---

ساختمان مرکزی سازمان ملل در منهتن، نیویورک سازمان ملل متحد سازمانی بین‌المللی است که در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس و جایگزین جامعه ملل شد. این سازمان توسط ۵۱ کشور تأسیس و در سال ۲۰۱۱ میلادی، ۱۹۳ کشور عضو داشته‌است. اعضای آن تقریباً شامل همه کشور‌های مستقلی می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند. فقط واتیکان، که عضویت در سازمان را نپذیرفته‌است و چین ملی (تایوان) که عضویتش بعد از عضویت جمهوری خلق چین لغو شد، در سازمان ملل متحد عضو نیستند.

مقر سازمان ملل متحد در نیویورک است و کشور‌های عضو و موسسات وابسته در طول هر سال با تشکیل جلسات منظم در مورد امور بین‌الملل و امور اجرایی مربوط به آن‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند. سازمان ملل در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشور‌های پیروز در آن جنگ شکل گرفت و سازمان و روال حاکم بر فعالیت آن نشان از شرایط جهانی بعد از جنگ دوم دارد. شورای امنیت قوی‌ترین نهاد سازمان ملل پنج عضو دائمی دارد که در تصمیمات این شورا حق وتو دارند.

---

اصطلاح «ملل متحد» را نخستین بار فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور آمریکا در جریان جنگ جهانی دوم برای اشاره به متفقین بکار برد. اولین کاربرد رسمی این اصطلاح در بیانیه اول ژانویه ۱۹۴۲ ملل متحد بود که در آن متفقین از مفاد منشور آتلانتیک پشتیبانی و اعلام کرده‌بودند که از صلح جداگانه با نیرو‌های محور خودداری خواهند کرد.

اندیشه ایجاد سازمان ملل متحد در کنفرانس‌های مسکو، قاهره و تهران در سال ۱۹۴۳ دقیق‌تر شد. از اوت تا اکتبر ۱۹۴۴ نمایندگان آمریکا، شوروی، بریتانیا، فرانسه و جمهوری چین در کنفرانس دامبارتن اوکس در واشینگتن دی. سی، بر روی برنامه‌های تشکیل سازمان ملل کار کردند. بیشتر بحث‌های این کنفرانس در مورد نقش اعضای سازمان و شرایط دعوت از آن‌ها بود. سپس در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان فرانسیسکو تکلیف حق وتو برای پنج عضو شورای امنیت تعیین شد. در نهایت در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ منشور ملل متحد به امضای ۵۰ کشور رسید و سازمان ملل متحد رسماً تشکیل شد.

پیش از تأسیس سازمان ملل، کنفرانس‌ها و سازمان‌های بین‌المللی متعددی برای سامان دادن به بحران‌ها و پیشگیری از جنگ بین ملت‌ها تشکیل شده بود؛ از جمله کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ و کنوانسیون‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه. به دنبال فجایع انسانی جنگ جهانی اول، کنفرانس صلح پاریس، جامعه‌ی ملل را به منظور ایجاد ثبات میان کشور‌ها پایه‌گذاری کرد. این سازمان، توانست برخی از اختلافات ارضی را رفع کند و ساختار‌هایی بین‌المللی از جمله پست، هواپیمایی و کنترل مواد مخدر ایجاد کرد که برخی از آن‌ها امروزه در سازمان ملل ادغام شده‌اند. با این حال، این سازمان، حضور ساکنان کشور‌های مستعمره (یعنی نیمی از جمعیت دنیا) را کم داشت علاوه بر اینکه قدرت‌های بزرگی نظیر ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی، آلمان و ژاپن، حضور و نفوذ گسترده‌ای در آن داشتند.

این سازمان در برابر حمله‌ی ژاپن به منچوری در سال ۱۹۳۱، جنگ دوم ایتالیا و اتیوپی در سال ۱۹۳۵، جنگ دوم چین و ژاپن در سال ۱۹۳۷ و پیشروی آلمان تحت سلطه‌ی آدولف هیتلر که در جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید، نتوانست کاری انجام دهد. سازمان ملل فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور آمریکا، اصطلاح «ملل متحد» را برای اولین بار در بیانیه‌ی اول ژانویه ۱۹۴۲ ملل متحد استفاده کرد. در سال ۱۹۴۵، نمایندگان ۵۰ کشور در سان فرانسیسکو گرد هم آمدند تا منشور ملل متحد را تنظیم کنند. از اوت تا اکتبر ۱۹۴۴ نمایندگان آمریکا، شوروی، انگلیس، فرانسه و جمهوری چین در کنفرانس دامبارتن اوکس در واشینگتن دی. سی، روی برنامه‌های تشکیل سازمان ملل کار کردند. بیشتر بحث‌های این کنفرانس در مورد نقش اعضای سازمان و شرایط دعوت از آن‌ها بود.

سپس در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان فرانسیسکو تکلیف حق وتو برای پنج عضو شورای امنیت تعیین شد. در نهایت در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ منشور ملل متحد به امضای ۵۰ کشور رسید و سازمان ملل متحد رسما تشکیل شد. این روز هر سال به عنوان روز ملل متحد، گرامی داشته می‌شود. اولین جلسه‌ی مجمع عمومی سازمان با حضور ۵۱ عضو برگزار شد و اولین جلسه‌ی شورای امنیت در ۱۷ژانویه ۱۹۴۶ در کلیسای وست مینستر لندن برگزار شد. مجمع عمومی، نیویورک سیتی را به عنوان میزبان مقر سازمان ملل انتخاب کرد. اماکن مرتبط با سازمان ملل از جمله ساختمان‌های مقر سازمان ملل در ژنو، وین و نایروبی به عنوان قلمرو‌های بین‌المللی در نظر گرفته می‌شوند. تریگوه لی Trygve Lie، وزیر امور خارجه نروژ، به عنوان اولین دبیرکل سازمان ملل متحد انتخاب شد.

---

در سال ۲۰۰۶، ۱۹۳ (آخرین کشور عضو سودان جنوبی می‌باشد) کشور عضو سازمان ملل بوده‌اند که تقریباً همه کشور‌ها را در بر می‌گیرد. از جمله کشور‌های مهم غیر عضو می‌توان به جمهوری چین (تایوان) اشاره کرد که کرسی آن در سال ۱۹۷۱ به کشور جمهوری خلق چین داده شد. سریر مقدس (اسقف‌نشین شهر رم) نیز فقط عضو ناظر این سازمان است. از عضویت‌های پر سر و صدا نیز می‌توان به عضویت فلسطین که با سخنرانی یاسر عرفات در محل مجمع عمومی انجام گرفت اشاره کرد.

ستاد سازمان

---

ساختمان ستاد فعلی سازمان در نیویورک و طی سال‌های ۱۹۴۹ و ۱۹۵۰ در کنار ایست ریور بنا شده‌است. زمین این ملک را جان دی. راکفلر جونیوربه قیمت ۵/۸ میلیون دلار خریداری کرد و فرزندش نلسون راکفلر را به عنوان مشاور عالی سازنده بنا در سال ۱۹۴۶ منصوب کرد و آن را به سازمان ملل اهدا نمود. گروهی از معماران بین‌المللی طراحی آن را انجام داده و تأیید کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به می‌کی بوزیر سوئیسی و اسکار نیمیر برزیلی و برخی از نمایندگان سایر کشور‌ها اشاره کرد. رهبری این تیم معماری به عهده والاس هریسون بود. در مورد رهبری وی هنوز هم مناقشاتی وجود دارد. این ستاد به‌طور رسمی در ۱۹ ژانویه ۱۹۵۱ افتتاح گردید. با وجودی که مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک واقع شده‌است، نهاد‌های مهم وابسته به آن در لاهه، ژنو، وین، مونترال، کپنهاگ، بن و رم دایر شده‌اند. دفاتر سازمان ملل از شخصیت حقوقی مجزایی برخوردار نیستند، ولی از جهاتی دارای برخی استقلال‌ها هستند. برای مثال بر اساس موافقت رسمی کشور‌های میزبان، مدیریت پستی سازمان ملل متحد می‌تواند اقدام به چاپ تمبر برای مراسلات محلی نماید. از سال ۱۹۵۱ دفتر اصلی سازمان ملل، از سال ۱۹۶۹ دفتر ژنو، و از سال ۱۹۷۹ دفتر وین مجاز به چاپ تمبر برای خود شده‌اند. همچنین سیستم ارتباط دور سازمان ملل نیز مستقل عمل می‌کند و هر یک از مقر‌های ژنو، نیویورک و وین اینک به‌طور غیررسمی در تلاش برای راه‌اندازی رادیوی مستقل سازمان ملل هستند. به مرور زمان بنای اصلی رو به فرسودگی نهاده و بنا بر اِین مقرر شده طراحی ساختمان موقت جدیدی توسط فومی هلیکو ماکی در بین خیابان‌های ۴۱ و ۴۲ در بزرگراه اول منهتن آغاز شود تا ساختمان فعلی گسترش یافته و ترمیم شود. دفتر سازمان ملل متحد در ژنو مقر اروپایی این سازمان است. پیش از سال ۱۹۴۹ امور اروپایی سازمان در شهر‌های مختلف مثل نیویورک و لندن انجام می‌گرفت.

کنترل سلاح

---

منشور سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ صراحتاً در پی نظام قانونمندی بود که اطمینان دهد بخش بسیار ناچیزی از درآمد‌ها و منابع اقتصادی کشور‌های جنگ زده صرف تولید تسلیحات نظامی می‌شود. ابداع سلاح‌های هسته‌ای چند هفته پس از امضای منشور و طرح موضوع کنترل تسلیحات و خلع سلاح واقع گردید. در واقع اولین قطعنامه سازمان ملل در اولین نشست مجمع عمومی در ۲۴ ژانویه ۱۹۴۶ با عنوان تأسیس کمیسیون ویژه کشف انرژی اتمی بود که خواستار ارائه راهکار جهت مقابله با توسعه سلاح‌های هسته‌ای و کلیه جنگ‌افزار‌های کشتار جمعی شد. سازمان ملل جلسات متعددی را با هدف رسیدگی به موضوعات خلع سلاح چند جانبه ترتیب داده‌است. مهم‌ترین آن‌ها شامل کمیته اول مجمع عمومی و کمیسیون خلع سلاح می‌باشند. مسایل مورد نظر در این کمیسیون‌ها بررسی معاهده منع آزمایش سلاح‌های کشتار جمعی، معاهده فضای بیرونی زمین، معاهده منع تولید سلاح‌های شیمیایی، خلع سلاح هسته‌ای و سلاح‌های متعارف، ایجاد مناطق عاری از سلاح هسته‌ای، کاهش بودجه نظامی کشور‌ها و تقویت امنیت بین‌الملل بودند. کنفرانس خلع سلاح در جامعه بین‌المللی برای مذاکره بر سر توافقات چند جانبه کنترل و خلع سلاح طراحی و اجرا شد. در این کنفرانس نمایندگان ۶۶ کشور از سراسر دنیا از جمله پنج کشور دارای سلاح‌های هسته‌ای یعنی (چین، روسیه، فرانسه، انگلستان و آمریکا) حضور داشتند. این کنفرانس رسماً زیر نظر سازمان ملل نبود، ولی از آنجا که دبیرکل در آن حضور داشت به نوعی به سازمان ملل مرتبط گردید. دبیرکل سازمان ملل ریاست کنفرانس را نیز بر عهده داشت. قطعنامه‌های مجمع عمومی اغلب خواستار بررسی مسائل خلع سلاح بودند و کنفرانس نیز همه ساله گزارش تحقیقات خود را به مجمع ارائه می‌کرد.

حقوق بشر

---

پیگیری مسائل حقوق بشر دلیل اصلی ایجاد سازمان ملل بود. جنگ جهانی دوم و مسایل مربوط به نسل‌کشی سبب شد تا بر سر ایجاد سازمان جدیدی که مانع وقوع تراژدی‌های مشابه در آینده اجماع جهانی بوجود آید. هدف اولیه نیز ایجاد یک چارچوب قانونی برای بررسی و عملکرد مناسب بر اساس شکایات در مورد تخطی از حقوق بشر بود. منشور ملل متحد تمام اعضای سازمان ملل را ملزم به احترام و رعایت حقوق بشر می‌نماید و همه را موظف می‌داند تا برای رسیدن به این هدف تلاش کند. اعلامیه جهانی حقوق بشر فی نفسه الزام‌آور نیست و تنها یکی از مصوبات مجمع عمومی در سال ۱۹۴۸ بود که نقش یک استاندارد برای همگان را ایفا می‌کند. مجمع همواره مسایل حقوق بشر را دنبال می‌کنند. در ۱۵ مارس ۲۰۰۶ مجمع به اتفاق آراء رای داد که شورای حقوق بشر سازمان را جایگزین کمیسیون حقوق بشر کند. هدف اصلی این شورا بررسی موارد نقض حقوق بشر است.

همواره انتقاد شده که ترکیب اعضای شورای حقوق بشر مناسب نیست. به ویژه اینکه برخی از اعضای آن مشکوک به نقض حقوق بشر هستند. حتی کشور‌هایی که ریاست کمیسیون را برعهده داشته‌اند. در حال حاضر هفت مجمع وابسته به مجامع معاهده حقوق بشر وجود دارد. از جمله کمیته حقوق بشر و کمیته حذف تبعیض علیه زنان. سرویس‌های دبیر خانه‌ای به شش مجمع خدمات‌رسانی می‌کند و کمیساریای عالی حقوق بشر مسئولیت این سرویس‌رسانی را به عهده دارد. سازمان ملل و آژانس‌های آن محوریت اجرای اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر را به عهده دارند. یکی از وظایف این آژانس‌ها کمک به کشور‌هایی است که فرایند گذر به سوی دموکراسی را تجربه می‌کنند. سازمان ملل کمک فراوانی به برگزاری انتخابات در کشور‌های کم تجربه و کم سابقه در جریان دموکراسی نموده‌است از جمله در افغانستان و تیمور شرقی. همچنین سازمان ملل مجمعی برای پشتیبانی از حقوق زنان در عرصه‌های سیاسی اقتصادی و اجتماعی در کشورهایشان تشکیل داده‌است و تلاش می‌کند توجه عمومی را به این حقوق جلب نماید. حتی قطعنامه‌ای در مورد سوء استفاده از این حقوق در خود مجمع عمومی یا شورای امنیت یا مجامع قضایی وابسته صادر کرده‌است. در اوایل سال ۲۰۰۶ مجمع ضد شکنجه پیشنهاد بستن زندان گوانتانامو را ارائه کرد و آمریکا را به خاطر اداره کردن یک زندان مخفی و انتقال اتباع خارجی به آن به شدت مورد انتقاد قرار داد. برخی از گروه‌های حقوق بشر و اعضای حزب جمهوری‌خواه ایالات متحده اعلام کردند که سیا اجازه نمی‌دهد نظارتی بر این زندان اعمال شود یا زندان را تعطیل نمایند.

---

سازمان ملل متهم است که از نظام بوروکراسی کار آمدی برخوردار نیست و بیش از حد درگیر بروکراسی شده‌است. در دهه ۱۹۹۰ ایالات متحده که همواره بزرگترین عضو سازمان ملل بوده با اعتراض به همین ناکار آمدی از انجام تعهدات خود در قبال سازمان سرباز زد؛ و پرداخت دیون خود را منوط به اصلاحات نمود. در سال ۱۹۴۴ دفتر (OIOS) برای نظارت مؤثر بر بروکراسی سازمان تأسیس شد. مجمع عمومی طرح اصلاح ساختار سازمان ملل را در اختیار دارد که هنوز به تصویب نرسیده‌است.

همانطور که اشاره شد، سازمان ملل ۶ رکن اصلی دارد که با عناوین مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومت (از اول نوامبر ۱۹۹۴ فعالیت نمی‌کند) و دبیرخانه دیوان بین‌المللی دادگستری به فعالیت مشغول هستند.

---

سازمان‌های تخصصی سازمان ملل، سازمان‌های مستقلی هستند که با این سازمان کار می‌کنند. برخی از آن‌ها پیش از جنگ جهانی اول نیز وجود داشتند. برخی از آن‌ها به جامعه‌ی ملل مرتبط هستند و بقیه تقریبا هم‌زمان با تشکیل سازمان ملل، ایجاد شده‌اند. این سازمان‌ها فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌های گوناگون دارند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (UNDP) در نزدیک به ۱۷۰ کشور و قلمرو به منظور ریشه‌کن کردن فقر، مبارزه با نابرابری و ایجاد شرایطی برای پیشرفت کشور‌ها اجرا می‌شود. این برنامه نقشی حیاتی در کمک به کشور‌ها برای دستیابی اهداف توسعه‌ی پایدار دارد.

• یونیسف (UNICEF) یا صندوق کودکان ملل متحد در جهت کمک‌رسانی به کودکان و مادران کشور‌های در حال توسعه فعالیت می‌کند.

• سازمان تجارت جهانی (WTO) یک سازمان بین‌المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می‌کند.

• کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) که در ژنو سوئیس واقع شده است در ۱۴ دسامبر سال ۱۹۵۰ برای محافظت و حمایت از پناهندگان و یاری رساندن برای بازگشت یا اسکان مجدد آن‌ها تأسیس شد.

• برنامه‌ی جهانی غذا (WFP) سازمانی برای کمک به مبارزه با گرسنگی و سوء تغذیه و بزرگترین نهاد انسانی جهان است. همه ساله این نهاد، غذای مورد نیاز حدود ۸۰ میلیون نفر را در ۷۵ کشور دنیا تأمین می‌کند.

• صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA) بزرگترین منبع ذخیره‌ی مالی بین‌المللی برای برنامه‌های جمعیت، تنظیم خانواده و بهداشت تولیدمثل است.

• برنامه‌ی محیط زیست ملل متحد (UNEP) در سال ۱۹۷۲ با هدف تلاش برای ترویج استفاده‌ی عاقلانه و توسعه‌ی پایدار محیط زیست جهانی تأسیس شد.

• نهاد سازمان ملل متحد برای برابری جنسیتی و قدرت بخشیدن به زنان یا به اختصار زنان سازمان ملل متحد (UN Women) در رابطه با حقوق زنان فعالیت می‌کند.

• بانک جهانی (World Bank) با هدف کاهش فقر و بهبود استاندارد‌های زندگی در سراسر دنیا از طریق ارائه‌ی وام‌های کم‌بهره، کمک‌های مالی برای ارتقاء زیرساخت‌ها، سلامتی و تحصیل در کشور‌های در حال توسعه تأسیس شده است. بیش از ۱۰۰ کشور عضو بانک جهانی هستند.

• صندوق بین‌المللی پول (IMF) بر اجرای سامانه‌ی پولی بین‌المللی نظارت دارد و یکی از معتبرترین منابع ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان است.

• سازمان بهداشت جهانی (WHO) بر دستیابی مردم به بیشترین سطح از سلامت ممکن تمرکز دارد. وظیفه‌ی اصلی این سازمان، مبارزه با بیماری‌ها مخصوصا بیماری‌های مسری شایع و ارتقاء سلامت عمومی مردم جهان است. تعریف سلامتی طبق اساسنامه‌ی سازمان بهداشت جهانی عبارت است از سلامت کامل اجتماعی، روانی و فیزیکی.

• سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (UNESCO) که به اختصار، یونسکو نامیده می‌شود، درسال ۱۹۴۵ تشکیل شد. این سازمان بر بخش‌های مختلفی از تربیت معلمان و کمک به بهبود تحصیل در سراسر جهان گرفته تا حفاظت از بنا‌های فرهنگی و تاریخی جهان، تمرکز دارد. یونسکو امسال ۲۸ میراث جهانی دیگر را به فهرست خود افزوده است که گردشگران امروزی و نسل آینده باید در حفظ و نگهداری آن کوشا باشند.

• فائو (FAO) یا سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد برای مبارزه با گرسنگی تلاش می‌کند و مرجعی برای مذاکره و توافقات بین کشور‌های در حال توسعه و توسعه یافته و منبعی برای دانش و اطلاعات فنی برای کمک به توسعه‌ی کشور‌ها است.

• ایکائو (ICAO) یا سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد است که مأموریت آن هماهنگ کردن استاندارد‌های بین‌المللی پروازی، مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان و بررسی سوانح هوایی است.

• یونیدو (UNIDO) یا سازمان توسعه‌ی صنعتی ملل متحد که مقر آن در وین است با هدف ارتقاء و تسریع توسعه‌ی صنعتی در کشور‌های در حال توسعه و یا اقتصاد‌های در حال گذار و توسعه‌ی روابط صنعتی بین‌المللی تشکیل شده است.

• سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در شهر مادرید اسپانیا مستقر است و در رابطه با امور جهان‌گردی تحقیق می‌کند و سالانه گزارشی نیز ارائه می‌کند.