سند: توصیف کربلا در اربعین ۱۲۵۹ ش

تابناک/ پرونده اربعین 2/ محسن حیدری: راهپیمایی اربعین حسینی در کربلا بعنوان یکی از بزرگترین گردهمایی های انسانی طول تاریخ، به ویژه بعد از سقوط رژیم بعثی صدام، مورد توجه افکارعمومی جهان قرار گرفته است.

یک پرسش "تاریخی" افکارعمومی در ایران و جهان این است که قبل از قدرت گرفتن حزب بعث در عراق، وضعیت راهپیمایی اربعین حسینی در کربلا چگونه بوده است؟ پرسش دیگر این است که راهپیمایی اربعین در تاریخ معاصر مثلا 200 سال اخیر، چه کارکردها و تاثیراتی در پدیده های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای آسیای جنوب غربی داشته است؟

 "تابناک" در یک پرونده به پرسشهای شما پاسخ های مستند ارائه می کند.

***

بررسی های تاریخی "تابناک" نشان می دهد که توصیف نسبتا دقیقی از وقایع اربعین حسینی در کربلا در قالب سفرنامه عتبات از یک نویسنده ناشناس دوره ناصرالدین شاه در سال 1298 ق برابر با 1259 ش برجای مانده است. این نسخه خطی در کتاب "پنج سفرنامه یا سفر به اقلیم عشق" به کوشش سید خلیل طاووسی در سال 1393 توسط انتشارات مجمع ذخایر اسلامی در قم منتشر شده است.

نویسنده روز شنبه پنجم ذیحجه آن سال از تهران حرکت می کند و جناره پدرش را برای خاکسپاری به کربلا می برد. هویت نویسنده مشخص نشده ولی پژوهشگران معتقدند به نظر می رسد وی داماد عمیدالملک بوده و با خاندان قاجار نسبت سببی داشته و نیز پدرش از عالمان دینی دوره قاجار بوده است.

این زائر تهرانی، مشاهدات خود از روز اربعین 1298 قمری در کربلا را مکتوب کرده که بسیار خواندنی است:

[غروب روز هجدهم صفر] حرم مشرف شدم، زيارت كرده، نماز خواندم. به حضرت عباس رفتم، زيارت نمودم. دوباره حرم سيد الشهداء آمدم، نماز مغرب را كردم، زيارت نمودم به هزار زحمت؛ جمعيت عرب و عجم خيلى زياد است به جهت اربعين.

بعد منزل آمدم. مشغول روزنامه نويسى شدم تا ساعت پنج از شب گذشته بعد از شپش مفتش كردن، خوابيدم.

روز سه شنبه نوزدهم به حرم مشرف شدم نماز جماعت خواندم زيارت كردم با هزار مشقت كثرت جمعيت [زوار اربعین]، بعد به حرم حضرت عباس رفتم.

پنج ساعت از شب گذشته خوابيدم. امشب درب حرم باز است تا صبح رواق و صحن جاى سوزنى از كثرت جمعيت اعراب نمی‌شود كه زيارت آمده اند.

روز چهارشنبه بيستم [صفر]، حرم مشرف شدم. زيارت اربعين را نمودم.

از قرارى كه ابراهيم را نجف فرستاده بودم، پيش از كه با تراده [قایق] خودمان برويم، آمده بود مذكور داشت كه شب نوزدهم صفر [یک شب مانده به اربعین] چون زيارتى كربلا است و اعراب باديه از اطراف و اكناف مى آيند جمعيت زيادى از اعراب نجف آمده بودند، نصف شب نوزدهم از شهر نجف بار كرده بودند كه ديگر [خان] شور [خان نُص] نمانند، به جهت شب اربعين به كربلا بيايند.

دروازه بسته بود قراول دروازه گفته بود در بسته است تا سر آفتاب باز نمی شود. برويد منزل سر آفتاب بيائيد تا دروازه بان از خانه اش بيايد و كليد بياورد و باز نمايد.

آنها گفته بودند متولى [اربعین] در را باز مى كند. يك مرتبه نورى پيدا شد و چشم همگى خيره شد. بعد نگاه كردند ديدند در باز گرديده و عربها آمدند. اين از قرار گفته خود قراول است كه به ديوان خانه عرض نمود.

سه روز هم ميرزا عبدالله خان، باليوز [نماینده دولت] ايرانى [مقیم عراق] قدغن نمود، نجف را چراغان نمودند به جهت اين معجزه، ولى سنى ها مى گويند شيخ عبدالقادر به ديدن اميرالمؤمنين آمده بود و اين معجزه اوست.

* منابع در دفتر "تابناک" موجود است.