر کشته و بیش از ۴۰۰۰ روستا ویران شد
سیاست «عرب‌سازی» صدام حسین هزاران نفر را در کردستان عراق مجبور به ترک خانه‌های خود و جایگزینی آن‌ها با اعراب کرد. بغداد علیه شهر حلبچه از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد و ۵۰۰۰ تن را کشت.
کردستان عراق بعد از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ عملاً خودگردان شد و قدرت‌های غربی به منظور حفاظت از کرد‌ها در برابر حملات نیروهای صدام که باعث آواره شدن صد‌ها هزار نفر به کشورهای همسایه، ازجمله ایران، شد، مداخله کردند. کرد‌ها در سال ۱۹۹۲ اولین پارلمان خود را انتخاب و یک دولت محلی تأسیس کردند.
فرهنگ
عراق کشوری است با قومیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب ۷۵٪-۸۰٪، کرد‌ها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنان، آشوریان و ... حدود ۵٪ تشکیل می‌دهند. کرد‌ها در کردستان عراق در نواحی شمال و شمال شرقی عراق زندگی می‌کنند و از لحاظ فرهنگی و زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند. کرد‌ها اکثریت بافت اقلیم کردستان را تشکیل می‌دهند، ترکمنان دومین گروه جمعیتی، و بعدتر گروه، مسیحیان شامل (آشوری، کلدانی، سریانی) از باشندگان کردستان عراق می‌باشند.
روز عاشورا در کردستان عراق تعطیل رسمی است. اجزای فرهنگ کردستان عراق شباهت زیادی به فرهنگ ایرانی دارد ازجمله خویشاوندی زبانی و آداب و رسوم و جشن‌هایی مانند جشن ایرانی نوروز که جشن اصلی در منطقه کردستان عراق نیز به‌شمار می‌رود. البته در این منطقه اقوامی مانند ترکمن‌ها آشوری‌ها، ارمنی‌ها، عرب‌ها، و مندائی‌ها نیز ساکنند که ویژگی‌های جدای فرهنگی خود را نیز دارا می‌باشند.
زبان‌ها
زبان‌های رسمی در این منطقه زبان کردی سورانی، کردی بادینانی، و زبان عربی است. با آن حال اکثر اهالی اقلیم کردستان توانایی تکلم به زبان عربی را نیز دارند. سایر زبان‌های رایج در اقلیم کردستان عراق آشوری، ترکمنان، ارمنی، مندایی می‌باشد. بادینانی که لهجه‌ای از کردی کرمانجی است در مناطق شمالی‌تر کردستان عراق ازجمله در دهوک رواج دارد و کردی سورانی در مناطق جنوب شرق ازجمله اربیل و سلیمانیه رایج است.
در مورد اقلیم کردستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
