سرنوشت محتوم و گره خورده شبکه‌های اجتماعی و فیلترشکن‌ها
روزی که وزیر ارتباطات در صحن مجلس صحبت از مافیای فیلترشکن‌ها و گردش مالی میلیاردی این موضوع صحبت به میان آورد، کسی فکرش را نمی‌کرد قرار است موضوع تا این اندازه حساس و صد البته بزرگ و جنجالی باشد.
امروز بعد از گذشت هفته‌ها از پرده‌برداری وزیر ارتباطات، کافه بازار گزارش فصلی خود را منتشر کرده است. در گزارش بزرگترین مرجع دانلود اپلیکیشن کشور، در حالی که روزانه بیش از ۵ میلیون جستجو در آن شکل می‌گیرد، کلمات فیلتر شکن و vpn در فهرست ۱۰۰ کلمه برتر و حتی در رده‌های بالای ۵۰ خودنمایی می‌کنند.
در حالی که اخبار جدیدی مبنی بر فیلتر سایت‌های مختلف از جمله سایت‌های دانلود فیلم و حتی گه‌گاهی استارتاپ‌های نوپایی مثل رایچت در صدر اخبار روزانه خودنمایی می‌کند، نباید از این نکته غافل شد که این داستان تا چه اندازه افراد را به سمت و سوی استفاده از فیلترشکن‌ها ترغیب می‌کند؟
بنابر گزارش کافه بازار بیش از ۳۳ بار در فهرست جستجوهای برتر کافه بازار، با نام شبکه‌های متفاوت اجتماعی روبه رو می‌شویم.
میل به حضور در شبکه‌های اجتماعی و فعالیت در آن در ۱۰ سال اخیر به یکی از فعالیت‌های کاربران اینترنتی مبدل شده است. کاربرانی که در سال‌های اول این دهه از پشت میز و کامپیوترشان وارد این شبکه‌ها شدند و در ادامه از طریق تلفن‌های هوشمند و اینترنت بی‌سیم و اپلیکیشن‌های مختلف پا به شبکه‌های مجازی گذاشتند.
بررسی شبکه‌های اجتماعی در ایران نشان داده هرکدام از این شبکه‌ها عمر مفیدی مختص خود را داشته‌اند و بعد از گذر از آن، کاربران، خانه دیگری برای فعالیت‌های مجازی‌شان بنا می‌کنند. در این میان شبکه‌های زیادی خودنمایی می‌کنند که در حوادث و اتفاقات سیاسی کشور موثر بودند و به همین دلیل برخی به ناچار فیلتر شدند.
روزی که سرنوشت تلگرام در ایران محکوم به فیلترینگ شد، اخبار زیادی حکایت از فیلتر یک ساله این شبکه اجتماعی داشتند. حکایتی که در حد قصه ماند و ظاهرا قرار نیست هیچ وقت به واقعیت تبدیل شود. تلگرامی که امروز بعد از قریب به دو سال از فیلترینگ، هنوز هم در لیست جستجوهای بازار در میان صد کلمه برتر در رتبه چهارمین کلمه خودنمایی می‌کند و با سماجت تمام این جمله را گوشزد می‌کند: ایرانیها تلگرام را دوست دارند!
تلگرامی که با نسخه‌های ایرانی‌اش در نام‌های مختلف بارها و بارها در لیست جستجوی روزانه مردم ایران بوده، در پی اثبات چه نکته‌ای است؟ آیا این آمار نشان می‌دهد مردم نه تنها نسبت به استفاده از آن دلسرد نشده، که حتی در صدد رفع معضل « مانع» برآمده و به دنبال VPNهای متفاوتند تا بتوانند دسترسی راحت‌تری تجربه کنند ؟
مساله‌ای که نباید از کنارش به راحتی گذشت، این است در میان افرادی که در پی دسترسی به فیلترشکن قوی هستند افراد زیادی نیز وجود دارند که در پی استفاده از پیام رسان‌های بومی هستند. قرار گرفتن نام ایتا و سروش در لیست کافه بازار، در میان نام‌های آشنای شبکه‌های اجتماعی پرطرفداری چون تلگرام، واتساپ و اینستاگرام مهر تاییدی بر این است که پیامرسانهای بومی نیز در مواردی طرفداران خود را دارند. اما واقعیت این است هیچ پیام‌رسانی نتوانسته جای خالی غولی چون تلگرام را برای اعضایشان گرفته و پر کند.
در کنار تمام این موارد؛ توجه به این نکته که در پس پرده استفاده مردم از فیلترشکن برای اتصال به شبکه‌های اجتماعی و دنیای آزادانه اینترنت تهدیدات جدی وجود دارد خالی از لطف نیست.
مشکلات امنیتی، مصرف بالای دیتا، کندی سرعت اینترنت و کاهش شارژدهی گوشی موبایل از جمله مشکلاتی هستند که افراد طی استفاده از فیلتر شکن با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
اما شاید این موارد در مقابل مخاطراتی که در پی دسترسی کودکان و نوجوانان به دنیای فیلتر شکن‌ها با خود به همراه دارد چندان چشم‌گیر نباشد. استفاده از فیلترشکن ضمن افزایش حس کنجکاوی در نوجوانان، آنها را برای ورود به حریم‌های خاکستری در فضای مجازی وسوسه می‌کند و همین می‌تواند در آینده فردی آنها تاثیری منفی بر جای بگذارد.
اما اگر بخواهیم ذره بین به دست بگیریم و در پی یافتن پاسخ این سوال باشیم که چرا و به چه دلیل شبکه‌های اجتماعی و فیلترشکن‌هایی که ظاهرا سرنوشتشان با شبکه‌های اجتماعی گره خورده است، تا این اندازه محبوبند که بیش ازیک سوم کلمات جستجو شده در میان ۱۰۰ کلمه برتر جستجوی کافه بازار را به خود اختصاص داده‌اند، شاید به نتایج جذابی برسیم.
کاربری اصلی شبکه اجتماعی ای مثل اینستاگرام، اشتراک گذاشتن زندگی روزمره افراد است. امکانات طراحی شده برای این نرم‌افزار درخدمت نمایش دادن محیط و فضای زندگی افراد است. کاربران زیادی در ایران از امکانات اینستاگرام به خوبی استفاده می‌کنند. البته نباید ازصفحه‌های سیاسی و حزبی، صفحات مدلینگ و فشن، صفحات شرکت‌ها و استارتاپ‌ها، صفحات رسانه‌های عمومی و رسمی، صفحات چهره‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، صفحات طنز و سرگرمی و... از کاربری‌ها مختلف اینستاگرام در ایران فاکتور بگیریم.
در این میان برخی از صفحات، به کسبوکارهای کوچک و استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا مخاطبان خود را پیدا کنند و از این راه، کسب درآمد کنند. به واسطه این قابلیت، برخی افراد درآمدهای کوچکی برای خود ایجاد کرده‌اند. با فیلتر شدن تلگرام، بخشی از این کسب‌وکارها به اینستاگرام کوچ کردند. مهاجرتی که مهاجرانش این بار به شدت علاقه‌مندند با سدی به نام فیلتر مواجه نشوند و بتوانند در مسیر رشد خود مانده و به نتیجه برسند.
میزان جستجوی بالایی که کافه بازار خبر از آن می‌دهد ثابت می‌کند در شرایط موجود، مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی ساده‌ترین راه برای کنترل آنهاست. این روند بیش از آنکه مؤثر باشد، با واکنش‌های اجتماعی همراه است.
کما اینکه وزیر ارتباطات بارها و بارها با تکرار این نکته که موافق فیلترینگ نیست، مخالفت خود را در این مورد عنوان کرده است. چندی پیش بود که جهرمی در صفحه شخصی اینستاگرام، با انتشار قسمتی از مصاحبه خود با شبکه NBC آمریکا نوشت:« استفاده خیلی خوب من از توییتر نشان می‌دهد که من اعتقادی به محدودسازی یا فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی ندارم و معتقدم محدودیت‌ها به ایران آسیب می‌زند. باید بپذیریم که در این حوزه ضعف پیدا کردیم.»
جهرمی در قسمتی از گفتگوی خود با این شبکه عنوان کرده بود:« دسترسی داشتن کلید پیشرفت‌های اقتصادی است. با وجود تحریم‌ها ما باید خود را تطبیق دهیم.»
واقعیتی که در گزارش فصل تابستان کافه بازار موج می‌زند عبارت از این است: چه بخواهیم و چه نخواهیم، اینترنت بخش جداناپذیر زندگی امروز جامعه ایرانی و دنیا است. فیلترینگ بعضی شبکه‌ها، صرفا باعث استفاده بیشتر از سایر شبکه‌ها و ضربه‌زدن به کسانی می‌شود که از شبکه‌های فیلتر شده به درستی و با رعایت اصول اخلاقی و در راه ایجاد تعامل برای کسب و کار خود استفاده می‌کنند. درست است که برخی از افراد از این شبکه ها به درستی استفاده نمی‌کنند ولی فیلترینگ، راه حل اساسی محسوب نمی‌شود. ظاهرا پالایش این شبکه‌ها با توجه به قوانین اخلاقی و عرف جامعه، ساده‌ترین راهکار مقابله با آسیب‌های آنهاست. بهتر است با نظارت بیشتر و باکیفیت‌تر بر روی این شبکه‌ها، آنها را به عنوان ابزاری برای پیشرفت جامعه تبدیل کنیم. ابزاری که اگر قیدش را با جایگزینی با نام «فیلترینگ» بزنیم دودش در نهایت به چشم کاربران و کسبوکارهای اینترنتی می‌رود. کسب و کارهای دیجیتالی که برای ساخت آینده اقتصادی کشور نماینده‌های پر ادعایی هستند و بسیاری از افراد روی آنها حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند.
