اعتراضات عراق چرا و از کجا شروع شد؟ / چه جریاناتی در پشت پرده اعتراضات هستند؟! / چه رسانه‌ها و فعالان مجازی از معترضان حمایت می‌کنند؟!
تظاهرات و تجمعاتی که در عراق طی پنج سال گذشته به امری عادی در بغداد تبدیل شده بود، روز سه شنبه این هفته به طرز مشکوکی به خشونت کشیده شد، آن هم در آستانه اربعین حسینی که کربلای معلا و جاده های متتهی به آن از شمال و جنوب میزبان نزدیک به ۱۵ میلیون زائر عراقی و از کشورهای مختلف جهان است.
به گزارش «تابناک»؛ هنوز کمیته تحقیق تشکیل شده از سوی پارلمان عراق، نتایج خود را درباره علل و ریشه های وقایع اخیر که به مرگ دست‌کم دو تن از شهروندان عراقی و زخمی شدن ده ها تن منجر شده، اعلام نکرده، ولی ادامه این آشوب ها در روز چهارشنبه در بسیاری از ناظران اوضاع منطقه و عراق سؤالات و ابهاماتی ایجاد کرده است.
شروع این تظاهرات، همانند سال های گذشته، به وضعیت معیشتی و رفاهی ربط داشت، به گونه ای که اولین بار در سال ۱۳۹۴ تجمعات در اعتراض به فقدان برق کافی در ساعات گرم تابستان بود که معترضان با کولرهای آبی اسقاطی دور میدان التحریر در مرکز بغداد می چرخیدند و شعار می دادند؛ اما اعتراضات عراقی ها در تمام آن سال ها که عراق در جنگ علیه داعش نیز به سر می برد و دولت این کشور کنترل دست‌کم پنج استان را بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد در اختیار نداشت، به غیر از یک مورد در سال ۹۶ ،هیچ گاه به خشونت کشیده نشد.
این تظاهرات که متولیان ناشناخته ای دارد، با عناوینی مانند «تظاهرات اکتبر» یا «تظاهرات میلیونی» فراخوان شده بود و امروز با حضور ده ها تن از جوانان عراقی در حالی برگزار شد که گروه های معروف سیاسی مانند جریان صدر یا حزب کمونیست و یا گروه های مقاومت اسلامی که معمولا به عنوان گروه های برگزار کننده تظاهرات های اعتراضی شناخته می شوند، از پیوستن به آن خودداری کرده اند.
«شیخ قیس الخزعلی»، رهبر گروه مقاومت اسلامی «عصائب اهل الحق» نیز در اظهاراتی پیش از این تظاهرات گفته بود، تظاهرات اکتبر در عراق که در صفحات اجتماعی برای آن فراخوان داده می شود، در راستای «معامله قرن» است و ایادی خارجی در آن دست دارند.
وی در اظهاراتی به تعدادی از رسانه های عراقی افزوده است که طبق اطلاعات دقیقی که در اختیار دارد، این تظاهرات که زیر نام مطالبات اجتماعی برگزار می شود، هدف اصلی اش براندازی نظام سیاسی در عراق است.
به گفته وی، به دلیل موضع اصولی عراق در مخالفت با معامله قرن، برخی طرف های خارجی تصمیم به براندازی و تحت فشار گذاشتن دولت عراق گرفته و بر همین اساس هیچ جریان سیاسی معروف عراقی از این تظاهرات حمایت نکرده است.
وی بدون ذکر نام گفت، برخی از طرف های سیاسی در داخل عراق به دلیل پاره ای مسائل سیاسی، در فراخوان برای این تظاهرات دست دارند اما نمی خواهند علنی از آن حمایت کنند.
اعتراض‌ها کجاست و از کی آغاز شد؟
تظاهرات و اعتراض خیابانی، از روز سه‌شنبه نُهم مهر (اول اکتبر) آغاز شد. امروز پنجشنبه سوم اکتبر، سومین روز متوالی اعتراض‌هاست.
استان‌های بغداد، نجف، کربلا، ذی‌قار (ناصریه) و میسان (عماره)، بابل (حِلّه) و بصره تاکنون شاهد تظاهرات و اعتراض بوده و اخباری نیز از اعتراض در «کوت» مرکز استان واسط هم منتشر شده است.
مناطقی که شاهد اعتراض است، جز بغداد همه مناطقی است که به مناطق شعیه‌نشین معروف است؛ هر چند شایعاتی در خصوص انتقال برخی افراد از غرب عراق به برخی از این استان‌ها برای حضور در تظاهرات منتشر شده، به نظر می‌رسد مناطق اهل سنت شاهد چنین اعتراض‌هایی نبوده تا الان.
حمایت یک جریان خاص از اعتراضات
تنها جریانی که تاکنون با قدرت از این تظاهرات حمایت کرده و برای آن فراخوان داده، جریان نامعروف «اقدام انقلابی برای ایجاد دولت نجات» است که فردی به نام «سید احمد حلو» از اهالی نجف آن را هدایت می کند.
سید احمد حلو جوان 37 ساله عراقی است که طبق گزارش هایی که از او در شبکه های اجتماعی منتشر شده در همه تظاهرات اعتراضی سنوات گذشته شرکت داشته و گفته می شود که اغتشاشات تابستان گذشته (22 تیرماه 97) که تعدادی از معترضان به فرودگاه نجف و تعدادی از مقرهای حزبی در این شهر تعرض کرده و آن را به آتش کشیدند، رهبری می کرد.
این شخص در ویدیوهایی که از خود در شبکه های اجتماعی گذاشته، از تظاهرکنندگان خواسته است که سطح اعتراضات را تا وضعیت حداکثری بالا برده و دست به آشوب و اغتشاش عمومی بزنند تا به این صورت، دولت فعلی و کل طبقه سیاسی عراق سرنگون شوند.
وی همچنین از تشکیل یک دولت نجات به رهبری سپهبد «عبدالوهاب الساعدی» خبر داده و اعضای دولت نجات را نیز نامگذاری کرده است.
«هشام الهاشمی» کارشناس امنیتی عراق در توئیتر خود تأکید کرده که احمد حلو اسامی دولت نجات مورد ادعایی خود را بدون اجازه از این افراد، در دولت نجات خود جا داده است.
هنوز به درستی مشخص نیست احمد الحلو که این ویدئوها را در شبکه های اجتماعی منتشر کرده و دعوت به اغتشاش عمومی کرده در داخل عراق یا خارج از آن به سر می برد.
پشت پرده اعتراضات
هر چند برخی در عراق تلاش می‌کنند اعتراضات را فاقد رهبر سیاسی نشان دهند و بگویند مستقل و کاملا مردمی است، به دلیل برخی نشانه‌ها، قطعا خودجوش نیست به چند دلیل؛
۱- اوضاع نابسامان معیشتی و اقتصادی که علت اعتراض‌ها معرفی شده، پدیده نوظهور و تازه و یکباره‌ای نیست که سبب انفجار خشم مردم شود.
۲- افشاگری رهبر جنبش مقاومت عصائب اهل الحق بیش از یک ماه پیش. چهارم شهریور ماه (26 اوت) قیس الخزعلی در دیداری رسانه‌ای گفت، برخی جریان‌های داخلی سیاسی عراق با قدرت‌های خارجی در حال تدارک تظاهرات‌هایی هستند چون از سیاست خارجی عراق ناراضی‌اند. مشکل در «معامله قرن» است. مطلوبشان این است که این دولت را مطیع خود کنند... بنابراین در عراق ما دوباره شاهد تظاهرات خواهیم بود. این تظاهرات هم قرار است ماه دهم (اکتبر) شروع شود. اگر دوست داشتید، این حرف مرا ثبت کنید. این حرف من تحلیل نیست، اطلاع و اطلاعاتی است که دارم. این کار را هم از شبکه‌های اجتماعی شروع می کنند تا آن را خواسته افکار عمومی وانمود کنند؛ اما در حقیقت رهبری آن طرف‌های خارجی هستند.
اکنون اگر به تاریخ شروع تظاهرات‌ها نگاه کنیم، می‌بینیم که آغاز آن از سه‌شنبه اول ماه دهم (اکتبر) است؛ همان که الخزعلی گفته است.
۳- شروع دعوت‌ها برای تظاهرات و اعتراض، از یک ماه پیش در شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی آغاز شده و عموم کسانی که دعوت‌های تند و تحریک‌آمیز داشته، به نوعی بعثی یا مرتبط با حزب بعث بوده‌اند. با آغاز تظاهرات، رغد صدام، دختر دیکتاتور معدوم بعثی عراق، در توییتی از این اعتراض‌ها حمایت کرد و آنان را «نسل قادسیه» خواهند و نوشت «کل عراق با شماست» و «خدا شهدای ما را رحمت کند».
نقش آمریکا در گسترش تظاهرات عراق
خبرگزاری عراقی «براثا» روز پنجشنبه گزارش داد که «شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های سمی و مخالف عراق از حوادث تظاهرات [در عراق] مملو شده است؛ البته تحت عنوان "آزادی تظاهرات"».
براثا با بیان اینکه نام این اعتراضات از نگاه رسانه‌های ضد محور مقاومت، «انقلاب» بوده و هدف واقعی آنان، سرنگونی دولت است، اعلام کرد که این تظاهرات تحت حمایت مستقیم سفارت آمریکا در بغداد قرار دارد که از طریق آنچه «فعالان مدنی» نامیده می‌شوند و برخی از «جریان‌های غیر ملتزم به اوامر فرمانده کل [نیرهای مسلح]، شخصیت‌های سیاسی، مدیران، اعضای نهادهای انسان‌دوستانه و حقوق بشری، جامع مدنی و سازمان های زنان و کودکان» صورت می‌گیرد.
براثا درباره حمایت خارجی از این عتراضات می‌نویسد، آمریکا و سایر سفارت‌های حاضر در بغداد (به نشانه قانونی بودن تظاهرات) اعلام خواهند کرد که از عراق خارج می‌شوند و سپس سایر سفارت ها چنین اقدامی انجام می دهند.
بنا بر این گزارش، در این طرح همچنین پیش‌بینی شده که در صورت قطعی اینترنت، محل تظاهرات نیز تغییر کند و به همین منظور، هماهنگی‌هایی نیز صورت گرفته است.
رهبری این تظاهرات بر عهده چه کسانی است؟
براثا با اشاره به اینکه اطلاعات مذکور را از یک گزارش اطلاعاتی به دست آورده، درباره رهبری این تظاهرات سه دسته زیر را معرفی می‌کند:
نخست؛ رهبران پیشین و جدید حزب منحله بعث عراق که وظیفه آنان، درگیری در هنگام افزایش تنش است.
دوم؛ «الصرخیه»؛ اینها گروهی هستند که با عناصر حاضر در سفارت‌های انگلستان و هلند در بغداد ارتباط دارند. وظیفه آنان، توزیع اعلامیه و نوشتن شعارهایی علیه مرجعیت عالی نجف به ویژه حضرت آیت الله العظمی سید علی سیستانی مرجع عالیقدر شیعیان است.
سوم؛ گروهی از سلبریتی‌های عراقی که مسئولیت اظهارنظر در شبکه‌های ماهواره‌ای و اجتماعی داخل و خارج از عراق را بر عهده دارند که اگر اینترنت قطع شد، از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای بتوانند به تبلیغات خود ادامه دهند.
به گزارش این خبرگزاری، طرحی که در نظر گرفته شده، شامل تحصن در میدان «التحریر» بغداد است که پس از آن دامنه اعتراضات به منازل مسئولان در «الکراده» و «الجادریه» کشیده می‌شود.
فضاسازی رسانه ای برای شعله ور کردن اعتراضات و خشونت ها
شبکه های سعودی در منطقه، الحره آمریکا و همچنین دیگر رسانه های نزدیک به جریان بعثی در عراق، همچنان در خبرها و گزارش های تصویری و ویدئوی، لحظه ای سعی در تهییج مردم و بزرگنمایی رخدادهای اعتراضات دیروز و امروز دارند و تلاش برای ترویج آمارهای غیر رسمی و حتی شایعات علیه دولت و نیروهای امنیتی، خط خبری ثابت آنان است.
در همین حال، برخی شبکه های مربوط به احزاب اسلامی عراق نیز تحت تأثیر فضای سنگین جریان رسانه ای سعودی و بعثی، کم و بیش با این روند همراه شده و به تشویق تظاهرکنندگان و نیز پخش شایعات این جریان رسانه ای می پردازند، امری که باعث شگفتی ناظران شده است.
بی بی سی عربی با اشاره به برقراری ممنوعیت آمد و شد در بغداد، مدعی شد که پلیس در بغداد، برای متفرق کردن تظاهرات‌کنندگان، از گازهای اشک‌آور و گلوله استفاده کرده است. این شبکه به نقل از یکی از معترضان ادعا کرد که «خواستار تغییر هستیم... می‌خواهیم کل دولت سرنگون شود».
همسو با بی.بی. سی، شبکه سعودی العربیه گزارش داد که با «وجود ممنوعیت آمد و شد که در سومین روز اعتراضات در بغداد، اجرایی شد، ولی تیراندازی مجددا آغاز شده است».
العربیه اعلام کرد که در جریان اعتراضات اخیر در جنوب عراق، 11 تن از جمله یک پلیس کشته شدند.
سی ان ان عربی هم در اقدامی همسو با دو رسانه مذکور، به نقل از کاربران شبکه‌های اجتماعی، نام این اعتراضات را «العراق ینتفض» (عراق به پا می‌خیزد) گذاشت.
این شبکه هم با انتشار تصاویری از این اعتراضات، مدعی شد که دهها تن از تظاهرات کنندگان مسیرهای منتهی به فرودگاه بین‌المللی بغداد را بستند.
با توجه به تأکید مسئولان و شهروندان عراقی بر مسالمت‌آمیز بودن این تظاهرات، سؤالی که به ذهن متبادر می‌شود این است که چرا این شبکه‌ها و رسانه‌های محور مقاومت که عراق یکی از ارکان مهم آن است، دست به این پوشش گسترده خبری زده‌اند و سعی دارند که هدف معترضان را «سرنگونی دولت» معرفی کنند.
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد ۷۹ درصد از پیام‌هایی که در توئیتر درباره «تظاهرات در عراق» منتشر می‌شود مربوط به کاربران سعودی هستند.
یک کاربر فضای مجازی به نام «jamal cheaib» تصاویری را در توئیتر منتشر کرده که نشان می‌دهد، ۷۹ درصد از پیام‌های منتشرشده با هشتگ «#العراق_ینتفض» (عراق به پا می‌خیزد) مربوط به کاربرانی از عربستان سعودی هستند.
بعد از عربستان سعودی کاربران کویت، عراق، امارات متحده عربی، مصر و آمریکا به ترتیب با ۷،۶،۳،۲ و ۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
الگوی فعالیت این کاربران نیز به گونه‌ای است که شائبه‌ها درباره احتمال اداره حساب‌های کاربری آنها توسط ربات‌های توئیتری را تقویت می‌کنند.
«ربات توئیتر»، نوعی نرم‌افزار است که کنترل حساب‌های کاربری را در دست می‌گیرد و به صورت خودکار اقدام به انتشار پیام در توئیتر، بازنشر آنها، دنبال کردن، لغو دنبال کردن و ارسال پیام‌های مستقیم برای حساب‌های دیگر می‌کند.
یک کاربر فضای مجازی به نام «jamal cheaib» با انتشار یک عکس نوشته ۲۰۰ «ربات» اقدام به بازنشر ۱۳۰۰۰ پیام با موضوع تظاهرات در عراق کرده‌اند. چنین الگویی نخستین نشانه‌ای است که احتمال ماشینی بودن تلاش برای پررنگ کردن یک هشتگ را تقویت می‌کند.
او سپس عکسی را از نتایج تحلیل خود بر روی هشتگ «#العراق_ینتفض» توسط برنامه‌های مخصوص تحلیل پیام‌های توئیتری و هشتگ‌ها منتشر کرده است. این عکس (عکس زیر) توزیع سن، جنس، تعداد پیام‌ها و تعداد پیام‌های بازنشرشده برای هشتگ فوق‌الذکر را نشان می‌دهد.
پیش از این، رسانه‌های بین‌المللی از جمله نیویورک‌تایمز گزارش‌هایی درباره توسل رژیم عربستان سعودی به «ربات‌ها» و همچین «ترول‌‌های» مجازی برای انتشار پیام‌هایی در حمایت از این رژیم منتشر کرده‌اند.
روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی به تاریخ ۲۰ اکتبر سال ۲۰۱۸ از تشکیل نهادهایی به نام «مزرعه‌های ترول» در ریاض به دستور «محمد بن سلمان»، ولی‌عهد عربستان سعودی برای ساکت کردن مخالفان آل‌سعود در فضای مجازی و انتشار پیام‌هایی در حمایت از آنها خبر داده بود. گفته می‌شود صدها تن در این نهادها مشغول به کار هستند.
رسانه‌های بین‌المللی همچنین فاش کرده‌اند، یکی از پروژه‌های «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار منتقد سعودی که سال گذشته ترور شد مبارزه با ارتش ترول رژیم سعودی بود. گزارش‌ها حاکی است، او سپتامبر سال ۲۰۱۸ برای پیشبرد این پروژه مبلغ ۵۰۰۰ دلار به حساب «عمر عبدالعزیز»، یکی از مخالفان آل‌سعود واریز کرده بود.
طرح خاشقجی برای مقابله با ارتش ترول‌ها و ربات‌های بن‌سلمان، «زنبورهای الکترونیک» نام داشت. خاشقچی یازده روز قبل از آنکه ترور شود در توئیتر نوشته است: «زنبورها دارند می‌آیند.»
