حضور روس‌ها در سوریه چه تأثیری بر ایران خواهد داشت؟

به گزارش «تابناک»، دکتر کیهان برزگر، رئیس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در نشستی که به تازگی به صورت مشترک میان این مرکز و انجمن علوم سیاسی ایران برگزار شد، به بررسی آثار ژئوپلیتیک حضور روسیه در سوریه، به ویژه تأثیرات آن برای ایران پرداخت.

دکتر برزگر، مشخص شدن موضوع فوق را منوط به پاسخگویی به مجموعه ای از سؤالات می داند؛ از جمله اینکه اهداف و انگيزه هاي روسيه از حضور نظامي در سوريه چيست؟ اين حضور نظامي چه تأثيراتي بر معادلات سياسي ـ  امنيتي منطقه و دنيا خواهد داشت؟ و اين مسأله چه تأثيري بر منافع و امنيت ملي جمهوری اسلامی ایران دارد؟

وی در پاسخ به این پرسش ها چنین بیان می کند:

می توان با یک متدلوژی و رویکرد خوش بينانه و بدبينانه به پرسش های فوق پاسخ داد. اول، در مورد انگيزه ها و اهداف روسيه، دو ديدگاه بدبينانه و خوش بينانه وجود دارد. ديدگاه بدبينانه اساساً اهداف روسيه را مبتنی بر یک نگاه تهاجمی در نظر مي گيرد. در اینجا سه موضوع حائز اهمیت می شود؛

1. رویکرد جغرافیا محور و منافع ژئوپلیتيك است و اينكه روسيه به هر حال، برای حفظ موقعیت خود در دریای مدیترانه ـ که راه ورود به بنادر روسیه در دریای سیاه و جایگاه بندر طرطوس در سوریه از لحاظ سوخت گیری مجدد، تعمير، لجستيك و همچنین حفظ پايگاه هوايي لاذقيه است ـ وارد معادلات سوريه شده است.

 2. افزایش موقعیت جهانی روسیه است که معتقد است روسيه واقعاً به دنبال افزايش قدرت جهاني خود است و مي خواهد توازن قدرت را با غرب و به خصوص آمریکا در موضوعات دیگری مثل بحران اوکراین حفظ كند.

3. بحث شخصيت خود آقاي پوتين است که به یک ميراث تاريخي برمی گردد و اینکه وی به دنبال يك امپراتوري جهاني است. اين مباحث، بحث هاي بدبينانه و تهاجمي نسبت به حضور روسیه در سوریه هستند. واقعاً هيچ كس در دنیا و ایران خواهان دیدن روسیه در این موقعیت نیست.

اما ديدگاه مقابلي هم وجود دارد كه به آن ديدگاه تدافعي يا خوش بينانه می گویند. یعنی برعكس ديدگاه اول، اعتقاد اصلي اين است كه واقعاً روسيه به خاطر حفظ منافع و امنيت ملي خود در سوريه دخالت كرده است. در اینجا هم سه موضوع مهم می شوند: 1. دخالت روسیه برای مبارزه با تروریسمی است که می تواند به روسیه هم منتقل شود. یعنی روسیه به جاي اينكه با تروريست های چچني، قفقازي یا اهل آسياي مركزي در سوریه به جای خاک روسيه می جنگد. منطق اين بحث قابل قبول است. 2. روسيه واقعاً مي خواهد مبارزه با تروریسم را به عنوان يك مسأله جهاني براي جامعه بين المللي باز بكند. اين بحث هم پيشگيري از تهديدات منطقه ای را مطرح می کند که به امنیت جهانی آسیب می زند. 3. اینکه روسیه به طور طبيعي از متحدان خود یعنی سوریه و حتی در مرحله نزدیک تر ایران دفاع مي كند. شاید بر سر اين نکته هنوز در داخل خوب بحث نکردیم که روسیه نگران ایران و عراق هم هست.

به هر حال، فهم دقیق اینکه نگاه روسیه بیشتر تدافعي یا تهاجمي است از لحاظ سياستگذاري بسیار مهم است. اگر به نگاه تهاجمي قائل باشیم، طبيعتاً حضور نظامی روسیه در سوریه زياد قابل قبول نيست. اما اگر نگاه تدافعي به آن بدهيم، بحث حضور مشروعیت بیشتری برایمان می یابد.
 
اما در مورد تأثيرات حضور روسيه در معادلات سیاسی-امنیتی منطقه و جهان هم می توان با  متدلولوژي نگاه بدبينانه و خوش بينانه بحث را مطرح کرد که این خود از سه لحاظ مهم می شود. 1. اینکه حضور روسيه خود موجب گسترش تروريسم و افراط گرايي در سوریه مي شود. این بیشتر یک دیدگاه غربی است که معتقد است در اثر حضور نظامی روسیه قدرت مخالفان میانه رو تضعیف می شود و بطور اجتناب ناپذیر اعضای آن به سمت افراطیون تکفیری مثل داعش می روند و جذب آنها می شوند. 2. اینکه با حضور روسیه شكاف هاي منطقه اي ميان عربستان، تركيه و ايران بیشتر می شود. به هر حال این حضور کفه ترازو را به سمت ایران و به ضرر عربستان و ترکیه سنگین تر می کند و آنها را به واکنش بیشتر هدایت می کند. 3. رقابت های جنگ سرد گونه در جهان گسترش می یابد. هم اکنون این رقابت ها بین روسیه و آمریکا و اروپا در جریان است. این نگاه در مجموع معتقد است که‌ تأثيرات حضور روسيه براي معادلات سياسي-امنیتی منطقه خوب نخواهد بود.

اما در مقابل اين ديدگاه بدبينانه، يك ديدگاه خوش بينانه هم وجود دارد که خود در سه زمینه اهمیت می یابد. 1. حضور روسيه باعث تسريع راه حل سياسي در سطح معادلات منطقه ای و بین المللی می شود. همين الان، وزير امور خارجه آمریکا جان کری معتقد است که شاید این حضور یک فرصت باشد فضاي سياسي جديدي را ايجاد مي كند. 2. با تقویت دولت سوریه مانع از تجزیه این کشور می شود. 3.  چند جانبه گرايي را تقویت می کند؛ یعنی منجر به حضور همه بازیگران در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای، به خصوص ایران، در مذاکرات صلح می شود.  

اما تأثيرات حضور روسیه بر منافع و امنيت ملي ايران را هم می توان با این متودلوژی نگاه بدبينانه و خوش بينانه بحث کرد. از زاویه بدبینانه سه موضوع حائز اهمیت می شوند. 1. اینکه كه روس ها به دنبال متعادل كردن نقش ايران در منطقه شامات هستند. البته این بیشتر یک تحلیل عربی است. 2. نگاه منفی تاریخی به نقش روس ها و اینکه آنها اهل معامله برای منافع خود هستند و اینکه اگر به نتیجه با آمریکا برسند منافع ایران را نادیده می گیرند. به عبارتی روسها شریک قابل اعتمادی در سطح بین المللی نیستند. 3. با حضور پررنگ روسها در سوریه، نقش سياسي ايران در بحران سوريه تضعيف مي شود و این در روند انتقال سیاسی سوریه در آینده به نفع ایران نخواهد بود. مثلا روسیه ممکن است در مورد نماندن بشار اسد در قدرت با آمریکا به توافق برسد.

اما در مقابل هم يك نگاه خوش بينانه نسبت به آثار این حضور روسیه وجود دارد كه 1. حضور روس ها موجب تقويت راه حل سياسي مي شود و این خواست اصلی ایران در روند بحران سوریه است. 2. به واسطه حضور روس ها، بحران سوريه در کنار ابعاد منطقه اي و داخلی، بعد بین المللی هم پیدا می کند و اين به نفع جمهوري اسلامي ايران که اولویت را مبارزه با تروریسم در منطقه می دهد. نقش ایران در کنفرانس وین از این لحاظ برجسته تر می شود و روس ها خواهان حضور پررگ ایران در این مذاکرات هستند. 3. ارزش مشارکت با ایران در نزد غربی ها افزایش می یابد. چون غربي ها نگران نقش منطقه ای روسيه شده و به ايران بيشتر نزديك مي شوند. در اینجا نقش مستقل ایران جذابیت بیشتری برای غربی ها می یابد.

نکته آخر اینکه روابط سیاست و قدرت بین ایران و روسیه با بروز بحران های منطقه ای و سوریه در حال تغییر است. فراتر از نگاه منفعل تاریخی به نقش و جایگاه یکدیگر، اکنون ماهیت روابط بیشتر مبتنی بر برابری سیاسی و با تکیه بر حفظ منافع مشترک ژئوپلتیک و استراتژیک بین دو کشور شده است. این خود به نفع ایران در عرصه سیاست منطقه ای و جهانی است.