کلیات
استان مازَندَران به مرکزیت شهر ساری در شمال ایران و در کرانه‌های جنوبی دریای مازندرانمی‌باشد. این استان از پرجمعیت‌ترین استان‌های ایران و هم‌مرز با استان‌های گلستان، سمنان، تهران، البرز، قزوین و گیلان است. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر استان مازندران شهر ساری می‌باشد که قدمتی در حدود ۶۰۰۰ سال را داراست، همچنین پرجمعیت‌ترین شهرستان استان مازندران شهرستان بابل با جمعیتی بیش از ۵۳۰ هزار نفر می‌باشد. قله دماوند مرتفع‌ترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه در مازندران و در شهرستان آمل قرار دارد. این استان یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق ایران از لحاظ تراکم جمعیتی است. مازندران استان دارای ۲۲ شهرستان است.
ورزشکاران مازندرانی
مازندرانی ها در بسیاری از رشته ها از جمله رشته های ورزشی چهره های سرشناسی را به ایران و جهان معرفی کرده اند. ورزشکاران مازندرانی در المپیک، شش مدال طلا، سه مدال نقره و سه مدال برنز برای ایران بدست آوردند.
جغرافیا
مازندران از وسعتی معادل ۱٫۴۶ درصد ایران برخوردار است؛ اما قرار گرفتن آن در ساحل جنوبی بزرگترین دریاچه جهان به نام دریای مازندران و همجواری با چهار کشور ساحلی این دریا یعنی ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و جمهوری آذربایجان از یک سو و واقع شدن در شمال کلان‌شهرتهران پایتخت ایران از سوی دیگر، باعث گردیده تا از موقعیت جغرافیایی استراتژیکی برخوردار شود. امتیاز حمل و نقل دریایی با کشور‌های همسایه از طریق منطقه ویژه اقتصادی و بندر قدیمی نوشهر، و منطقه ویژه اقتصادی و جدید امیرآباد بهشهر و اسکله و سکوی نفتی نکا در شرق مازندران، اتصال آن به راه‌آهن سراسری ایران، وجود فرودگاه‌های بین‌المللی فرودگاه دشت ناز ساری، نوشهر و رامسر، برخورداری از سه جاده شوسه ارتباطی با استان تهران، و اقدام به سرمایه‌گذاری در طرح در دست ساخت بزرگراه تهران ـ. شمال نوشهر با امکان دسترسی سریع با فاصله کوتاه ۱۲۰ کیلومتر ارتباط تهران ـ. مازندران، عبور خطوط بین‌المللی فیبر نوری، شبکه ارتباطی بسیار قوی و گسترده‌ای را در مسیر کریدور بین‌المللی شمال ـ. جنوب از هلسینکی، به بندر لاوان تا ساحل دریای خزر فراهم آورده‌است و همچنین دو جاده بین‌المللی هراز و سوادکوه در این استان باعث تردد‌های بالایی شده‌است.
تاریخچه
مطالعات باستان‌شناسی در غار‌های کمربند و هوتو دزیست انسانی در مازندران را به حدود ۹۵۰۰ پیش از میلاد می‌رساند. مازندران کنونی بخشی از سرزمین گسترده‌تری است که در متون تاریخ از آن با نام فراشوراگر و پتیسخوارگر یاد کرده‌اند.
مسائل اقتصادی اجتماعی
دسترسی به زیر ساخت‌های مناسب ارتباطی، به همراه تسهیلات ویژه زیر بنایی آب، برق، فاضلاب و گاز همراه با شرایط آب و هوایی معتدل، اراضی بسیار حاصلخیز، طبیعت گوناگون و مفرح ساحلی، دشتی، جنگلی و کوهستانی مساعد برای توسعه صنعت گردشگری و دسترسی به بازار‌های هدف داخلی و خارجی، امکان توسعه سریع را در قالب بخش‌های محوری گردشگری، کشاورزی، صنعتی و تجاری، فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکجا در خود گرد آورده‌است. همچنین برخورداری از میراث فرهنگی غنی و بیشترین نرخ دانش آموختگان با تحصیلات دانشگاهی مازندران در میان استان‌های کشور، شرایط مناسبی برای گسترش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی استان در سطح منطقه شمال و ایران فراهم آورده‌است. مازندران باسوادترین استان کشور است. هم چنین مازندران هر ساله در سطح بالای امید به زندگی در مردان و زنان در کشور قرار می‌گیرد.
مازندران یکی از صنعتی‌ترین استان‌های کشور است. مازندران رتبه نخست گردگشرپذیری کشور ایران در اختیار دارد. با کشفیات دانشمندان در غار‌های هوتو و کمربند، گواهی بر زندگی انسان‌ها در ۷۵ هزار سال پیش از این بدست آمده‌است، علاوه بر این، باستان‌شناسی در گوهر تپه که ثابت کرد مازندران و گلستان بیش از ۵ هزار سال پیشینه تمدن شهری دارند، مازندران را به یکی از مهترین پایگاه‌های باستان‌شناسی در منطقه خاورمیانه شناسانده‌است و آن در فرهنگ‌سازی و تمدن شهرنشینی مردم در ایران نقش مهمی را ایفا کرده‌است. استان‌های گلستان، سمنان، تهران که باهم تشکیل مازندران بزرگ را داده بودند و هرکدام در سال‌های ۱۳۷۶، ۱۳۵۵، ۱۳۴۹ از مازندران جداشدند.
جاذبه های گردشگری
استان مازندران دارای جاذبه های گردشگری فراوانی است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
سد لار: یکی از سد‌های تأمین‌کننده آب آشامیدنی حوالی تهران و تأمین‌کننده آبیاری‌های کشاورزی منطقه می‌باشد. مطالعات احداث این سد از سال ۱۳۳۰ آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۶۱ گشایش یافت.
سطح حوزه آبریز این سد بالغ بر مساحت ۶۷۵ کیلومتر مربع می‌باشد و متوسط جریان آب سالانه ۴۸۱ میلیون متر مکعب دارد. از انتقال آب این سد و پیوستن آب آن به سد لتیان، جهت استفاده در نیروگاه‌های منطقه برای تولید متوسط سالانه ۱۵۰ هزار مگاوات ساعت انرژی برق-آبی استفاده می‌شود.
علم‌کوه: نام کوهی با ارتفاع قله ۴۸۵۰ متر است که در منطقه تخت سلیمان کشور ایران واقع شده‌است. قله علم کوه پس از دماوند دومین قله مرتفع ایران به شمار می‌رود. بیشتر شهرت این قله به خاطر دیواره‌ایست که در دامنه شمالی آن واقع است و دارای فنی‌ترین و سخت‌ترین مسیر‌های سنگنوردی و دیواره‌نوردی در ایران است. این دیواره در ایران، جایگاهی مانند کی۲ در جهان را داراست
میدان ساعت: (به مازندرانی: پاساعت‌میدانی) نام میدانی در مرکز شهر ساری مرکز استان مازندران ایران است.
این میدان دارای برجی با ساعت عقربه‌ای بزرگ و مجهز به صدای زنگ ناقوس‌مانندی است که در هنگام تغییر ساعات به تعداد رقم ساعت آن لحظه به صدا در میآید و در سکوت شب‌های ساری صدای ساعت ۱۲ شب را بدلیل تعداد بالای دفعات آن و نیز سکوت شب تا دورترین خیابان‌های ساری می‌توان شنید.
آن را درسال ۱۲۹۹ هجری شمسی به دست رضا شاه ساختند. به آن بعد از گذشته ۸۸ سال هنوز می‌رسند و آن آیین قدیمی ساری است. ساروی‌ها و مازندرانی‌ها آن را دوست دارند و به میدانی که به استواری دارند افتخار می‌کنند. در شب نور اندازی آن را زیبا می‌کند.
منطقه گزو: این منطقه بسیار بکر است و شما از جاده اصلی حدود ۳۰ کیلومتر به سمت این منطقه حرکت میکنید در این منطقه سدی احداث گردیده است که گفته می‌شود بزرگترین سد خاکی خاورمیانه است.
شهرستان ها
شهرستان های مازندران به ترتیب الفبا عبارت است از: آلاشت – آمل – امیرکلا – بابل – بابلسر – بلده – بهشهر – بهنمیر – پل سفید – تنکابن – جویبار – چالوس – چمستان – خرم آباد – خوش رودپی – رامسر – رستمکلا – رویان – رینه – زرگرمحله – زیرآب – ساری – سرخ رود – سلمان شهر – سورک – شیرگاه – عباس آباد – فریدون کنار – قائم شهر – کتالم و سادات شهر – کلارآباد – کلاردشت – کله بست – کوهی خیل – کیاسر – کیاکلا – گزنک – گلوگاه (بهشهر) – گلوگاه – محمودآباد – مرزیکلا – نشتارود – نکا – نور – نوشهر
جغرافیای تاریخی استان
درباره تاریخ باستانی استان مازندران اطلاع زیادی دردست نیست و اساسا وضع اقلیمی آن اجازه نمی‌دهد ابنیه وآثار معماری پایدار بمانند. درجلگه‌های ساحلی مازندران آثار معتبری از ادوار قبل از اسلام به دست نیامده وحتی از شهر‌های معتبر صدر اسلام (دوره پادشاهان طبرستان ودیلم) هم به جز آمل وساری یادگاری بجانمانده است.
بعداز غلبه آریایی‌های مهاجم ومهاجرت بومیان، ساکنان جدید پس از مدت‌ها ظاهر زیرفرمان هخامنشیان قرار گرفتند. درکتیبه بیستون سرزمین مازندران به نام پشتخوارگی ودر اوستا پزشخوارگر آمده است وبه نظرمیرسدکه مازندران جزو قلمرو اشکانیان بوده است.
هم زمان بافتوحات مسلمانان از سلسله‌های پادوسبانان، آل باوند و افراسیابیان نام برده شده است که در طبرستان یاقسمتی ازآن حکومت می‌کرده اندو استقلال نسبی داشته اند. مورخان درباره اولین حمله مسلمین به طبرستان وحدت نظرندارند.
بنابه قول عده‌ای ازنویسندگـان درسال ۳۰ هجری قمری ـ. زمان خلافت عثمان ـ. اولین بار سعد بن عاص حاکم کوفه درصدد فتح طبرستان برآمد و سرانجام سواحل طبرستان، رویان ودماوند رابه تصرف خود درآورد.
درزمان مروان بن محمد (۱۳۲ـ ۱۲۶ هـ. ق) آخرین خلیفهْ بنـی - امیه، اهالی طبرستان علیه حکام عرب سربه شورش برداشتند. دردوره خلافت ابوالعباس سفاح (۱۳۶ ـ۱۳۲ هـ. ق) اولین خلیفه عباسی ـ. یکی از عاملان وی رهسپار طبرستان شد وبا اهالی آن منطفه از طریق صلح و مدارا کنارآمد، لیکن دردورهْ ـ. خلافت ابوجعفر منصور (۱۵۸ - ۱۳۶ هـ. ق) دومین خلیفه عباسی مردم طبرستان برای چندمین بار سر بـه شورش برداشتند. سرانجام طبرستان کاملاُ تحت اطاعت اعراب درآمده، ولی بعد ازآن نیز در سرزمین طبرستان مانند سابق، مسکوکاتی باخط پهلوی ضرب شد. سرانجام درسال ۱۶۷ هجری قمری ونداد هرمز لا سلسله مستقلی در طبرستان تاسیس کرد.
درقرن چهارم وپنجم هجری، طبرستان میدان کشمکش سلسله آل زیار و آل بویه از یک طرف و سامانیان و غزنویان ازطرف دیگر شده بود، اغلب اوقات طبرستان تحت اداره اموای آل زیاربود. درسال ۴۲۶ هجری قمری، سلطان مسعــود غزنـــوی ازطریق گرگان وارد طبرستان شد و صدمات و خسارات جانی و مالی زیادی به اهالی آن سامان وارد آورد. هنوز این خرابه ـ.ها ترمیم نشده بود که طغرل اول موْسس سلسله سلجوقی به گرگان وطبرستان حمله ورشد ودرسال ۶۰۶ هجری قمــــری طبرستان ازجمله کبود جامه به دست سلطان محمد خوارزمشاه افتادو اسپهید کیودجامه به نام رکن الدین کبودجامه و فرزندانش به دست سلطان محمد خوارزمشاه اسیر شدند.
زمانی که سلطان محمد خوارزمشاه از نبرد با سپاهیان مغول فــرار می‌کرد، رکن الدین، مغولان را به جایگاه سلطان محمد هدایت کردوبه اثر این خوش خدمتی، از طرف مغولان به حکومت کبود جامه رسید و سرانجام توسط تیموریان بساط حکمرانی آنها نیز برچیده شد. بعد از درگذشت امیرتیمور، ســــادات ـ. مرعشی با کسب اجازه از شاهرخ میرزا (۸۵۰ – ۸۰۷ هـ. ق) به مازندران برگشتند و به عنوان باج گزار این نواحی سلطنت کردند.
سرانجام در زمان سلطنت شاه عباس اول به طور کلی قدرت سادات مرعشی از بین رفت. پس ازبرچیده شدن بساط حکومت ملوک الطوایفی طبرستان که تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری ادامه داشت، این منطقه تحت نظارت شاه عباس اول و سلاطین بعدی سلسله صفوی تامین قرار گرفت. شاهان صفوی درطول هرسال به کرات به عنوان شکارویا پس ازاحـداث فرح‌آباد جهت استراحت به این منطقه سفرمی کردند.
نادرشاه افشار برای مقابله بادشمنان به ویژه دشمنان شمالی وروس هـا، درمازندران یک کارخانه کشتی سازی دایرکردوبه رونق هرچه بیشتر منطقه افزود. ازدوره فتحعلی شاه قاجار، به منطقه سـر ـ. سبز و زیباو دل انگیزمازندران، به عنوان یک منطقه استراحتی ـ. تفریحی توجه گردیده و ناصرالدین شاه طی دوسفر دستور تعمیر راه‌ها و کاروان سرا‌ها را صادر کرد. دردوران ملطنت پهلوی منطقه مازندران مانند سایرمناطق کشور از راه‌های ارتباطی برخوردار شد و به علت شرایط محیطی و آب وهوای معتدل، چشم انداز‌های زببا نزدیکی اش به تهران، محل استراحت و تفریح قسمت اعظم مردم کشور شد.
ساری
همانطور که اشاره شد، شهر ساری مرکز استان مازندران است. بافت شهری ساری مرکز استان مازندران رابه طوس بن نوذر نسبت می‌دهند که در قرن اول هجری به دست فرخان بن دابویه از ملوک گاوباره تجدید بنا شده است. مسجد بزرگ ساری اولین بنایی بود که مسلمین توسط ابوالخطیب، نخستین حاکم عباسی طبرستان، در سنه‌ْ ۱۴۰ هجری قمری احداث کردند و سپس در همان مسجد جامع شهررا نیز بنا کردند. بنای این مسجد در زمان هارون الرشید به وسیله یحیی بن یحیی شروع و توسط مازیار بن قارون تمام شد.
ساری بعد از اسپهبدان نیز تقریباُ تا به امروز مرکز مازندارن بوده است و فرمانروایان طاهری، زیدی و آل باوند تا سال ۶۳۵ هجری در آنجا حکومت کرده اند. این شهر در سال ۲۹۸ هجری توسط اقوامی که از دریای خزر و سواحل آن هجوم آورده بودند به آتش کشیده شدو در اوایل قرن چهارم در اثر سیل صدمات بسیار دید و خراب شد.
ساری در زمان سلطان محمد خوارزمشاه و نیز بعد از آن، در حمله مغول آسیب دید و درزمان مستوفی، شهر تقریبا ویرانه بود. در زمان شاه عباس اول بنا‌های مهمی در ساری ساختند. هنگامی که زندیه طبرستان را فتح کردند مرکز طیرستان، از ساری به بارفروش (بابل کنونی) منتقل شد.
در دوره آغامحمدخان قاجار (۱۲۰۰ – ۱۲۱۱ هـ. ق) مرکز مازندران مجددا از بارفروش به ساری منتقل گردید. زلزله سال ۱۲۲۰ هـ. ق. باعث تلفات جانی زیادی شد و شهر بیش از پیش روبه ویرانی نهاد. در دوران اخیر با عبور راه آهن از کنار شهر و احداث خیابان‌ها و ساختمان‌های دولتی بار دیگر ساری رو به آبادانی نهاد و امروزه یکی از شهر‌های زیبای استان مازندران و شمال کشور است.