مروری بر نوستالژی کیهان‌بچه‌ها و ۷۰ سالگی‌اش

 

به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، مجله کیهان بچه‌ها به‌تازگی به سن ۷۰ سالگی رسیده است. بهمن پگاه راد که خود از دوران نوجوانی در دهه ۴٠ از دوستداران این مجله بوده و بعد از انقلاب در کسوت روزنامه نگار و نویسنده، نوشتن داستان در کیهان بچه‌ها را شروع کرده، در آستانه رسیدن به آغاز ٧۵ سالگی، می‌گوید متعهد به نگهبانی و حراست، از این میراث جاویدان ادبی و فرهنگی است. 

 

پگاه راه در گفتگو با تابناک گفت: نخستین شماره‌ کیهان بچه ها در ششم دی‌ماه سال ۱۳۳۵ منتشر شد و امروز که به مرز هفتاد سالگی رسیده است؛ مسیری طولانی که در آن فراز و فرودهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورمان ایران بزرگ و مانا، بازتاب یافته و در عین حال، این مجله توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های کودک و نوجوان حفظ کند.

 

وی افزود: بنیانگذاران کیهان بچه‌ها تصور نمی‌کردند نشریه‌ای که در فضای پررقابت دهه‌ سی خورشیدی پا به عرصه می‌گذارد، بتواند چنین عمر طولانی داشته باشد. آن‌زمان، بسیاری از نشریات کودک بیش از یکی دو سال دوام نمی‌آوردند. اما کیهان بچه‌ها با ترکیبی از داستان، شعر، تصویرگری و گزارش‌های جذاب، البته به صورت ترجمه، توانست مخاطب نوجوان را به خود جلب کند و به تدریج به بخشی از خاطره‌ جمعی خانواده‌های ایرانی تبدیل شود و این یادها و خاطره ها بیشتر مربوط به حیات جدید این نشریه، بعد از انقلاب است. یعنی با وقوع انقلاب اسلامی، بسیاری از نشریات کودک و نوجوان در معرض تعطیلی یا تغییر مسیر قرار گرفتند. کیهان بچه‌ها نیز در آستانه‌ خاموشی بود. اما گروهی از نویسندگان، شاعران و تصویرگران جوان و پرانرژی، با احساس مسئولیت فرهنگی، به یاری این مجله آمدند. آنان با تکیه بر توان خلاقه‌ خود، مجله را از وابستگی به مطالب ترجمه رهانیدند و به سمت تولید آثار اصیل و بومی سوق دادند. این تلاش جمعی، همان چیزی بود که به کیهان بچه ها حیاتی دوباره بخشید و آن را وارد دوران تازه‌ای کرد؛ دورانی که بعدها به دهه‌ طلایی ادبیات کودک و نوجوان ایران شهرت یافت و دهه ۶٠ و ادامه آن دهه ٧٠  دو دهه طلایی برای کیهان بچه ها محسوب می شود. 

 

نویسنده کتاب «نبرد رئیسعلی» در ادامه گفت: این میان، نام زنده‌یاد امیرحسین فردی به‌عنوان سردبیر کیهان بچه‌ها بیش از همه می‌درخشد. او به مدت سی‌ودو سال سکان هدایت این نشریه را در دست داشت و با سعه‌ صدر و نگاه فرهنگی خود، امکان حضور بسیاری از نویسندگان و تصویرگران به ویژه شهرستانی ها  را فراهم کرد. فردی نه‌تنها به چاپ آثار نویسندگان جوان اعتماد می‌کرد، بلکه آنان را تشویق می‌نمود تا تجربه‌های تازه بیافرینند. بسیاری از چهره‌های شناخته‌شده‌ امروز ادبیات کودک و نوجوان، نخستین گام‌های جدی خود را در فضای همین مجله برداشتند.  فردی همچنین باور داشت که رسانه‌ مکتوب، کودک را به تفکر وادار می‌کند؛ در حالی که رسانه‌های دیداری بیشتر پاسخگوی نیازهای هیجانی‌اند. او بارها هشدار داد که اگر کودکان از مجلات و کتاب‌ها فاصله بگیرند، در آینده هم آنها زیان خواهند دید و  هم جامعه. همین نگاه، سبب شد که کیهان بچه‌ها در دوران سردبیری او نه‌تنها یک مجله‌ سرگرم‌کننده، بلکه مدرسه‌ای برای اندیشیدن و نوشتن و ساختن آینده کشور باشد.  

 

نویسنده کتاب «راز ساختمان زرد» که اولین بار این داستان به صورت دنباله دار در دهه ۶٠ در مجله کیهان بچه ها چاپ شذ، درباره تغییرات سال های اخیر این‌مجله گفت: یکی از ویژگی‌های مهم این مجله، تغییر در شکل و شیوه‌ انتشار آن در طول زمان است. کیهان بچه‌ها سال‌ها در قطع ۱۶/۵ در ۲۴ سانتی‌متر منتشر می‌شد؛ قطع کوچکی که برای کودکان و نوجوانان دسترس‌پذیر و جذاب بود. اما از حدود یک دهه پیش، مجله به قطع بزرگ‌تر ۲۰/۵ در ۲۷ سانتی‌متر تغییر یافت تا امکان ارائه‌ تصویرگری‌های بهتر و خوانایی بیشتر فراهم شود. همچنین یکی دیگر از دلایل تغییر قطع این مجله، دیده شدن آن بر روی کیوسک مطبوعات بوده است. همچنین به سبب محدودیت‌های اقتصادی و شرایط نشر، انتشار آن از حالت هفتگی به دو هفته یک بار تغییر کرده است. این تغییرات، هرچند نشانه‌ دشواری‌های مسیر است، اما نشان می‌دهد که مجله همچنان تلاش دارد با شرایط تازه سازگار شود و چراغ خود را روشن نگه دارد.

 

پگاه راد گفت: کیهان بچه‌ها برای بسیاری از ایرانیان، تنها یک مجله نیست و بخشی از خاطره‌ کودکی و نوجوانی است. داستان‌های دنباله‌دار، شعرهای کودکانه، تصویرهای رنگی و حتی در گذشته های دور بوی کاغذ کاهی مجله، همه به نوستالژی مشترک نسل‌ها تبدیل شده‌اند. بسیاری هنوز به یاد دارند که چگونه هر هفته منتظر شماره‌ تازه بودند و با اشتیاق صفحات آن را ورق می‌زدند. این نوستالژی، ارزش فرهنگی بزرگی است که کمتر نشریه‌ای توانسته به آن دست یابد.  همچنین منحصر به فرد بودن یک مجله در جهان و رسیدن به هفتاد سالگی برای یک نشریه‌ کودک، در سطح جهانی نیز کم‌نظیر است. در هیچ کجای دنیا نشریه‌ای با این وسعت عمر و استمرار برای کودکان و نوجوانان منتشر نشده است. بسیاری از مجلات مشابه در کشورهای دیگر، عمر کوتاهی داشته‌اند و نتوانسته‌اند با تغییرات اجتماعی و فرهنگی همراه شوند. اما کیهان بچه‌ها با وجود همه‌ دشواری‌ها، توانسته است خود را با شرایط تازه تطبیق دهد و همچنان منتشر شود. این استمرار، نشان‌دهنده‌ نیاز جامعه به رسانه‌ای است که کودکان را به خواندن، اندیشیدن و خلق کردن تشویق کند. 

 

به گفته پگاه راد، پس از درگذشت امیرحسین فردی در سال ۱۳۹۲ کیهان بچه‌ها وارد مرحله‌ تازه‌ای شد. محمدحسین صلواتیان مدیر مسئول و علی دانشور، سردبیری را بر عهده گرفتند. هر دو تلاش کرده اند در شرایطی که رسانه‌های دیداری و دیجیتال بیش از پیش بر زندگی کودکان سایه انداخته‌اند، جایگاه مجله را حفظ کنند. آنان با بهره‌گیری از تجربه‌های گذشته و توجه به نیازهای نسل جدید، کوشیده اند تا کیهان بچه‌ها همچنان به‌عنوان یک رسانه‌ معتبر و آموزشی باقی بماند. با وجود همه‌ افتخارات، باید پذیرفت که تداوم انتشار کیهان بچه‌ها نیازمند تلاش بیشتری است. شرایط اقتصادی، تغییر ذائقه‌ مخاطبان و گسترش رسانه‌های دیجیتال، همه چالش‌هایی هستند که آینده‌ این مجله را تهدید می‌کنند. اگرچه نوستالژی و سابقه‌ آن سرمایه‌ بزرگی است، اما برای حفظ و گسترش این میراث فرهنگی، باید حمایت‌های جدی‌تر از سوی نهادهای فرهنگی، آموزشی و حتی خانواده‌ها صورت گیرد. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود کیهان بچه‌ها نه‌تنها به هفتاد سالگی، بلکه به صد سالگی نیز برسد. چون کیهان بچه‌ها تنها یک نشریه نیست؛ بخشی از تاریخ فرهنگی ایران عزیز است. رسیدن آن به هفتاد سالگی، یادآور این حقیقت است که ادبیات کودک و نوجوان، اگر با عشق و تعهد همراه باشد، می‌تواند نسل‌ها را به هم پیوند دهد و در برابر تغییرات سریع زمانه، همچنان پایدار بماند.

 

پگاه راد از دو کتاب «یک عکس دسته جمعی» و «بهار نارنج‌های خانه بغلی» که سال گذشته منتشر شدند، نام برد و گفت: از «الف» تا  «ی» این دو کتاب داستان‌هایی است که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ برای دوستداران کیهان بچه‌ها در این مجله نوشتم. در قسمتی از این دو کتاب، به بیان خاطراتم در سالگردهای مجله پرداخته‌ام که در مجموع قسمتی از آنها در دو جلد اول و دوم و قسمتی دیگر در جلد سوم به چاپ می‌رسد. داستان‌ها نیز هر یک، حال و هوای جداگانه‌ای دارند که خواندن آنها یاد و خاطرات دوران جوانی دهه‌های ۶۰ و ٧٠ را زنده می‌کند و شاید خواندنشان برای نسلی که امروز پدرها و مادران جامعه هستند و حتی نوجوان و جوان‌هایی که این دوران را ندیده‌اند، خاطره انگیز باشد.

 

مولف داستان زورق های شکسته که دهه ۱۳۷۰ به صورت ادامه دار در کیهان بچه ها چاپ شد، در پایان گفت: داستان‌ها و خاطراتم از کیهان بچه‌ها در جلد سوم به پایان می‌رسند و در جلدهای چهارم و پنجم به دیگر داستان‌هایم که در صفحه دانش‌آموز روزنامه «خبر جنوب» شیراز یا ضمیمه‌های آفتابگردان و دوچرخه روزنامه همشهری، مجله سروش نوجوان، شاهد کودکان و نوجوانان و … چاپ شده، خواهم پرداخت.