نام دریای شمال ایران کاسپی است‌

اظهار بی‌اطلاعی علی‌اف، رئیس‌جمهور پیشین جمهوری آذربایجان ‌از محل قرار داشتن دریای مازندران، مهم‌ترین انگیزه برای بررسی‌ها و پیگیری‌های یک پژوهشگر تاریخ و جغرافیا درباره نام اصلی دریای شمال ایران و انتشار کتابی به نام دریای شمال ایران بوده است.

عنایت‌الله رضا در گفت‌وگو با ایسنا، این مساله را انگیزه‌ای برای تحقیق درباره اینکه آیا واقعا این ناحیه، نام مازندران را دارد و آیا به دریای شمال ایران هم مازندران گفته می‌شده است، دانست.

وی با اشاره به بررسی ماخذهای متعدد مربوط به اوایل دوره اسلامی مانند خدای‌نامه‌ها، ‌شاهنامه فردوسی و کتاب‌های دیگری که به زبان پهلوی بوده و به مرور ترجمه و تفسیر شده‌اند، گفت: به این نتیجه رسیدم که اصلا سرزمین شمال ایران در طول تاریخ نام مازندران نداشته بلکه نخست تپوران و بعد‌ها در دوره اسلامی طبرستان نامیده می‌شده است. درحالی‌که مازندران نام ناحیه‌ای در شرق سیستان در شمال هند و در نزدیک ناحیه رود سند بوده است.

وی با تاکید بر منتفی شدن نام دریای مازندران به‌عنوان نخستین نام برای دریای شمال ایران پس از بررسی منابع قدیمی‌تر افزود: پس از آن تصمیم گرفتم چگونگی پیدایش نام دریای خزر را بررسی کنم.
رضا در توضیح انتخاب نامی که در زمان‌های گذشته برای هر دریا گذاشته می‌شد، گفت: از نوشته‌های قدیم می‌توان درباره چگونگی نام‌گذاری برای هر دریا اطلاع یافت. در آن زمان، دریا را به نام اقوامی که در ساحل آن زندگی می‌کردند، می‌گذاشتند. مثلا طبرستانی‌ها، گرگانی‌ها یا هیرکانی‌ها در قدیم در کنار این دریا بوده‌اند. به همین دلیل، اسم این دریا به نام‌هایی مانند هیرکانی‌ها، طبرستان یا دریای تپوران شناخته می‌شده است. همچنین دریای گیلان، دیلم، آلبانی‌ها در قفقاز و دریای کاسپی نیز به این نام‌ها نامیده شده‌اند.

رضا توضیح داد: در دوره بنی‌امیه که حاکمان عرب، قفقاز را گرفتند، گروه مقابل خزر که با رم شرقی و بیزانس متحد بود، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته بود و غارتگری می‌کرد‌ از طریق رود کر به عرب‌ها حمله کرد، عرب‌ها به این دلیل که آنها از رود کر حمله کردند، گمان کردند‌ از دریا به این رود آمده‌اند، پس استنباط کردند که گویا این دریا، دریای خزر است. به همین دلیل، آن را بر مبنای گفته‌ها بحر‌الخزر نامیدند. درحالی‌که این نام را بر چند دریای دیگر نیز گفته‌اند.
وی تاکید کرد: در متونی که ما به زبان عربی مشاهده می‌کنیم، اصلا نام خزر را تا قرن چهارم هجری قمری نمی‌بینیم. در متون اسلامی و غربی قدیم دو نام قدیم و مشهور هیرکانی‌ها یا گرگان که بعدها در دوره اسلامی عرب‌ها آن را جرجانیه نامیدند و کاسپی وجود دارد.

مشاور مرکز دایر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی در توضیح نام کاسپی با اشاره به این‌که کاس‌ها از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره ساسانی در جنوب غرب و جنوب دریای شمال ایران زندگی می‌کردند، بیان کرد: برتولت یکی از بزرگ‌ترین خاورشناسان جهان در نوشته‌هایش کاسپ را جمع کاس خوانده و نوشته است، اسم این قوم کاس بوده است. در گیلان هنوز هم این نام مانند کاس آقا و کاس خانم برای افراد سفیدرو وجود دارد. این اصطلاح هنوز در گیلکی وجود دارد. همچنین در متون جغرافیایی جهان در نوشته‌های استرابو، هرودت و دیگران، نام هیرکانی‌ها و کاسپی وجود دارد.

این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: حکم صادر نمی‌کنم ولی اعتقاد دارم، نام درست این دریا، دریای کاسپی است. کاسپیان مردمی بودند که از هزاره دوم پیش از میلاد در این ناحیه زندگی می‌کردند و تا عصر ساسانی، نمونه‌های متعددی از وجود آنها در ایران وجود دارد.

وی اظهار داشت: دنیا نیز این نام را پذیرفته است. پس دلیلی ندارد نامی را که به قوم و مردم‌سرزمین خود مربوط است، نپذیریم و اسم قومی که هیچ رابطه‌ای هم با دریای شمال ایران ندارد به کار ببریم. معتقدم نام خزر نام درستی برای دریای شمال ایران نیست و نام مشهور، نام کاسپی است.