کلیات
تأسیسات آب سنگین اراک معروف به IR-۴۰ یکی از تأسیسات بزرگ هسته‌ای کشور ایران است که در ۷۵ کیلومتری شمال غرب اراک قرار دارد. در این منطقه فعالیت های تولید آب سنگین ایران و فعالیت های هسته ای صلح آمیز فعال است.
تاریخچه
نخستین تلاش برای تهیه آب سنگین در ایران در سال ۱۳۶۳ به‌طور آزمایشگاهی و با استفاده از روش الکترولیز انجام شد، اما تلاش‌ها در این زمینه نتیجه‌ای در برنداشت. پس از فراغت سازمان انرژی اتمی از پروژه‌های نیمه صنعتی افزایش غلظت و تبدیل اورانیوم بین سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۷، پیشنهاد اجرای یک پروژه صنعتی آب سنگین به سازمان ارائه و پس از مدتی با ابلاغ شورای معاونان سازمان انرژی اتمی اجرای این طرح آغاز شد؛ اما با توجه به محدودیت‌ها در کسب اطلاعات علمی و فنی از کشور‌های خارجی و جذب نشدن نیرو‌های حرفه‌ای این پروژه تا سال ۱۳۷۷ به تعویق افتاد.
در این سال‌ها علاوه بر تهیه دانش فنی، طراحی‌های پایه، مقدماتی، شروع طراحی تفصیلی، مطالعات و عملیات مکان‌یابی انجام شد و در این میان سایت اراک انتخاب شد.
آغاز کار ساخت مجتمع
کار ساخت مجتمع از سال ۱۳۷۷ خورشیدی آغاز و تمامی مراحل طراحی و اجرای آن توسط متخصصان ایرانی انجام شد. بهره‌برداری از این نیروگاه در سال ۱۳۸۵ و توسط محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت انجام شد. در آبان ۱۳۹۲ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود خبر داد که ایران پس از روی کار آمدن حسن روحانی توسعه فعالیت‌های هسته‌ای را متوقف شد. این اولین گزارشی بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از ریاست جمهوری حسن روحانی منتشر کرد. ایران اعلام کرده بود نیروگاه آب سنگین اراک در سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۴ شروع به کار خواهد کرد، اما بعداً آن را به تعویق انداخت.
بخش‌های مجتمع
این مجتمع شامل یک نیروگاه ۴۰ مگاواتی و رآکتور تحقیقاتی است.
تولیدات و کاربرد‌ها
تولیدات نیروگاه شامل آب سنگین و آب سبک است که از محصولات جانبی آب سنگین به‌شمار می‌رود. آب سنگین جهت درمان و پیشگیری از سرطان کاربرد دارد. آب سنگین تولیدی این نیروگاه در حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد. همچنین از آن به عنوان ماده خنک‌کننده برای نیروگاه‌های هسته‌ای و تولید رادیودارو استفاده می‌شود.
نگرانی غربی ها از فعالیت های نیروگاه
فعالیت نیروگاه آب سنگین اراک یکی از موارد نگرانی غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران بوده‌است. مخالفان برنامه هسته‌ای ایران معتقدند این نیروگاه می‌تواند در صورت آغاز و گسترش فعالیت، پلوتونیوم قابل استفاده در ساخت سلاح هسته‌ای است.
پایان محدودیت های تولید هسته ای در اراک
۱۲ تير ۱۳۹۸ حسن روحانی، رئیس جمهور ایران گفت: از 16 تیر اگر طرف‌های مقابل به تمامی تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نکنند، رآکتور اراک به شرایط سابق یعنی شرایطی که آنها ادعا می‌کردند خطرناک بوده و می‌تواند پلوتونیوم تولید کند، بازخواهد گشت؛ مگر اینکه در مورد رآکتور اراک آنها به تمامی تعهدات خود عمل کنند.
رئیس جمهور تأکید کرد: توصیه ایران به اروپا و آمریکا، بازگشت به منطق، میز مذاکره، تفاهم، احترام به قانون و احترام به مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد است و در این شرایط همه باید به برجام عمل کنند.