از مورس تا موبایل در موزه علوم و فناوری

شاید ساموئل مورس در گذشته‌های دور هرگز در تصورش هم نمی‌گنجید که روزی بتوان در کسری از ثانیه حجم زیادی از اطلاعات را رد و بدل کرد.

به گزارش جام جم، شاید در گذشته غایت آرزوی بشر به متنی دو کلمه ای که از دوردست ها می رسید، محدود می شد اما پیشرفت فناوری های ارتباطی به اندازه ای سریع و سرسام آور است که حدی برای آن قابل پیش بینی نیست. به نظر شما در آینده دور و نزدیک چه فناوری های جدیدی در انتظار ماست؟ شاید این فناوری جدید حاصل تلاش بی وقفه و تفکر امروز شما باشد.

بررسی سیر تحولات ارتباطات از زمان اختراع تلگراف توسط مورس تا​ امروز که شبکه های اجتماعی روز به روز گسترده تر می شوند و ارتباطات، محدودیت ها را از میان برداشته و مرزی نمی شناسد، مسیر پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. از سومین گالری موزه علوم و فناوری تحت عنوان «مورس تا موبایل» و با هدف به نمایش گذاشتن سیر تحول ارتباطات و ابزارهای ارتباط جمعی رونمایی شد. در این گالری اشیا و ابزار واقعی که از اولین های مورد استفاده در صنعت ارتباطات کشور هستند و به همت اعضای هیات علمی دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی جمع آوری و به موزه اهدا شده، به نمایش گذاشته شده است.

از ارتباطات اولیه تا تماس تلفنی

استفاده از وسایل ارتباط جمعی، سابقه ای دیرینه دارد. در گذشته انسان ها از طریق برپا کردن دود و آتش به رنگ های مختلف باهم ارتباط برقرار می کردند. بعد از آن استفاده از چاپارها مورد توجه قرار گرفت که با فریاد زدن خبررسانی می کردند. بعد از آن در راه های اصلی برج ها و باروهایی ساخته شد که در این برج ها پنجره هایی تعبیه شده بود و پشت پنجره ها مشعل هایی قرار می گرفت که بعضی از آنها روشن و بعضی دیگر خاموش بود و هریک از این علائم معنی خاصی داشت. مورس به کمک همین علائم و نشانه ها دستگاه تلگراف را اختراع کرد. سال 1214 ساموئل مورس، کد مورس و تلگراف مبتنی بر آن را اختراع کرد. 22 سال بعد تلگراف به ایران وارد شد و اولین ارتباط تلگرافی بین شمس العماره و باغ لاله زار برقرار شد، اما یک سال طول کشید تا ارتباط تلگرافی با دیگر شهرهای ایران گسترش پیدا کند. سال 1234 نخستین دستگاه تلگراف وارد ایران شد، اما مورد پسند ناصر الدین شاه قرار نگرفت و استفاده از آن به سه یا چهار سال بعد موکول شد.
در این زمان ساختمان چاپارخانه به محلی برای استقرار دستگاه های مورس یا تلگراف تبدیل شد. نخستین تماس تلگرافی راه دور بین تهران و محلی در زنجان به نام چمن سلطانیه برقرار شد و بعد ها ارتباط تلگرافی از تهران به زنجان، جلفا و روسیه امکانپذیر شد. مردم ایران تمایل زیادی به استفاده از تلگراف نداشتند چون باور نمی کردند یک سیم بتواند اخبار را مخابره کند. آنها حس می کردند خبری که از این طریق مخابره می شود حتما خبر بدی است. بنابراین تلگراف در ایران مقبولیت زیادی پیدا نکرد. سال 1246 کریستوفر لاتام شولز نخستین ماشین تحریر کارآمد را به دنیا معرفی کرد و سرانجام 9 سال بعد از آن الکساندر گراهام بل موفق شد اختراع تلفن را به ثبت برساند و سال 1263 نخستین تماس تلفنی راه دور برقرار شد و همان زمان تلفن به ایران وارد و نخستین تماس تلفنی بین شمس العماره و باغ سپهسالار توسط ناصر الدین شاه برقرار شد. دستگاهی که وارد ایران شده بود به صورت هندلی کار می کرد، یعنی با هندل جریان برق در دستگاه تلفن ایجاد می شد و به این ترتیب زنگ تلفن در تلفنخانه به صدا در می آمد. ابتدا تعداد مشترکان اندک بود و متصدی تلفنخانه از طریق سوئیچ، ارتباط با شخص مورد نظر را برای تماس گیرنده برقرار می کرد.

انقلاب بزرگ فناوری ارتباطات

سال 1265 امیل برلینر، گرامافون را ابداع کرد، اما تا 19 سال بعد از این در ایران فرمانی برای رواج استفاده از گرامافون صادر نشد. دو سال بعد از اختراع گرامافون نخستین خط تلفنی در ایران افتتاح شد. نخستین بار در دستگاه دولتی ایران و در عصر ناصری از تلفن استفاده شد، اما اعطای نخستین امتیاز تلفن و رواج آن در عصر مظفری بوده که به دوست علی خان معیر الممالک داده شد. سرانجام سال 1273 گوگلیمو موفق شد برای نخستین بار از امواج رادیویی تا تلگراف بی سیم استفاده کند. سال 1296 تله تایپ وارد سیستم تلگراف و جایگزین مورس شد و به این ترتیب سرعت انتقال اطلاعات به 40 کلمه در دقیقه افزایش یافت. بعدها تله تایپ های پیشرفته تری معرفی شد که قابلیت ارسال کلمات در آنها در این تله تایپ ها به میزان قابل توجهی افزایش یافته بود. با به ثبت رسیدن لامپ تصویر از سوی ولادیمیر زورکین در سال 1302 پایه های اولیه تلویزیون های امروزی بنا نهاده شد و دو سال بعد جان لاجی بایرد برای نخستین بار از امواج رادیویی برای انتقال تصویر تلویزیون استفاده کرد.

سال 1309 سامانه تلکس به طور رسمی آغاز به کار کرد و بتدریج دستگاه های تلکس جایگزین تله تایپ ​ و در کشور ما 21 سال بعد تله تایپ جایگزین مورس شد. این در حالی است که همزمان دنیا به استقبال رایانه ها رفته بود و برای نخستین بار در این سال ها رایانه ها به شکل تجاری به فروش رسید.

سال 1336 خط تولید رایانه های مدل IRAMAC305 از سوی شرکت IBM راه اندازی شد که توانایی ذخیره پنج میلیون کاراکتر را داشت. رایانه یونیواک نخستین رایانه تجاری بود که مورد استقبال عموم قرار گرفت.

این رایانه ها با لامپ های گرمایونی کار می کرد که ظرفیت آن 2000 تا 4000 کلمه بود. در این رایانه ها از لامپ های خلاء و نوار مغناطیسی استفاده می شد. پنج سال بعد پس از ورود سامانه تلکس، رایانه وارد ایران شد. تا این که سرانجام با تولد اینترنت (آرپانت) آذر 1348 انقلاب بزرگی در فناوری ارتباطات به وقوع پیوست. سال 1352 تلفن همراه به معنی واقعی به دنیا آمد. نخستین تلفن همراه توسط مارتین کوپر به وزن معادل یک کیلوگرم ساخته شد، اما ده سال طول کشید تا تلفن های همراه به جایی برسد که عموم مردم بتوانند از آن استفاده کنند.

نخستین رایانه خانگی سال 1355 وارد بازار شد و پنج سال بعد از آن از لپ تاپ ها رونمایی شد. تا سال 1362 هنوز تلفن همراه به دست عموم نرسیده بود، اما بسیاری از کارشناسان و متخصصان بر این باورند که سال 1369 با تولد وب از سوی تیم برنزلی، بزرگ ترین انقلاب در حوزه ارتباطات به وقوع پیوست. نخستین پیامک دنیا سال 1371 از سوی یک مهندس انگلیسی به نام نیل پاپورس ارسال شد. او با استفاده از کامپیوتری در محل کارش یک متن دو کلمه ای 16 کاراکتری کریسمس مبارک را به یک گوشی تلفن همراه ارسال کرد. آن زمان هنوز تلفن همراه در ایران آغاز به کار نکرده بود و پس از دو سال از این ماجرا امکان استفاده از خدمات و امکانات تلفن همراه در ایران فراهم شد و سال 1381 استفاده از خدمات پیام کوتاه در کشور امکان پذیر شد.

در سال های اخیر پیشرفت فناوری به قدری سرعت گرفته است که بسیاری از فناوری ها پیش از این که قدمت زیادی پیدا کرده باشند به دست فراموشی سپرده شده اند و بر این اساس نمی توان پیش بینی کرد همین فناوری هایی که زندگی امروزمان به آن وابسته است تا چند سال دیگر مهمان ما خواهند بود.