نگاهی به احتمالات عملیاتی و پیامدهای توافق ایجاد «مناطق کاهش تنش» در سوریه
باید به مناطق کاهش تنش در جنوب سوریه اشاره کرد که قرار است نیروهای ایرانی طبق توافقات انجام شده در مذاکرات آستانه برای نظارت بر این مناطق در آنجا مستقر شوند. هرچند توافقاتی در این زمینه با روس ها شده، اسرائیل اعلام کرده با حضور نیروهای ایرانی در این مناطق مقابله خواهد کرد؛ بنابراین، تجاوزات اسرائیل به خاک سوریه و هدف قرار دادن نیروهای ایران در این مناطق، یکی از احتمالات عملیاتی این طرح است که می تواند منجر به عقیم شدن آن شود.
عصر پنجشنبه و در پایان مذاکرات آستانه قزاقستان در مورد سوریه، تفاهم نامه تشکیل چهار منطقه «کاهش تنش» در سوریه توسط ایران، روسیه و ترکیه امضا و شب گذشته نیز وارد مرحله اجرایی و عملیاتی خود شد. با این حال، به رغم اینکه روسیه، ترکیه و ایران یادداشت تفاهم درباره تشکیل چهار منطقه موسوم به منطقه بدون تنش در سوریه را امضا کردند، این سند تا اجرایی شدن با چالش های زیادی روبه روست و محیط عملیاتی اجرای طرح نیز با مشکلات جدی روبه رو خواهد شد.
به گزارش «تابناک»، در همین زمینه، یکی از مهم ترین مسائلی که هم اکنون برخی تحلیلگران غربی و عربی روی آن مانور داده اند و به آن اشاره کرده اند، این است که طرح مناطق «کاهش تنش» روسیه در سوریه می تواند منجر به «تجزیه» سوریه شود.
در همین راستا، اسامه ابوزيد، عضو هيأت مخالفان سوري در اين باره ادعا کرد: ما مي خواهيم سوريه تماميت ارضي اش را حفظ کند. ما مخالف تجزيه سوريه هستيم. ما بخشي از اين توافقنامه نيستيم و هرگز تا زماني که ايران يک کشور تضمين کننده توافق باشد، از آن حمايت نمي کنيم».
از سوی دیگر، «لیلی نقولا الرحبانی» تحلیلگر و روزنامه نگار لبنانی نیز مدعی شد که طرح روسیه برای ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه به تجزیه سوریه منتهی می شود.
در مقابل به رغم چنین تحلیل ها و ادعاهایی، این طرح نه تنها زمینه های تجزیه را فراهم نمی کند، بلکه در گام نخست خود « که همان آتش بس باشد ـ نیز با چالش های جدی روبه روست. در واقع این طرح باید از مرحله اول خود که همانا آتش بس است، بگذرد و پس از آن می توان ادعاها در مورد تجزیه را جدی گرفت!
مسأله مهم در مقابل ادعای کسانی که معتقدند این طرح زمینه تجزیه را فراهم کند، موضع آمریکاست. در این زمینه و به رغم اینکه آمریکایی ها در آغاز حمایت تلویحی خود را از این طرح اعلام کردند، در ادامه شاهد تنش هایی میان این دو قدرت بین المللی بر سر عملیات های هوایی در مناطق کاهش تنش بودیم.
گفتنی است، «الکساندر لاورنتیوف» که گروه مذاکره‌کننده روسیه را در گفت وگوهای آستانه نمایندگی می‌کرد، درباره منع پرواز بر فراز این مناطق گفت: «استفاده از حملات هوایی، به ویژه از سوی ائتلاف بین‌المللی، چه با اطلاع و چه بدون اطلاع، مطلقا مجاز نیست. تصمیم در این زمینه گرفته شده است».
از سوی دیگر، روسیه اعلام کرده که سامانه دفاع ضدهوایی این کشور در این مناطق نصب شده و به شکل الکترونیک بر پروازهای این منطقه نظارت دارد.
در مقابل، پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) اعلام کرد، توافق اخیر مربوط به کاهش تنش در سوریه روی عملیات هوایی به رهبری آمریکا در سوریه تأثیر نخواهد داشت.
سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفت: ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا هر کجا که داعش فعال باشد، به آن حمله می کند و تضمین خواهد کرد که هیچ پناهگاهی پیدا نکند. دولت آمریکا جزو امضا کنندگان توافقی که در نتیجه مذاکرات در قزاقستان به امضا رسید، نیست. ما به پیشبرد عملیات خود به شکلی که تنش و درگیری ایجاد نکند، ادامه خواهیم داد ولی حاضر نیستیم جزییات این کار در صحنه نبرد بسیار پیچیده‌ای مثل سوریه را اعلام کنیم.
به همین جهت، در حالی که آمریکا و روسیه برای اجرای چنین طرحی وارد تنش شده اند و توافقی در مورد مفاد آن ندارند، سخن گفتن از تجزیه سوریه با اجرای این طرح نمی تواند دقیق و درست باشد.
از سوی دیگر، حضور نیروهای ترکیه در مناطق کاهش تنش خود می تواند منجر به ایجاد تنش در شمال سوریه شود. در واقع با توجه به درگیرهای جدی که میان ترکیه و واحدهای مدافع خلق در شمال سوریه وجود دارد، حضور نیروهای ترکیه در این مناطق که مجاور با مناطق تحت تصرف کردهاست، می تواند منجر به زد و خوردها و درگیری هایی میان طرفین شود.
همچنین باید به مناطق کاهش تنش در جنوب سوریه اشاره کرد که قرار است نیروهای ایرانی برای نظارت بر این مناطق در آنجا مستقر شوند. هرچند توافقاتی در این زمینه با روس ها صورت گرفته، اسرائیل اعلام کرده با حضور نیروهای ایرانی در این مناطق مقابله خواهد کرد؛ بنابراین تجاوزات اسرائیل به خاک سوریه و هدف قرار دادن نیروهای ایران در این مناطق یکی از احتمالات عملیاتی این طرح است که می تواند منجر به عقیم شدن آن شود.
از سوی دیگر و در مقابل کسانی که معتقدند طرح مناطق کاهش تنش منجر به تجزیه سوریه می شود، باید گفت که این طرحی است شش ماهه که بیش از هر چیز در صدد ایجاد آتش بس میان ارتش سوریه و مخالفان و همچنین مبارزه با داعش و دیگر گروه های تروریستی است.
در همین رابطه، نوا بونسي پژوهشگر «گروه بين المللي بحران ها» يادداشت تفاهم به دست آمده را «جدي تر از تلاش هاي قبلي در آستانه» دانست و گفت: «معمولا پيش بيني مي شود اين توافق نيز به علت اختلاف بر سر جبهه النصره به شکست منجر شود».
توافقنامه «مناطق بدون درگيري» شامل هشت استان از 14 استان سوريه مي شود که گروه هاي مخالف نظام در آنها حضور دارند. استان هاي ديرالزور و الرقه که گروه داعش در آنها حضور دارد جزو اين مناطق نيستند؛ مناطقي که مشمول يادداشت تفاهم آستانه هستند عبارتند از؛
- استان ادلب که ائتلافي از گروه هاي تندرو از جمله جبهه فتح الشام (جبهه النصره سابق) بر آن سيطره دارد.
- بخش هايي از استان هاي لاذقيه (غرب) و حماه (وسط) و حلب (شمال)، بدون آن که در يادداشت تفاهم آستانه به مرزهاي اين مناطق اشاره شده باشد. گروه هاي مسلح مخالف نظام سوريه کنترل مناطقي را در شمال استان لاذقيه و شمال استان حماه و بخش اعظم غرب استان حلب و بخش هايي از شمال اين استان را در اختيار دارند. همه اين استان ها با ادلب هم مرز هستند.
- بخش هايي از استان حمص در شمال مرکزي سوريه که گروه هاي مسلح مخالف کنترل مناطقي را در آن در اختيار دارند.
- غوطه شرقي که پايگاه گروه هاي مسلح مخالف به ويژه «جيش الاسلام» نزديک دمشق محسوب مي شود. گروه هاي مسلح سال گذشته مناطق وسيعي از غوطه را از دست دادند ولي همچنان چند شهر اصلي از جمله دوما، عربين، و حرستا را دارند.
- بخش هايي از جنوب سوريه يعني استان هاي درعا و قنيطره. گروه هاي مسلح مخالف، کنترل بخش اعظم استان درعا را به استثناي مناطقي در شمال اين استان و بخش هايي از شهر درعا در اختيار دارند. گروه هاي مسلح همچنين بر بخش هاي وسيعي از استان قنيطره سيطره دارند. يک گروه طرفدار داعش بخش کوچکي از دو استان درعا و قنيطره را در اختيار دارد.
در يادداشت تفاهم امضا شده در آستانه توسط کشورهاي ضامن شامل ترکيه که از مخالفان مسلح نظام سوريه حمايت مي کند و روسيه و ايران که حامي نظام دمشق هستند، از «اجراي موقت تفاهم نامه به مدت شش ماه» صحبت شده که با موافقت کشورهاي ضامن قابل تمديد است.
ضامنان با گذشت دو هفته از امضاي يادداشت تفاهم به تشکيل «گروه اقدام مشترک» براي ترسيم مرزهاي مناطق مورد نظر و بررسي مسائل فني و عملي مرتبط با اجراي يادداشت تفاهم اقدام مي کنند. ضامنان بايد تا چهارم ژوئن 2017 تهيه نقشه ها را پايان دهند.
در «مناطق بدون درگيري»، درگيري ها بين طرف هاي مناقشه (دولت سوريه و گروه هاي مسلح مخالف که به آتش بس پيوسته يا خواهند پيوست) متوقف خواهد شد؛ از جمله توقف به کارگيري هرنوع سلاح که شامل پشتيباني هوايي نيز مي شود.
مسکو اعلام کرد، توقف پرواز در مناطق ذيربط همچنين شامل هواپيماهاي (به اصطلاح) ائتلاف بين المللي به فرماندهي آمريکا مي شود که از سال 2014 تندروها را در سوريه هدف قرار مي دهد.
همچنين بنا بر اين يادداشت تفاهم، براي تضمين دسترسي به کمک هاي بشردوستانه و پزشکي و بازسازي زيرساخت ها و ايجاد شرايط مناسب براي بازگشت آوارگان و رانده شدگاني تلاش مي شود که مايلند به مناطق زندگي خود بازگردند.
در طول مرزهاي «مناطق بدون درگيري»، «مناطق امنيتي» ايجاد خواهد شد که شامل پست هاي بازرسي و مناطق ديده باني با هدف پيشگيري از هرگونه درگيري بين دوطرف است.
بر اساس يادداشت تفاهم امضا شده، قرار است نيروهايي از کشورهاي ضامن در پست هاي بازرسي و مراکز ديده باني و مديريت «مناطق امنيتي» مستقر شوند و در صورتي که لازم باشد، ممکن است از نيروهاي ديگري نيز در اين مناطق استفاده شود.
کشورهاي ضامن بايد همه تدابير لازم براي تضمين پايبندي طرف هاي مناقشه به توافق آتش بس شکننده اي که ترکيه و روسيه در پايان دسامبر به آن دست يافتند، بیندیشند.
در اين يادداشت تفاهم بر ضرورت اتخاذ همه تدابير از سوي کشورهاي ضامن در داخل و خارج مناطق بدون درگيري به منظور مبارزه با داعش و جبهه النصره و همه گروه هاي مرتبط با آنها تأکيد شده است. همچنين کشورهاي ضامن بايد در جهت جداسازي گروه هاي مسلح مخالف نظام از «گروه هاي تروريستي» که شامل جبهه النصره و داعش مي شود، تلاش کنند.
به گزارش «تابناک»، در همین زمینه، یکی از مهم ترین مسائلی که هم اکنون برخی تحلیلگران غربی و عربی روی آن مانور داده اند و به آن اشاره کرده اند، این است که طرح مناطق «کاهش تنش» روسیه در سوریه می تواند منجر به «تجزیه» سوریه شود.
در همین راستا، اسامه ابوزيد، عضو هيأت مخالفان سوري در اين باره ادعا کرد: ما مي خواهيم سوريه تماميت ارضي اش را حفظ کند. ما مخالف تجزيه سوريه هستيم. ما بخشي از اين توافقنامه نيستيم و هرگز تا زماني که ايران يک کشور تضمين کننده توافق باشد، از آن حمايت نمي کنيم».
از سوی دیگر، «لیلی نقولا الرحبانی» تحلیلگر و روزنامه نگار لبنانی نیز مدعی شد که طرح روسیه برای ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه به تجزیه سوریه منتهی می شود.
در مقابل به رغم چنین تحلیل ها و ادعاهایی، این طرح نه تنها زمینه های تجزیه را فراهم نمی کند، بلکه در گام نخست خود « که همان آتش بس باشد ـ نیز با چالش های جدی روبه روست. در واقع این طرح باید از مرحله اول خود که همانا آتش بس است، بگذرد و پس از آن می توان ادعاها در مورد تجزیه را جدی گرفت!
مسأله مهم در مقابل ادعای کسانی که معتقدند این طرح زمینه تجزیه را فراهم کند، موضع آمریکاست. در این زمینه و به رغم اینکه آمریکایی ها در آغاز حمایت تلویحی خود را از این طرح اعلام کردند، در ادامه شاهد تنش هایی میان این دو قدرت بین المللی بر سر عملیات های هوایی در مناطق کاهش تنش بودیم.
از سوی دیگر، روسیه اعلام کرده که سامانه دفاع ضدهوایی این کشور در این مناطق نصب شده و به شکل الکترونیک بر پروازهای این منطقه نظارت دارد.
در مقابل، پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) اعلام کرد، توافق اخیر مربوط به کاهش تنش در سوریه روی عملیات هوایی به رهبری آمریکا در سوریه تأثیر نخواهد داشت.
سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفت: ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا هر کجا که داعش فعال باشد، به آن حمله می کند و تضمین خواهد کرد که هیچ پناهگاهی پیدا نکند. دولت آمریکا جزو امضا کنندگان توافقی که در نتیجه مذاکرات در قزاقستان به امضا رسید، نیست. ما به پیشبرد عملیات خود به شکلی که تنش و درگیری ایجاد نکند، ادامه خواهیم داد ولی حاضر نیستیم جزییات این کار در صحنه نبرد بسیار پیچیده‌ای مثل سوریه را اعلام کنیم.
به همین جهت، در حالی که آمریکا و روسیه برای اجرای چنین طرحی وارد تنش شده اند و توافقی در مورد مفاد آن ندارند، سخن گفتن از تجزیه سوریه با اجرای این طرح نمی تواند دقیق و درست باشد.
همچنین باید به مناطق کاهش تنش در جنوب سوریه اشاره کرد که قرار است نیروهای ایرانی برای نظارت بر این مناطق در آنجا مستقر شوند. هرچند توافقاتی در این زمینه با روس ها صورت گرفته، اسرائیل اعلام کرده با حضور نیروهای ایرانی در این مناطق مقابله خواهد کرد؛ بنابراین تجاوزات اسرائیل به خاک سوریه و هدف قرار دادن نیروهای ایران در این مناطق یکی از احتمالات عملیاتی این طرح است که می تواند منجر به عقیم شدن آن شود.
از سوی دیگر و در مقابل کسانی که معتقدند طرح مناطق کاهش تنش منجر به تجزیه سوریه می شود، باید گفت که این طرحی است شش ماهه که بیش از هر چیز در صدد ایجاد آتش بس میان ارتش سوریه و مخالفان و همچنین مبارزه با داعش و دیگر گروه های تروریستی است.
در همین رابطه، نوا بونسي پژوهشگر «گروه بين المللي بحران ها» يادداشت تفاهم به دست آمده را «جدي تر از تلاش هاي قبلي در آستانه» دانست و گفت: «معمولا پيش بيني مي شود اين توافق نيز به علت اختلاف بر سر جبهه النصره به شکست منجر شود».
*جزئیات کامل طرح مناطق«کاهش تنش»*
- استان ادلب که ائتلافي از گروه هاي تندرو از جمله جبهه فتح الشام (جبهه النصره سابق) بر آن سيطره دارد.
- بخش هايي از استان هاي لاذقيه (غرب) و حماه (وسط) و حلب (شمال)، بدون آن که در يادداشت تفاهم آستانه به مرزهاي اين مناطق اشاره شده باشد. گروه هاي مسلح مخالف نظام سوريه کنترل مناطقي را در شمال استان لاذقيه و شمال استان حماه و بخش اعظم غرب استان حلب و بخش هايي از شمال اين استان را در اختيار دارند. همه اين استان ها با ادلب هم مرز هستند.
- بخش هايي از استان حمص در شمال مرکزي سوريه که گروه هاي مسلح مخالف کنترل مناطقي را در آن در اختيار دارند.
- غوطه شرقي که پايگاه گروه هاي مسلح مخالف به ويژه «جيش الاسلام» نزديک دمشق محسوب مي شود. گروه هاي مسلح سال گذشته مناطق وسيعي از غوطه را از دست دادند ولي همچنان چند شهر اصلي از جمله دوما، عربين، و حرستا را دارند.
- بخش هايي از جنوب سوريه يعني استان هاي درعا و قنيطره. گروه هاي مسلح مخالف، کنترل بخش اعظم استان درعا را به استثناي مناطقي در شمال اين استان و بخش هايي از شهر درعا در اختيار دارند. گروه هاي مسلح همچنين بر بخش هاي وسيعي از استان قنيطره سيطره دارند. يک گروه طرفدار داعش بخش کوچکي از دو استان درعا و قنيطره را در اختيار دارد.
در يادداشت تفاهم امضا شده در آستانه توسط کشورهاي ضامن شامل ترکيه که از مخالفان مسلح نظام سوريه حمايت مي کند و روسيه و ايران که حامي نظام دمشق هستند، از «اجراي موقت تفاهم نامه به مدت شش ماه» صحبت شده که با موافقت کشورهاي ضامن قابل تمديد است.
ضامنان با گذشت دو هفته از امضاي يادداشت تفاهم به تشکيل «گروه اقدام مشترک» براي ترسيم مرزهاي مناطق مورد نظر و بررسي مسائل فني و عملي مرتبط با اجراي يادداشت تفاهم اقدام مي کنند. ضامنان بايد تا چهارم ژوئن 2017 تهيه نقشه ها را پايان دهند.
در «مناطق بدون درگيري»، درگيري ها بين طرف هاي مناقشه (دولت سوريه و گروه هاي مسلح مخالف که به آتش بس پيوسته يا خواهند پيوست) متوقف خواهد شد؛ از جمله توقف به کارگيري هرنوع سلاح که شامل پشتيباني هوايي نيز مي شود.
مسکو اعلام کرد، توقف پرواز در مناطق ذيربط همچنين شامل هواپيماهاي (به اصطلاح) ائتلاف بين المللي به فرماندهي آمريکا مي شود که از سال 2014 تندروها را در سوريه هدف قرار مي دهد.
همچنين بنا بر اين يادداشت تفاهم، براي تضمين دسترسي به کمک هاي بشردوستانه و پزشکي و بازسازي زيرساخت ها و ايجاد شرايط مناسب براي بازگشت آوارگان و رانده شدگاني تلاش مي شود که مايلند به مناطق زندگي خود بازگردند.
در طول مرزهاي «مناطق بدون درگيري»، «مناطق امنيتي» ايجاد خواهد شد که شامل پست هاي بازرسي و مناطق ديده باني با هدف پيشگيري از هرگونه درگيري بين دوطرف است.
بر اساس يادداشت تفاهم امضا شده، قرار است نيروهايي از کشورهاي ضامن در پست هاي بازرسي و مراکز ديده باني و مديريت «مناطق امنيتي» مستقر شوند و در صورتي که لازم باشد، ممکن است از نيروهاي ديگري نيز در اين مناطق استفاده شود.
کشورهاي ضامن بايد همه تدابير لازم براي تضمين پايبندي طرف هاي مناقشه به توافق آتش بس شکننده اي که ترکيه و روسيه در پايان دسامبر به آن دست يافتند، بیندیشند.
در اين يادداشت تفاهم بر ضرورت اتخاذ همه تدابير از سوي کشورهاي ضامن در داخل و خارج مناطق بدون درگيري به منظور مبارزه با داعش و جبهه النصره و همه گروه هاي مرتبط با آنها تأکيد شده است. همچنين کشورهاي ضامن بايد در جهت جداسازي گروه هاي مسلح مخالف نظام از «گروه هاي تروريستي» که شامل جبهه النصره و داعش مي شود، تلاش کنند.
