منابع مالی برای اجرای تعهدات موافقت‌نامه پاریس چطور تأمین می‌شود؟
ساعد سرمدی
بررسی روش‌های مختلف تأمین منابع مالی برای اجرای تعهدات موافقت‌نامه پاریس نشان می‌دهد که ایران برای اجرای تعهدات خود در این زمینه با چالش‌های مالی روبرو خواهد شد.
در آذر ماه سال 94، توافقی در پاریس حاصل شد که به موافقت‌نامه تغییر اقلیم پاریس شهرت یافت. در این معاهده بین‌المللی، با معرفی دی‌اکسید کربن به عنوان عامل گرمایش کره زمین، قرار شد تمامی کشورهای عضو، برنامه خود را برای کاهش انتشار دی‌اکسید کربن ارائه کنند.
ایران نیز با ارائه INDC (برنامه مدنظر مشارکت ملی)، اقداماتی را که برای کاهش رشد تولید دی‌اکسید کربن در نظر دارد، معرفی کرده است. بر اساس این سند، ایران برای دست‌یابی به اهداف تعیین شده برای کاهش رشد تولید دی-اکسید کربن، به 17.5 میلیارد دلار معادل 70 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد. بر اساس INDC ایران، مبلغ مذکور از منابعی مانند کاهش و حذف تدریجی و کامل یارانه‌های انرژی، صندوق ملی محیط‌زیست و توسعه فعالیت بخش خصوصی علی‌الخصوص در بخش انرژی و بهینه‌سازی از طریق شرکت‌های خدمات انرژی تأمین خواهد شد. بررسی منابع مالی برای تأمین برنامه‌های کشور برای اجرای تعهدات پاریس نشان می‌دهد که تأمین این منابع با چالش‌هایی مواجه است. در ادامه زمینه‌های مورد اشاره برای تأمین هزینه اجرای تعهدات مورد بررسی قرار می‌گیرد:
1) هدفمند کردن یارانه انرژی:
با وجود آن که قرار بود قانون هدفمند کردن یارانه‌ها تا سال 94 به طور کامل اجرا و نظام توزیع یارانه‌های انرژی کشور اصلاح شود اما تاکنون تنها بخشی از این قانون اجرا شده است و بعد از گذشت 6 سال از آن هنوز مشکلات زیادی در حوزه تأمین منابع لازم برای اجرای طرح‌های کلان وجود دارد. به‌طوری که وزارت نیرو به دلیل مشکلات مالی به یکی از مقروض‌ترین وزارت خانه‌های کشور تبدیل شده است. در این شرایط آزادسازی قیمت انرژی در سال‌های آتی و تأمین منابع مورد نیاز برای اجرای تعهدات موافقت‌نامه پاریس با چالش‌هایی همراه است این در حالی است که تعهد ایران در موافقت‌نامه پاریس دارای زمان مشخص (سال 2030) است.
2) صندوق ملی محیط‌زیست:
موجودی اولیه صندوق ملی محیط‌زیست، بر اساس اساسنامه آن نهایتاً تا پنج میلیارد تومان است و محل درآمد صندوق از کمک‌های داخلی و بین‌المللی است (1). با توجه به سرمایه‌گذاری 70 هزار میلیارد تومانی مورد نیاز برای تحقق تعهدات موافقت‌نامه پاریس، صندوق ملی محیط‌زیست با شرایط موجود قادر به تأمین مالی این میزان سرمایه‌گذاری نخواهد بود.
3) کمک‌های بین‌المللی:
بر اساس ماده 9 و 10 توافق‌نامه پاریس قرار بر این است که بخشی از هزینه‌های اجرای تعهدات در کشورهای در حال توسعه با کمک‌های مالی کشورهای توسعه‌یافته تأمین شود با توجه به اینکه طبق موافقت‌نامه پاریس، کشورهای توسعه‌یافته قول کمک 100 میلیارد دلاری به کشورهای درحال‌توسعه داده‌اند. می‌توان با جذب بخشی از این منابع، سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای تحقق تعهد پاریس را تأمین کرد. اما بررسی طرح تشویقی معاهده قبلی (پیمان کیوتو) نشان می‌دهد که کشور نتوانست در این زمینه موفق عمل نماید.
در پیمان کیوتو، ایران با وجود زمینه مناسب برای اجرای طرح‌های کاهش انتشار (به دلیل شدت انرژی بالا) و با توجه به مقام هفتم در میزان انتشار، تنها شاهد اجرای 13 طرح از کل 6060 طرح مکانیسم توسعه پاک (CDM) بود. این در حالی است که عملکرد کشورهای در حال توسعه مانند چین، هند، مالزی، اندونزی و ویتنام به مراتب از ایران بهتر بوده است. به عنوان نمونه چین با جذب 3586 طرح، هند با جذب 1366 و برزیل با جذب 289 طرح، توانستند از این مکانیسم در راستای کاهش انتشار و افزایش بهره‌وری استفاده کنند (1). از طرفی در موافقت‌نامه پاریس نیز به‌طور شفاف مقصد کمک‌های کشورهای توسعه‌یافته مشخص نشده است و این ممکن است منجر به تجربه ناموفق کیوتو شود.
با توجه به موارد ذکر شده تأمین منابع مالی در نظر گرفته شده برای اجرای تعهدات کشور در موافقت‌نامه پاریس همراه با چالش ارزیابی می‌شود. به همین دلیل تجدید نظر در پذیرش موافقت‌نامه پاریس و اعمال دقت نظر در آن به جهت تبعات حقوقی، اقتصادی و سیاسی ضروری است.
پی نوشت:
1: CDM یا Clean Development Mechanism مکانیسمی در پیمان کیوتو است که بر مبنای آن کشورهای توسعه‌یافته می‌توانند بخشی از فعالیت‌های مرتبط با کاهش انتشار دی‌اکسید کربن متعهد شده خود را در کشورهای کمتر توسعه‌یافته انجام دهند.
2: دفتر طرح ملی تغییر آب و هوای سازمان محیط زیست
