چرا اهدا خون زنان در حادثه "پلاسکو" افزایش یافت
نیمی از نیازمندان تزریق خون و فرآورده‌های خونی را زنان تشکیل می‌دهند و این درحالیست که میزان اهدای خون این قشر در کشورمان تنها پنج درصد است. حال باید پرسید چرا زنان ایرانی تمایلی به اهدای خون ندارند و راهکار اساسی جلب مشارکت آنها برای جان بخشیدن به بیماران نیازمند چیست؟
به گزارش ایسنا، اما و اگرها در زمینه اهدای خون زنان از جمله چالش‌هایی است که بیش از یک دهه گریبانگیر کشور است؛ به طوریکه از سال ۸۲ به بعد شاهد سیر نزولی اهدای خون زنان در کشور بوده‌ایم. این درحالیست که به گفته مسوولان، خون اهدایی از سوی زنان در زمره سالم‌ترین منابع خونی به شمار می‌آید. البته علاوه بر دلایل فیزیکی، جسمی و اجتماعی که می‌توانند از علل تاثیرگذار در کاهش اهدای خون زنان باشند، شاید نبود زیرساخت و فضای مناسب برای اهدای خون زنان، روند کاهشی اهدای خون در آنها را تشدید کند.
بر این اساس مسوولان سازمان انتقال خون کشور اعلام کرده‌اند که در سال ۹۵ میزان بانوان اهداکننده خون در کشور کمتر از پنج درصد بوده که البته نسبت به سال قبل جهشی یک درصدی داشته است، اما این آمار درحالیست که در سال ۸۲ میزان اهدای خون زنان در کشور ۱۲.۷۵ درصد بوده و حال جای تامل است که چرا در طی این سال‌ها با وجود افزایش آگاهی‌های مردم در حوزه سلامت، تمایل زنان به اهدای عصاره سرخ وجودشان که در حکم نوش‌دارویی برای بیماران است، کاهش یافته است.
دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله، مدیرعامل سازمان انتقال خون چندی پیش در این باره به ایسنا، گفت: در کنار همه عواملی که ممکن است در کاهش تمایل زنان به اهدای خون موثر باشد، در خود سازمان انتقال خون نیز مشکلاتی وجود دارد. به این معنی که چون مراجعه بانوان برای اهدای خون کمتر بوده، در انتقال خون نیز به ایجاد فضا و امکانات برای اهدای خون بانوان کمتر توجه شده است. به طوریکه حتی تیم‌های سیار ویژه انتقال خون برای بانوان وجود ندارد. بنابراین این چرخه در شاخص اهدای خون بانوان اثرگذار بوده است.
گام اول انتقال خون برای جلب مشارکت زنان در اهدای خون
حال سازمان انتقال خون یکی از راه‌های موثر افزایش تمایل زنان برای مشارکت در امر اهدای خون را ایجاد مراکز جامع اهدا می‌داند و به همین دلیل هم در ابتدای سال جاری با کمک مجمع خیرین سلامت و با مساعدت شهرداری تهران در اولین گام ساخت پنج مرکز جامع اهدای خون را در تهران کلید زد تا امکان اهدای خون خانوادگی را فراهم کند که قرار است این پروژه‌ها تا شهریور ماه سال آینده به بهره‌برداری برسند. همچنین سازمان انتقال خون در نظر دارد که به تدریج مراکز انتقال خون استان‌ها را هم در سراسر کشور به مراکز جامع اهدای خون تبدیل کند که این اقدامات می‌توانند به نوبه خود بر افزایش حضور زنان در امر اهدای خون موثر باشند.
درس "پلاسکو" به انتقال خون
از سوی دیگر نکته قابل توجهی که بیشتر از ۲۰ روز گذشته و در پی ریزش ساختمان پلاسکو رخ داد نیز از منظر مشارکت زنان در اهدای خون، جالب توجه است. چرا که به گفته پورفتح‌الله در ۲۴ ساعت اول بعد از حادثه پلاسکو میزان مراجعه بانوانی که در تهران موفق به اهدای خون شدند به ۱۷ درصد رسید. چنین جهشی نشان می‌دهد که بحران‌ها نیز می‌توانند فرصتی برای تشویق اقشار مختلف و بویژه زنان برای اهدای خون باشند و رسانه‌ها و مسوولان می‌توانند با فراهم کردن خوراک اطلاعاتی و تقویت زیرساخت‌های لازم در جهت تغییر نگرش و تغییر رفتار زنان برای اهدای خون نقش ایفا کنند.
در این زمینه دکتر بشیر حاجی‌بیگی، سخنگوی سازمان انتقال خون در گفت‌وگو با ایسنا، به برخی از اما و اگرهای مشارکت کم بانوان ایرانی در اهدای خون می‌پردازد و با بیان اینکه در حال حاضر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سازمان انتقال خون ایران در حوزه اهداکنندگان خون، کاهش مشارکت بانوان در این موضوع است، می‌گوید: بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان در حوزه طب انتقال خون نگاه ویژه‌ای به اهدای خون بانوان دارند. به عنوان مثال در فرانسه آمار اهدای خون بانوان همانند اهدای خون آقایان ۵۰ درصد است. این در حالیست که در سال ۹۴ ایران، از دو میلیون و ۸۳ هزارو ۹۱۴ واحد خون اهدایی تنها ۹۱ هزار و ۳۱۹ واحد سهم بانوان بوده است که این آمار نشان می‌دهد تنها ۴.۳۸ درصد از سهم اهدای خون در کشور مربوط به بانوان است.
وی می‌افزاید: در حال حاضر در تمامی استان‌های کشور سهم اهدای خون بانوان زیر ۱۰ درصد است. به طور مثال استان لرستان با ۹.۶۳، ایلام با ۷.۸۳ و مرکزی با ۷.۵۸ درصد سه استان برتر در اهدای خون در کشور در سال گذشته بوده‌اند. البته در ۱۰ ماهه سال جاری بانوان استان سیستان و بلوچستان از استان ایلام پیشی گرفته‌اند. در عین حال باید توجه کرد که هر چند مردان چهار بار و زنان به دلیل مسایل فیزیولوژیک سه بار در سال می‌توانند اهدای خون داشته باشند و با وجود اینکه نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل داده‌اند، اما با این حال جمعیت زنان درصد کمی از اهداکنندگان خون در کل کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این در حالیست که گفته می‌شود؛ جمعیت زنان از نظر داشتن رفتارهای پر خطر مانند سابقه اعتیاد، اعتیاد تزریقی، تماس جنسی نامطمئن و... در مقایسه با جمعیت مردان، جامعه سالم‌تری است.
حاجی‌بیگی با بیان اینکه مطالعات گسترده در ایران و سایر کشورهای جهان نشان می‌دهد که به دلیل گرایش کمتر بانوان به رفتارهای پر خطر و توجه بیشتر به داشتن زندگی سالم، خون اهدایی توسط آنها از سالم‌ترین منابع خونی به شمار می‌رود، ادامه می‌دهد: همچنین بانوان به عنوان رکن اصلی خانواده می‌توانند با مشارکت در اهدای خون، علاوه بر ترویج نوع دوستی و رفتارهای انسان دوستانه، در آموزش فرزندان و شرکت در عرصه فعالیت‌های خداپسندانه گام مهمی در افزایش مشارکت خانواده در اهدای خون بردارند.
کاهش اهدای خون زنان از سال ۸۲ به بعد
سخنگوی سازمان انتقال خون همچنین اظهار کرد: بر اساس آمار، اهدای خون بانوان در کشور ما در سال ۱۳۸۲ از ۱۲.۷۵ درصد به ۴.۳۸ درصد در سال ۹۴ رسیده است که کاهش چشمگیری را طی ۱۲ سال گذشته نشان می دهد. همچنین اکنون نزدیک به ۲۰ میلیون نفر از بانوان، واجد شرایط اهدای خون هستند، اما آمارها نشان می‌دهد در سال ۹۴ تنها ۹۱ هزار و ۳۱۹ نفر از اهداکنندگان خون در کشور زنان بوده‌اند.
وی درباه علل عدم استقبال بانوان در امر اهدای خون نیز معتقد است: مهم‌ترین عوامل کاهش مشارکت بانوان در اهدای خون در ایران ترس از کم خونی و ترس از سوزن کیسه های اهدای خون است. همچنین ترس از ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند ایدز و هپاتیت، ضعف قوای جسمی و ممانعت شوهران از اهدای خون همسران خود از عوامل دیگر کاهش مشارکت بانوان در امر اهدای خون در کشور بوده است. البته داشتن ذهنیت منفی نسبت به اهدای خون در زنان، ترس از ضعیف شدن و عدم دسترسی آسان به مراکز اهدای خون از دیگر عوامل مهم کاهش مشارکت اهدای خون در بانوان است.
آنچه زنان باید درباره اهدای خون بدانند
حاجی‌بیگی تاکید می‌کند که به نظر می‌رسد دانستن برخی نکات می‌تواند سبب کاهش دغدغه‌های بانوان و اطمینان از اینکه اهدای خون مشکلی را برای آنها ایجاد نمی‌کند، شود. به عنوان مثال باید توجه کرد که در حال حاضر در همه مراکز انتقال خون پیش از اهدای خون، تست هموگلوبین برای بررسی کم‌خونی و غلضت خون در اهداکنندگان انجام می‌گیرد. همچنین مکمل‌های حاوی آهن برای اصلاح کم خونی به صورت رایگان به افرادی که برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، داده می‌شود.
وی می‌افزاید: همچنین باید بدانیم که هر واحد خون اهدایی، حدود ۴۵۰ میلی‌لیتر و معادل تنها ۱۰ درصد حجم کل خون بدن است. از طرفی پلاسما و گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها ظرف چند روز به طور طبیعی توسط سیستم خون‌ساز بدن جایگزین می‌شوند و بدن با افزایش جذب آهن از دستگاه گوارش، آهن از دست رفته را به مرور طی حدود یک ماه جایگزین خواهد کرد. بنابراین گلبول‌های قرمز خون حداکثر در سه تا چهار هفته توسط بدن بازسازی می‌شوند. بر همین اساس برای اطمینان از حفظ سلامت داوطلبان، فاصله مجاز بین دفعات اهدای خون حداقل هشت هفته در نظر گرفته شده است. البته با توجه به تفاوت‌های جسمانی بین زنان و مردان، تعداد دفعات مجاز اهدای خون برای آقایان سالانه چهار نوبت و برای بانوان سه نوبت تعیین شده است.
نیمی از نیازمندان تزریق خون زنان هستند
حاجی‌بیگی همچنین می‌گوید: نکته دیگری که دانستن آن می‌تواند انگیزه اهدای خون را در بانوان تقویت کند، این است که در حال حاضر در دنیا زنان در بسیاری از موارد از مصرف کنندگان خون و فرآورده‌های آن در مراکز درمانی و بیمارستانی بوده و نیمی از نیارمندان به تزریق خون را تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال هر ساله در جهان شمار زیادی از زنان طی دوران حاملگی و یا در زمان زایمان جان خود را از دست می‌دهند که مهم‌ترین علت مرگ این زنان خونریزی بوده است.
سخنگوی سازمان انتقال خون در عین حال ابراز امیدواری می‌کند که با همکاری بیشتر رسانه‌های گروهی و فرهنگ‌سازی جهت اهدای خون زنان و تبیین نقش آنها در افزایش سلامت خون‌های اهدایی، در آینده نزدیک شاهد حضور گسترده بانوان کشورمان و افزایش مشارکت آنها برای تامین خون مورد نیاز جامعه باشیم.
