چرا در مواقع بحران و بروز چالش های مختلف، اثری از دانشگاهها و دانشگاهیان نمیتوان یافت؟ مگر نه اینکه از پیشتازان عرصه علم و دانش توقع میرود که برای عبور از بحران ها و چالش ها راهکار علمی ارائه دهند و عالم بی عمل نباشند؟
به گزارش «تابناک»، این ها سوالاتی است که بارها و بارها پرسیده شده اما کمتر به جواب رسیده یا تغییری را موجب شدهاند. سوالاتی که هر بار اتفاقی رخ میدهد و با سکوت دانشگاه ها و دانشگاهیان همراه میگردد، در افکار عمومی طرح میشود و ابهام آفرینی میکند.
درباره ابهاماتی سخن میگوییم که نشات گرفته از مهم ترین اشکال عرصه دانشگاهی در کشورمان هستند. اینکه ارتباط دانشگاه با جامعه به نوعی قطع شده و عملا مراکز آموزش عالی کشورمان را به مدارس شبیه کرده است؛ مدارسی که در آنها آموزش داده میشود و در نهایت، محل صدور مدرک فارغ التحصیلی است.
همان اشکالی که در مساله ارتباط دانشگاه با صنعت نیز دیده میشود. اینکه دانشگاه ها به جزیره هایی مستقل از همه تبدیل شدهاند که در آنها تحصیل و پژوهش صورت میگیرد اما نه پژوهش هایی برای حل مشکلات جامعه و گره گشایی از مسائل، که تولیدی علمی فارغ از همه چیز.
این را میشود از سکوت دانشگاهیان و دانشگاه ها در مقاطع مهم دریافت. مثل سال اخیر که بحران اقتصادی در ابعاد بزرگ رقم خورد و حتی زندگی و معیشت بسیاری از مردم را به مخاطره انداخت اما به قدر برگزاری سلسله همایش ها یا آغاز پژوهش های میدانی و یا ارائه راهکارهای علمی یا مبتنی بر تجربیات جهانی هم از دانشگاه واکنش نگرفت.
واکنش منفعلانه ای که در ابعاد دیگر نیز قابل بررسی است. مثل سکوت دانشگاه ها در قبال اعتراضات وسیع دی ماه سال گذشته و هر اتفاق ریز و درشت دیگری که در کشورمان رقم میخورد. واکنش هایی که یا هرگز رخ نمیدهند یا آنقدر دیر رقم میخورند که کار از کار گذشته است.
وضعیتی غیرقابل قبول که در خروجی های دانشگاه ها نیز دیده میشود. در مقالات علمی پرشماری که دانشگاهیان ایرانی در مجلات معتبر جهانی و داخلی منتشر میکنند اما به ندرت میشود از لا به لایشان به دغدغه های عمومی ایرانیان رسید. مقالاتی که هیچ کدام پی یافتن چرایی هجوم ایرانیان برای تشکیل صف خرید از فروشگاه ها یا چگونگی برقراری تعادل در دخل و خرج در زمان سقوط دومینوی قیمت ها نیستند.
مقالاتی که نمیشود از خلال شان دریافت عملکرد کدام نهاد و سازمان با گزاره های علمی همخوانی نداشته و ندارد که نتیجه، بروز بحران و تداوم آن است. مقالاتی که پژوهشگرانشان ترجیح میدهند در محدوده علم بمانند و وارد زندگی روزمره و مسائل و مشکلات جامعه نشوند، که اگر این گونه نبود، با توجه به رکورد چشمگیر دانشگاهیان کشورمان در تولید مقاله، میبایست خیلی وقت پیش با بسیاری از مشکلات خداحافظی میکردیم.
اما چاره چیست و چگونه میشود این خلا را جبران کرد و کاری کرد که دانشگاه ها و دانشگاهیان، در صف نخست و مقدم شناسایی چالش ها و بحران ها و تلاش برای چاره جویی و رفع شان باشند؟ سوالی کلیدی که ظاهرا مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی برای پاسخ دادن به آن ایده هایی در سر دارند و حتی پا به میدان عمل نیز گذارده اند.
اتفاقی که روز گذشته و با رونمایی از طرحی با عنوان «پایش» کلید خورد و امروز با رونمایی از سامانه مربوط به آن، وارد فاز اجرایی گردید. طرحی که مخفف «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکهای» است و به طور خلاصه، قرار است آموزش عالی کشورمان را در حل مسائل کشور، هدفمند کند. به این صورت که چالش های پیش روی کشورمان شناسایی شود و بعد بر اساس این شناختِ حاصل آمده از چالش ها و اولویت های شان در بررسی و چاره جویی، سلسله پژوهش هایی در دستور کار قرار گیرد.
موضوعی که به باور برخی، بزرگترین ضعف حال حاضر دانشگاه های کشورمان است. دانشگاه هایی که به همه پدیده های پیرامون خود بی توجه هستند اما با سرعت و شتابی بی سابقه در مسیر تهیه و انتشار مقالات علمی قرار داردند. مقالاتی که اگر بگوییم شماری شان چیزی جز اتلاف وقت و انرژی و هزینه نیستند، سخنی به اغراق نگفتهایم.
این در حالی است که اگر چالش ها شناسایی شوند و پس از آن، تلاش جامعه دانشگاهی معطوف به بررسی و تحقیق پیرامون آنها شود، میتوان امیدوار بود که راهکارهای علمی فراوانی برای عبور از چالش های مختلف تدوین و ارائه شود. دورنمایی امیدبخش که دانشگاه آزاد با شروع طرح پایش آن را ترسیم کرده است، اما در عمل هم خوب به اجرا درخواهد یا نه، سوالی است که میبایست در آینده بدان پاسخ دهیم!