مختارنامه از منظر مخاطبان رسانه ملی
علیرضا یداللهی*
جمعه گذشته، شاهد پخش دوباره آخرین بخش سریال تاریخی و مذهبی مختارنامه از شبکه یک سیما بودیم؛ مجموعه ای که با این ابعاد تا به امروز در ایران تجربه نشده بود و بی گمان، می توان آن را مهمترین تولید دهه هشتاد سیما برشمرد.
از مهر ماه سال گذشته و همزمان با پخش قسمت های اولیه این سریال تا به امروز، صاحبنظران و منتقدان بسیاری درباره این سریال اظهارنظر کرده و هر کدام از زاویه دید خود به بررسی نقاط قوت و ضعف این مجموعه پرداخته اند.
پس از پخش آخرین بخش مختارنامه، فرصت را مغتنم شمرده و در سطوری چند به بررسی مهمترین و بیشترین دیدگاه ها پیرامون سریال مختارنامه از دیدگاه مخاطبان رسانه ملی می پردازیم. شایان ذکر است که نتایج این بررسی با مطالعه و تدوین مستمر دیدگاه های بینندگان این سریال در تماس با واحد ارتباطات مردمی صدا و سیما (162) و روابط عمومی شبکه های یک و قرآن سیما به دست آمده است.
از میان تشکرها و انتقادهای مربوط به این سریال، نخست به بررسی موارد تشکرآمیز این سریال ـ که فراوانی آنها به مراتب بیشتر از انتقادها بوده است ـ می پردازیم؛ افزون بر اینکه از نکات چشمگیر در این مجموعه، دریافت اظهارات تشکرآمیز از جانب مخاطبان رسانه ملی پس از پخش تیزرهای تبلیغی پیش از آغاز پخش این سریال بود که در نوع خود تازگی داشت و سبب تماس های تشکرآمیز فراوانی با واحد 162 صدا و سیما درباره تهیه و پخش این سریال گردید.
از نظر مخاطبان این سریال، پرداختن به تحولات پیش و پس از شهادت امام حسین (ع)، نمایش جلوه هایی از رخدادهای جانسوز عاشورا، بررسی روند تاریخی قیام مختار، آگاهی بخشی در خصوص نقش بی بدیل ایرانیان در یاری رساندن به قیام مختار و انتخاب مناسب بازیگران و شخصیت پردازی خوب آنها، بیشترین دلیل نگاه کردن و تشکر از پخش این سریال بوده است.
درباره تیتراژ آغازین و پایانی این سریال نیز دیدگاه های متفاوتی را در هنگام پخش بخش های اولیه سریال دیدیم؛ بدین صورت که مخاطبان بسیاری تیتراژ آغازین سریال را بسیار جالب توصیف می کردند و در مقابل، برخی از بینندگان که بیشتر از مخاطبان شبکه قرآن سیما بودند، استفاده از صدای زن را در لالایی تیتراژ پایانی سریال نامناسب می دانستند؛ که البته روند این انتقاد پس از اعلام نظر یکی از مراجع بزرگوار تقلید « که این مسأله را با توجه به کم بودن و مضر نبودن این صدا، آن را بدون اشکال دانستند ـ روند نزولی پیدا کرد.
از دیگر مواردی که در این سریال، باعث موضع گیری متفاوت بینندگان سریال شد، پخش صحنه کشتن حرمله به دست مختار بود که برخی آن را جذاب و در مقابل برخی نیز آن را بر خلاف شنیده های تاریخی و به سبک صحنه های دوئل در فیلم های هالیوودی دانستند.
از میان انتقادهایی که به قسمت های اولیه این سریال مربوط می شود، توهین به ایرانیان در دیالوگ ها و به کار بردن الفاظ ناپسند درباره آنها بود که سبب شد، برخی از بینندگان این سریال را ضد ایرانی بدانند که البته با آغاز پخش قسمت هایی که به رشادت ها و کمک ایرانیان به قیام مختار اختصاص داشت، جایگاه واقعی ایرانیان در قیام مختار در نزد بینندگان مختارنامه مشخص شد.
به نظر برخی از مخاطبان در سریال مختارنامه از برخی دیالوگ ها استفاده شده که منطق تاریخی ندارد، همچون استفاده کردن از برخی جملات امروزی که در آن دوره تاریخی استفاده نمی شد.
پاسخی که برخی از صاحبنظران به این انتقاد داده اند، این است که میرباقری تعمدی در این کار داشته تا مختارنامه را به ادبیات شفاهی ما نزدیک کند و به همین دلیل، با استفاده از ضرب المثل ها و اصطلاحات فرهنگ عامه خواسته است، سنگینی دیالوگ ها را برای یک اثر تاریخی کاهش دهد و به همین دلیل، گاه ـ نه به وفور ـ شخصیت های داستان از اشعار و اصطلاحاتی بهره می برند که فی المثل در قرن هشتم و از زبان لسان الغیب بیرون آمده.
از انتقادهای دیگری که از جانب مخاطبان این سریال شده، می توان به صحنه های نمایش مردان برهنه در حین استحمام و غسل شهادت کردن و همچنین پخش صحنه های خشونت آمیز و قتل و خونریزی اشاره کرد.
در پایان صرفنظر از مطالب آمده و با توجه به گروه گسترده بینندگان این مجموعه، باید هشت سال تلاش و زحمت داود میرباقری و گروه سختکوش همراهش برای به سرانجام رساندن سریال مختارنامه را قدر دانست؛ کوششی که نتیجه اش همگی از تعهد و دغدغه رنگ و بو گرفته است و به همین دلیل هم به طور منطقی، سخن برآمده از دل، بر دل بیشتر مخاطبان نشست.
تولید این مجموعه مشخص ساخت که توانایی و دانش فیلم سازان ما به اندازه ای رسیده که می توان بدون نگرانی، عقاید و باورهای دینی و مذهبی را از طریق جعبه جادویی به مخاطبان نشان داد و عرصه ارتباطات دینی را بیش از پیش به حوزه رسانه های تصویری کشاند. به همین منظور، باید از چنین تلاش هایی حمایت کرد تا گام هایی بلندتر و استوارتر برای واگویه مسائل تاریخی و مذهبی با استفاده از ابزار تلویزیون برداشته شود.
در مجموع، می توان گفت که این مجموعه توانست به بالا بردن بینش و درک تاریخی و مذهبی مخاطبان رسانه ملی کمک کند و به عنوان یک اثر جذاب در حافظه بینندگان آن ثبت شود که بی گمان، برگ برنده آن که همانا پرداختن به قیام عاشورا و نزدیکی محتوای این سریال به این واقعه بود، تأثیر بسزایی در افزایش روزافزون جذابیت مختارنامه بر جای گذاشت.
به هر حال، پخش این مجموعه نیز به پایان رسید و... اما کسانی که دوست دارند، یک بار دیگر این سریال را به طور کامل ببینند، می توانند در ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت 21:30 از شبکه ای فیلم که به وسیله دستگاه های گیرنده دیجیتال (ست تاپ باکس) دریافت شدنی است، دوباره نظاره گر این سریال و عبرت های تاریخی آن باشند.
*کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات اجتماعی
از مهر ماه سال گذشته و همزمان با پخش قسمت های اولیه این سریال تا به امروز، صاحبنظران و منتقدان بسیاری درباره این سریال اظهارنظر کرده و هر کدام از زاویه دید خود به بررسی نقاط قوت و ضعف این مجموعه پرداخته اند.
پس از پخش آخرین بخش مختارنامه، فرصت را مغتنم شمرده و در سطوری چند به بررسی مهمترین و بیشترین دیدگاه ها پیرامون سریال مختارنامه از دیدگاه مخاطبان رسانه ملی می پردازیم. شایان ذکر است که نتایج این بررسی با مطالعه و تدوین مستمر دیدگاه های بینندگان این سریال در تماس با واحد ارتباطات مردمی صدا و سیما (162) و روابط عمومی شبکه های یک و قرآن سیما به دست آمده است.
از میان تشکرها و انتقادهای مربوط به این سریال، نخست به بررسی موارد تشکرآمیز این سریال ـ که فراوانی آنها به مراتب بیشتر از انتقادها بوده است ـ می پردازیم؛ افزون بر اینکه از نکات چشمگیر در این مجموعه، دریافت اظهارات تشکرآمیز از جانب مخاطبان رسانه ملی پس از پخش تیزرهای تبلیغی پیش از آغاز پخش این سریال بود که در نوع خود تازگی داشت و سبب تماس های تشکرآمیز فراوانی با واحد 162 صدا و سیما درباره تهیه و پخش این سریال گردید.
از نظر مخاطبان این سریال، پرداختن به تحولات پیش و پس از شهادت امام حسین (ع)، نمایش جلوه هایی از رخدادهای جانسوز عاشورا، بررسی روند تاریخی قیام مختار، آگاهی بخشی در خصوص نقش بی بدیل ایرانیان در یاری رساندن به قیام مختار و انتخاب مناسب بازیگران و شخصیت پردازی خوب آنها، بیشترین دلیل نگاه کردن و تشکر از پخش این سریال بوده است.
درباره تیتراژ آغازین و پایانی این سریال نیز دیدگاه های متفاوتی را در هنگام پخش بخش های اولیه سریال دیدیم؛ بدین صورت که مخاطبان بسیاری تیتراژ آغازین سریال را بسیار جالب توصیف می کردند و در مقابل، برخی از بینندگان که بیشتر از مخاطبان شبکه قرآن سیما بودند، استفاده از صدای زن را در لالایی تیتراژ پایانی سریال نامناسب می دانستند؛ که البته روند این انتقاد پس از اعلام نظر یکی از مراجع بزرگوار تقلید « که این مسأله را با توجه به کم بودن و مضر نبودن این صدا، آن را بدون اشکال دانستند ـ روند نزولی پیدا کرد.
از دیگر مواردی که در این سریال، باعث موضع گیری متفاوت بینندگان سریال شد، پخش صحنه کشتن حرمله به دست مختار بود که برخی آن را جذاب و در مقابل برخی نیز آن را بر خلاف شنیده های تاریخی و به سبک صحنه های دوئل در فیلم های هالیوودی دانستند.
از میان انتقادهایی که به قسمت های اولیه این سریال مربوط می شود، توهین به ایرانیان در دیالوگ ها و به کار بردن الفاظ ناپسند درباره آنها بود که سبب شد، برخی از بینندگان این سریال را ضد ایرانی بدانند که البته با آغاز پخش قسمت هایی که به رشادت ها و کمک ایرانیان به قیام مختار اختصاص داشت، جایگاه واقعی ایرانیان در قیام مختار در نزد بینندگان مختارنامه مشخص شد.
به نظر برخی از مخاطبان در سریال مختارنامه از برخی دیالوگ ها استفاده شده که منطق تاریخی ندارد، همچون استفاده کردن از برخی جملات امروزی که در آن دوره تاریخی استفاده نمی شد.
پاسخی که برخی از صاحبنظران به این انتقاد داده اند، این است که میرباقری تعمدی در این کار داشته تا مختارنامه را به ادبیات شفاهی ما نزدیک کند و به همین دلیل، با استفاده از ضرب المثل ها و اصطلاحات فرهنگ عامه خواسته است، سنگینی دیالوگ ها را برای یک اثر تاریخی کاهش دهد و به همین دلیل، گاه ـ نه به وفور ـ شخصیت های داستان از اشعار و اصطلاحاتی بهره می برند که فی المثل در قرن هشتم و از زبان لسان الغیب بیرون آمده.
از انتقادهای دیگری که از جانب مخاطبان این سریال شده، می توان به صحنه های نمایش مردان برهنه در حین استحمام و غسل شهادت کردن و همچنین پخش صحنه های خشونت آمیز و قتل و خونریزی اشاره کرد.
در پایان صرفنظر از مطالب آمده و با توجه به گروه گسترده بینندگان این مجموعه، باید هشت سال تلاش و زحمت داود میرباقری و گروه سختکوش همراهش برای به سرانجام رساندن سریال مختارنامه را قدر دانست؛ کوششی که نتیجه اش همگی از تعهد و دغدغه رنگ و بو گرفته است و به همین دلیل هم به طور منطقی، سخن برآمده از دل، بر دل بیشتر مخاطبان نشست.
تولید این مجموعه مشخص ساخت که توانایی و دانش فیلم سازان ما به اندازه ای رسیده که می توان بدون نگرانی، عقاید و باورهای دینی و مذهبی را از طریق جعبه جادویی به مخاطبان نشان داد و عرصه ارتباطات دینی را بیش از پیش به حوزه رسانه های تصویری کشاند. به همین منظور، باید از چنین تلاش هایی حمایت کرد تا گام هایی بلندتر و استوارتر برای واگویه مسائل تاریخی و مذهبی با استفاده از ابزار تلویزیون برداشته شود.
در مجموع، می توان گفت که این مجموعه توانست به بالا بردن بینش و درک تاریخی و مذهبی مخاطبان رسانه ملی کمک کند و به عنوان یک اثر جذاب در حافظه بینندگان آن ثبت شود که بی گمان، برگ برنده آن که همانا پرداختن به قیام عاشورا و نزدیکی محتوای این سریال به این واقعه بود، تأثیر بسزایی در افزایش روزافزون جذابیت مختارنامه بر جای گذاشت.
به هر حال، پخش این مجموعه نیز به پایان رسید و... اما کسانی که دوست دارند، یک بار دیگر این سریال را به طور کامل ببینند، می توانند در ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت 21:30 از شبکه ای فیلم که به وسیله دستگاه های گیرنده دیجیتال (ست تاپ باکس) دریافت شدنی است، دوباره نظاره گر این سریال و عبرت های تاریخی آن باشند.
*کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات اجتماعی
