کلیات

تالاب انزلی یا مرداب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار، در شمال ایران، واقع در استان گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشور‌های همسایه شمالی به ایران می‌آیند. تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست. تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده‌است.

موقعیت جغرافیایی

این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعه‌سرا، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است. معرفی منطقه تالابی انزلی
مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش می‌باشد:
بخش شرقی
بخشی غربی آبکنار
بخش مرکزی
سلکه و سیاه‌کشیم
این تالاب در فهرست رامسر قرار داشته و منطقه ثبت شده آن در این فهرست شامل تمام تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم،  منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی است. این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی، مرفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوت‌های چشمگیر بوده و سیستم‌های متفاوتی را ارائه می‌نمایند.

جغرافیای طبیعی تالاب

تالاب انزلی از نوع تالاب‌های ساحلی "Coastal Wetland" بوده و به وسیلهٔ یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تأسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل می‌باشد.  حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید "کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵" و همچنینسازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را به عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده‌است.

تالاب انزلی جزء تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزار‌ها به همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر می‌رسد که به دلیل نوسان‌های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است. حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل می‌دهند:

۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع
۲/۳۳ درصد: زمین‌های کشاورزی
۷/۸ درصد: تالاب،  آب‌بندان‌ها و استخر‌ها
۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص داده‌اند

طبیعت زیبا و بی نظیر

از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، تالاب بین‌المللی انزلی است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صد‌ها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم‌نظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت شد و مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بین‌المللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی‌شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.
این تالاب، به واسطه گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر ارتباط با دریا و رژیم رود‌ها دارای محیط زیستی ویژه است. معروف‌ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله تالابی» است که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی‌ می‌خوانند.  تنوع زیستی بالای تالاب آن را برای مطالعه پرندگان مناسب کرده‌است. حواصیلها، اردک سانان،  مرغابی سانان کشیم بزرگ، کشیم سیاه گردن، یلوه کوچک، کاکایی و ... از پرندگان این تالاب شمرده می‌شوند. گیاهان تالاب به سه دسته غوطه ور، گیاهان شناور و گیاهان حاشیه‌ای تقسیم می‌شود.

کیفیت پیدایش

آنچه مسلم است پس از سر برآوردن باریکه خشکی انزلی و غازیان از دریا و پیشرفت خشکی از طرفین منطقه وسیعی از دریا را از دریا جدا کرده و آن را در پشت سر خود در جنوب قرار داده و با کیلومتر‌ها فاصله از ساحل قدیمی ساحل جدیدی را تشکیل داده‌است. پهنهٔ آب جدا شده از دریا را که به صورت راکد در پشت باریکه خشکی انزلی و غازیان قرار گرفته تالاب یا مرداب انزلی می‌نامند.

آب و هوای تالاب

تالاب بطور کلی تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های ملایم دارد. مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است. مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص می‌گردد. حداقل حرارت در زمستان نزدیک یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاه‌های هواشناسی محلی گزارش شده‌است.

رودخانه‌های اصلی تالاب

رودخانه‌های اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکن‌های بندرانزلی به دریای خزر مرتبط می‌شوند از شرق به غرب بدین ترتیب است:

سوسر روگا
پیر بازار روگا
چپ خاله
راست خاله یا نهنگ روگا
مهدی روگا یا کلویر روگا

ژرفای تالاب انزلی

به گفته محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس وقت سازمان محیط زیست ایران، ژرفای تالاب انزلی تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حدود «۸ متر» بوده و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی در آن وجود داشته، اما تا تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی، به دلیل افزایش سطح رسوب‌ها، ژرفای این تالاب به «یک و نیم تا حداکثر دو متر» رسیده‌است.

به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی

مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روزافزون آب آن است. چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی و اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند سرازیر می‌شوند. طبق نظر مؤسسهٔ استاندارد در صورتی‌که مقدار آمونیاک از ۵ درصد بیشتر و زباله‌ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب‌های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به‌شمار می‌رفت باقی‌ماندهٔ منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده و هم‌چنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید می‌کند.

در فروردین ۱۳۹۴، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، از کاهش عمق به این تالاب به کمتر از ۱ متر خبر داد و دلیل آن را ورود سالانه، ۲۵۰ هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی دانست که از ۱۰ رودخانه و ۵ شهرستان، به آن محل وارد می‌شود و نقش مهمی در خشک شدن این تالاب ایفا می‌کند.

پیگیری قضایی بحران زیست محیطی تالاب

تابناک اجتماعی ۰۶ مرداد ۱۳۹۸ در مورد بحران زیست محیطی تالاب انزلی و احتمال احضار عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست در این باره نوشت:  در شرایطی که طرح «بایوجمی» به دستور دادستانی گیلان متوقف شده و دادستان عمومی و انقلاب بندر انزلی علیه مدیران محیط زیست کشور و استان و همچنین مجری و ناظر این طرح اعلام جرم کرده، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان، چشم انتظار دریافت احضاریه است.

عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در این باره به ایسنا گفته: هیچ احضاریه‌ای ابلاغ نشده است. مستندات علمی، گزارش‌های تخصصی مورد نیاز و اسناد اداری لازم جهت رفع ابهامات به دادگاه و پرونده به منظور پیگیری به تهران ارسال شده است.

یک بار دیگر جملات بریده و کوتاه کلانتری را بخوانید تا دریابید که پرونده‌ای به این منظور در دادگاه گشوده و جهت پیگیری به مرکز (تهران) ارسال شده و واکنش سازمان حفاظت محیط زیست به آن، ارسال مستندات علمی و گزارش‌های تخصصی و اسناد اداری به دادگاه بوده است؛ سیر مفصلی از رسیدگی به پرونده قضایی.

با مرور این مسائل، نخستین ابهامی که جلب نظر می‌کند، تأکید کلانتری بر ابلاغ نشدن احضاریه در این خصوص است. تأکید بر این که رئیس سازمان ابلاغیه‌ای دریافت نکرده، در حالی که سخنان وی نشان می‌دهد در این خصوص اتهاماتی متوجه سازمان محیط زیست کشورمان شده و برای رد این اتهامات، سلسله اقداماتی مانند ارسال برخی اسناد در دستور کار ایشان قرار گرفته است.

به تعبیر بهتر، گویی آنچه برای کلانتری اهمیت دارد، احضار شدن یا نشدن شخص خودش در این خصوص است، نه اتهاماتی که در پرونده ذکر شده و افزون بر آن، سبب تصمیمی بسیار مهم در دادستانی شده است؛ تصمیم به توقف اجرای طرح بایوجمی، که به باور برخی، طرحی خطرآفرین و مضر است.

ماجرا زمانی جدی‌تر به نظر می‌رسد که بدانیم اتهامات مندرج در این پرونده، شامل «تخریب محیط زیست»، «تضییع حقوق بیت المال» و «نشر اکاذیب» در خصوص این پروژه است؛ پروژه‌ای با نام بایوجمی که با هدف زیست پالایی تسریع یافته به جهت کاهش عمق لجن و افزایش حجم آبگیری تالاب انزلی در دستور اجرا قرار گرفته است.

• در مورد تالاب شادگان بیشتر بخوانید
• عیسی کلانتری کیست؟