قرارِ ماندن

تجمع اربعین و بازسازی نظام ارزشی و اخلاقی شیعهاز نظر جامعه‌شناسان «آیین‌های اجتماعی» به‌دلیل گردهم ‌آوردن در کنار یکدیگر زمینه‌ توافق و تأکید بر ارزش‌های اخلاقی و باورهای مشترک را دوباره فراهم می‌کند. بر اساس این چارچوب نظری، تجمع میلیون‌ها نفر در اربعین، زمینه و امکان بازسازی نظام ارزشی، اخلاقی و نیز اعتقادات را برای شیعیان فراهم می‌آورد. شیعیان از این گردهم‌آمدن به مثابه ویترینی برای نمایش باورهای خود و نیز نظام ارزشی خود بهره می‌برند. سنت دینی خود را مرور می‌کنند، باورداشت‌های مذهبی خود را دوباره با هم به اشتراک می‌گذارند و به همدیگر یادآوری می‌کنند که از چه پیشینه و سنت اخلاقی و ایمانی‌ای برخوردارند. این یادآوری و تکرار، اسباب تقویت و افزایش فشردگی باورها و اخلاق در میان شیعیان می‌شود. بدین‌سان تجمع اربعین به عمیق‌تر شدن میدان عمل به معتقدات اخلاقی مورد قبول شیعیان می‌انجامد.
اگر کسی راهپیما‌یی اربعین را تجربه کرده باشد یا دست‌کم روایت‌های سوگواران اربعین را دیده باشد، می‌داند که در این همایش بزرگ، ملیت‌های برساخته و محصول انسانی به کناری نهاده شده‌اند و افراد از هر قومیت و ملیتی مشارکت می‌کنند. در این تجمع بزرگ انسانی زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلفی حضور دارند. چیزی که این افراد را به هم پیوند می‌دهد باورداشت‌های مشترک شیعی است. هیچ چیز به اندازه‌ باورداشت‌های مذهبی نمی‌تواند افراد را به هم پیوند بزند. مشابهت‌های مذهبی با برقراری نوعی روابط عاطفی مثبت سبب نزدیک‌شدن افراد به همدیگر و انسجام و یکپارچگی بین مشارکت‌کنندگان می‌شود. آنها تفاوت‌های میان خود را نمی‌بینند. همبستگی و یگانگی‌ای که از طریق همانندی در احساسات و تبعیت از نظام‌های ارزشی واحد و افزایش فراگیری در توافق اخلاقی احساسات و تبعیت از نظام‌های ارزشی واحد محقق می‌شود می‌تواند کنشگران را با هم پیوند دهد.
وضعیت‌های فرهنگی در کنار همه‌ کارکردهای مثبتی که برای جوامع دارند، ممکن است آسیب‌ها و گاه کژکارکردهایی هم داشته باشند. اربعین و تجمع انسانی سوگواران حسینی با آن کارکردهای مثبتی که دارد، ممکن است آسیب‌هایی هم به همراه داشته باشد که باید آنها را کنترل کرد. دو نمونه از این آسیب‌ها اینها هستند؛اربعین به همان اندازه که می‌تواند به انسجام درونی شیعیان کمک کند، می‌تواند زمینه را برای تمایزات مذهبی میان شیعیان و دیگر گروه‌های اسلامی فراهم کند. برخی با بی‌توجهی با مقایسه تجمع شیعیان در کربلا با تجمع مسلمانان در حج، زمینه را برای این تصور نادرست فراهم می‌کنند که حج برای مسلمانان و اربعین برای شیعیان است. آنان با نوعی به رخ کشیدن، با پر رنگ کردن شکوه تجمع اربعین آن را در مقابل حج قرار می‌دهند. این می‌تواند بسیار خطرناک باشد. هم حج و هم اربعین موقعیت‌های فرهنگی مسلمانان هستند و نمایشگر توانمندی همه‌ مسلمانان و جهان اسلام. کسی نباید اربعین را اسبابی برای تحقیر و تفرقه سازد. اربعین میدانی است برای حضور همه اقوام و گروه‌های دینی آزادیخواه. نکته‌ دیگر اینکه حضور در اربعین و مشارکت در راهپیمایی اربعین، یک کنش دینی است. باید با اخلاق و حضور معنادار آموزگاران و مبلغان دینی همراه باشد. از اینکه این راهپیمایی به یک جشنواره تبدیل شود باید پرهیز کرد.