چرا تراز دریاچه‌ارومیه بعد‌از افزایش‌و‌تثبیت، کم‌شد؟

خبرآنلاین نوشت: مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد دریاچه ارومیه گفت: دریاچه ارومیه، تالابی است که با سیلاب پر می شود به همین دلیل از اردیبهشت و خرداد تراز آن کاهش پیدا می کند. وقتی سابقه دریاچه ارومیه را هم نگاه می کنیم می‌بینیم از اردیبهشت و خرداد تا اواخر تابستان تراز کم می شود.

نیو صدر: دریاچه ارومیه هرچه در ماه های گذشته، آب بیشتری جذب کرده بود، اما اکنون خبر می‌رسد افت تراز دارد. دکتر مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد دریاچه ارومیه به خبرآنلاین می‌گوید این افت تراز موضوع غیرطبیعی‌ای نیست: «با نزدیک شدن به فصل تابستان و افزایش دما و تبخیر، کاهش تراز دریاچه امری طبیعی است و جای نگرانی ندارد.»

در روزهای گذشته گفته شده تراز دریاچه ارومیه کاهش یافته است. علت کم شدن آب دریاچه چیست؟
دریاچه ارومیه، تالابی است که با سیلاب پر می شود به همین دلیل از اردیبهشت و خرداد تراز آن کاهش پیدا می کند. وقتی سابقه دریاچه ارومیه را هم نگاه می کنیم می‌بینیم از اردیبهشت و خرداد تا اواخر تابستان تراز کم می شود. تراز دریاچه از ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲، ۸ متر افت کرده است. به صورتی که ۹۲-۹۳ به کمترین حد ممکن رسید و ۸ متر تراز کاهش پیدا کرد. در زمانی که ستاد احیای دریاچه تشکیل شد، افرادی که در کار گروه بود، گفتند اگر دریاچه تثبیت نکنیم، نابود می‌شود و طوفان های گرد و غبار شروع می شود جمعیت باید جابجا شود و... ۶۰ درصد سطح دریاچه ارومیه کمتر از ۶۰ سانتیمتر عمق دارد. میزان تبخیر دریاچه یک متر و ۳۰ سانتیمتر است بنابراین به علت تبخیر، سطحی که کمتر از ۶۰ سانتیمتر عمق دارد را از دست می‌دهیم.

دریاچه اما به تثبیت رسید. چطور این اتفاق افتاد؟
سه سال اول کار تثبیت دریاچه بود؛ اجازه ندهیم تراز افت کند. اگر به دریاچه نمی‌رسیدیم، تراز یک متر و ۲۰ سانتی متر پایین می رفت. گفتیم کاری که باید بکنیم باید تلاش کنیم آب به سمتن دریاچه برود. اتصال سیمینه رود و زرینه رود یکی از این کارها بود. سردهنه ها را در زمستان کنترل کردیم، تا پیش از این کشاورزان آب را از رودخانه می گرفتند و به باغ ها می دادند تا آفات های درختانشان از بین برود. به این کار می گفتند یخ آب که ظاهرا در کشاورزی سنتی آنهاست. اقدام سوم رهاسازی آب از سدهای اصلی حوزه ابریز در آخر زمستان و فروردین ماه بود. ما با این سه اقدام توانستیم در سه سال اخیر سطح دریاچه ارومیه نه تنها تثبیتیم کنیم، بله افزایش دهیم.

دریاچه در سال ۹۲ چقدر آب داشت؟
دریاچه ارومیه در سال ۹۲ ، ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب داشت و ۷۰۰ کیلومتر مربع وسعتش بود.. الان ۲.۵ میلیارد مترمکعب آب دارد و ۲۶۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد.

اما الان کم شده!
انتظار ما این است که در آخر شهریور ۹۶ پایان سال آبی به ۱۸۰۰ کیلومتار مربع برسیم. ۳۰۰ کیلومتر مربع از شهریور پارسال کمتر است

چرا این اتفاق می افتد؟
دو علت دارد؛ امسال دو درجه گرمتر از پارسال است؛ دقیقا ۱.۸ دقیقا گرمتر از سال گذشته. بارشها هم ۲۰ درصد از پارسال کمتر بوده است. البته این دو عامل شرایط تثبیت را به خطر نمی اندازد و برقرار است، اما نمی‌توانیم به چیزی که سال گذشته بوده، برسیم. زمانی که دریاچه ارومیه ۴۰ میلیارد متر مکعب آب و ۱۶ متر ارتفاع داشت،کاهش تراز دریاچه بر اثر افزایش دما محسوس نبود.

بارها از تثبیت حرف زده شده. احیا کی اتفاق می افتد؟
اقدامات احیا از امسال شروع شده. البته متاسفانه پول دیر به ما رسید؛ اواخر سال ۹۵ و کار تقریبا یک سال عقب افتاد. بنابراین اقداماتی که شروع کردیم، نرم افزاری است؛ بخشی از بودجه می رود برای کنترل سردهنه ها؛ میزان برداشت را ثبت می کنیم. همچنین تلاش برای تغییر کشت از گندم به کلزا داریم. کلزا حدود ۴۰ درصد مصرف آب کمتر دارد و ارزش ماادی محصول بیشتر است.

کشاورزان راضی به تغییر کشت هستند؟
بعضی کشاورزان گله داشتند که چند دلیل داشت؛ یکی بذر بود که می گفتند وزارت جهادکشاورزی بذر خوبی در اختیارشان قرار نداده که قرار شد این مورد در وزارت کشاورزی اصلاح شود. مورد بعدی به لحاظ ترویجی است؛ می‌گفتند خیلی بلد نیستیم چطور برداشت کنیم و به همین دلیل دورریز زیاد داشتند. منعکس کردیم و گفتیم تامین منابع بشود برای ماشین آلات، مروجان هم بیایند به کشاورزها کمک بکنند. مورد بعدی تغییر کشت چغندرقند بود؛ ۳۸۰۰ هکتار چغندرقند را از حوضه آبریز بیرون بردیم و کشاورزان به سمت کلزا و گندم رفتند. هر هکتار چغندرقند ۶۰ هزار متر مکعب آب مصرف می کند. اما کلزا ۲۳هزار متر مکعب آب مصرف می کند. در برخی مناطق هم چغندر قند را آبیاری زیرسطحی دارند. بازهم مصرف آب را پایین آوردند و نشاء چغندر می کارند که همین کار دو تا از ۵ تا آبیاری را کم می کند.

پروژه های بین‌المللی که برای احیا دریاچه دارید، در چه مرحله ای هستند؟
دو کار را شروع کردیم؛ برای کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در حوضه آبریزهمراه با دانشگاه تبریز، دانشگاه ارومیه، ستاد احیا و فائو پروژه مشترک داریم. از کارشناسان فائو آمده اند. یک ظرفیت خوبی را می گذاریم تا کشاورزان بروند سراغ اینکه چطور می توانند تولیدات را افزایش بدهند، اما مصرف آب کم شود؛ باید بهره وری آب را در غالب تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی بهبود ببخشیم. ای براساس توسعه محلی انجام می‌شود. سه منطقه برای توسعه محلی در نظر گرفته ایم؛ تکاب آذربایجان غربی، مهاباد، قلعه چای آذربایجان شرقی و پایاب سد بوکان در اراضی میاندواب. استرالیایی ها یکی از این مناطق را برای انجام کار انتخاب می کنند

چرا استرالیایی ها؟
آنها یک تجربه ۲۰سال در موریدارلینگ دارند؛ ۳۰ میلیارد دلار خرج کردند برای احیای آنجا. خلیجی بوده که خشک شده از سه استان رد می شده و مشکلات عدیده کشاورزی و خشکسالی داشتند. اما الان ۴۰ درصد مصرف آب را کم کردند، اما افزایش محصول داشتند؛ برنج و گندم استرالیا آنجا تولید می شود. آنها به ما کمک می کنند تا تجربه ۲۰ ساله را در سه سال پیاده کنند. همچنین از دانشگاه های منطقه و مراکز تحقیقاتی محلی استفاده می کنیم. غیراز اینها سراغ دیم رفتیم؛ کشاورزان برای درآمد بیشتر درحال تبدیل اراضی دیم به آبی هستند. برای این کار با ایکاردا که یک مجموعه بین المللی است همکاری می کنیم و محرومترین منطقه حوضه (تکاب) را گرفتیم به عنوان پایلوت تا با توسعه محلی کمک کنیم کشت دیم انجام دهند. مثلا کشت عدس در دیم امکان پذیر است. هر سال ۲۰۰ میلیون دلار عدس از کانادا وارد می کنیم. اما با داشتن ماشین آلات و ترویج و بذر مناسب، کشاورزان می توانند عدس بکارند.

انتقال آب به کجا رسید؟
۶۰۰ میلیون مترمکعب انتقال آب بین حوضه ای خواهیم داشت و این در سال ۱۳۹۸ اتفاق می افتد.