کلیات

بیماری سنگ کلیه ( urolithiasis) و یا (به انگلیسی: Kidney stone disease)، جسم سختی است که از کانی‌های موجود در ادرار تشکیل می‌شود. سنگ کلیه به‌طور معمول در کلیه تشکیل می‌شود و از طریق جریان ادرار از بدن خارج می‌شود. سنگ کوچک ممکن است بدون ایجاد علائم خاصی عبور کند. اگر یک سنگ به میزان بیش از ۵ میلی‌متر (۰٫۲ اینچ) رشد کند، می‌تواند منجر به انسداد مجرای ادراری شود که درد در قسمت پشت و شکم ایجاد می‌کند. این درد که کولیک یا قولنج کلیوی نام دارد، به صورت درد عودکننده‌ای است که هر ۲۰ تا ۶۰ دقیقه تکرار می‌شود. همچنین خون ادراری، استفراغ و ادرار دردناک ممکن است اتفاق افتد.

اکثر سنگ‌ها به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی شکل می‌گیرند. عوامل خطر شامل کلسیم بالای ادرار، چاقی و کم‌تحرکی، غذاهای خاص، برخی داروها، مکمل‌های کلسیم، هیپرپاراتیروئیدیسم، نقرس و نوشیدن مایعات ناکافی است. سنگ‌ها در کلیه به خاطر غلظت بالای مواد معدنی در ادرار تشکیل می‌شوند. تشخیص معمولاً بر اساس علائم، آزمایش ادرار و تصویربرداری پزشکی است. آزمایش خون همچنین ممکن است مفید باشد. سنگ‌ها به‌طور معمول براساس موقعیت آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند: سنگ کلیه (nephrolithiasis)، سنگ مجاری (ureterolithiasis)، سنگ مثانه (cystolithiasis). طبقه‌بندی دیگر بر اساس ماده‌ای است که سنگ از آن تشکیل می‌شود: اگزالات کلسیم، اسید اوریک، استرویت، سیستین؛ البته اغلب سنگ‌ها از جنس کلسیم اُگزالات هستند.

اغلب بیماران معمولاً در سال‌های اولیهٔ بلوغ جنسی و حداکثر شیوع سنی حدود ۲۸ سالگی مبتلا به سنگ‌های کلیه می‌شوند. به‌طور کلی سنگ‌های کلیه در مردان ۴ برابر زنان است، نسبت مرد به زن ۲ به ۳ است.

تاریخچه

نخستین گزارش‌های سنگ ادراری احتمالاً مربوط به سنگ‌هایی است که در اسکلت یک مومیایی مصری (۴٬۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح) یافت شده‌است. جراحی‌هایی که برای سنگ ادراری انجام شده‌اند نیز جزو نخستین اعمال جراحی محسوب می‌شوند.

علایم و نشانه‌ها

نشانهٔ بارز سنگی که باعث انسداد مجرای ادرار شده باشد، درد مبهم و ناگهانی است که از پشت و پهلو به کشالهٔ ران و حتی بیضه‌ها کشیده می‌شود. این درد، به نام کولیک کلیوی، به عنوان یکی از شدیدترین انواع درد شناخته شده‌است و با درد زایمان مقایسه می‌شود. کولیک کلیوی ناشی از سنگ کلیه اغلب با فوریت در ادرار، بی‌قراری، هماچوری، تعریق، حالت تهوع و استفراغ همراه است. مدت درد به‌طور معمول بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه بوده و ناشی از انقباضات پریستالتیک مجرای ادراری است که تلاش می‌کند سنگ را خارج کند.

ارتباط جنینی میان دستگاه ادراری، سیستم تناسلی و دستگاه گوارش، علت ارجاع درد به گونادها (غدد جنسی) و همچنین ایجاد حالت تهوع و استفراغ است. ازوتمی و هیدرونفروز به علت انسداد یک یا هر دو میزنای ممکن است دیده شود.

دلایل ایجاد سنگ کلیه

• کمبود مصرف مایعات
• چاقی و کم‌تحرکی
• مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی، سدیم و ویتامین ث
• بیماری‌های زمینه‌ای از جمله پرکاری پاراتیروئید (که باعث دفع بیش از حد کلسیم از ادرار می‌شود)، غلظت بالای اگزالات در ادرار (هیپراگزالوری اولیه)، بیماری‌های التهابی روده
• مصرف الکل

حمام یا بخار آب گرم و مصرف مایعات در صورت عدم منع مفید است. بیماران باید رژیم غذایی را رعایت کنند و در طول روز یک تا دو لیتر آب بنوشند، با مشاهدهٔ نخستین عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنند، هر چند وقت یک بار آزمایش ادرار انجام دهند و مراقب افزایش میزان اوره و کراتینین و نیتروژن اوره خون خود باشند. داروی گیاهی عصارهٔ اورتیکا، خاصیت ضد التهاب، مدر و آنتی باکتریال دارد و به دفع سنگ کلیه و کاهش التهاب و عفونت دستگاه ادراری کمک می‌کند. مواد مؤثر این عصاره شامل کوئرستین و کافئوئیل مالیک اسید از پیکر رویشی گیاه گزنه است. ترکیب کوئرستین موجود در گزنه، آزادسازی هیستامین از بازوفیل‌ها و ماستوسیت‌ها را کاهش داده و تولید فاکتورهای التهابی TNF-α، IL1-β، نیتریک اکسید و آنزیم‌های دخیل در التهاب مانند سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز را مهار می‌کند. این عصاره سبب کاهش وزن کلیه و سطح کراتین ادرار شده و موجب برگرداندن سطح pH ادرار به حالت طبیعی می‌شود. همچنین استفاده از این عصاره، ساخت کریستال اگزالات کلسیم و تخریب بافت کلیه را کاهش داده و سبب ساخت مجدد توبول‌ها و گلومرول‌های کلیه می‌شوند. وجود فیتوکمیکال‌های فلاونوئیدها، ساپونین‌ها و آنتوسیانین‌ها در این عصاره، می‌تواند دلیل کاهش ساخت و تشکیل کلسیم و اگزالات در کلیه باشد.

در صورتی که سنگ بزرگ‌تر از یک سانتی‌متر باشد از عمل جراحی استفاده می‌کنند. برای درمان از لیزر، ESWL, TUL، سیستوسکوپی، نفرولیتوتومی و کمولیز استفاده می‌کنند.

هنگام ایجاد درد حاد (اغلب ناشی از گیرکردن سنگ در مجاری) مسکن‌های مخدر و غیراستروئیدی مفید هستند. معمولاً در چنین مواقعی درمان بر اساس انتظار برای دفع سنگ از طریق جریان ادرار است.

• در مورد بیماری لایم در ویکی تابناک بیشتر بخوانید