۴۵ مجوز در ایران، ۱۲ در نروژ/ چرا ساخت خانه در ایران این‌قدر سخت است؟

به گزارش تابناک، ساخت‌وساز مسکن، قلب تپنده اقتصاد و زندگی اجتماعی هر کشوری است. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا گرفتن یک مجوز ساخت در ایران مثل دویدن در یک ماراتن بوروکراتیک است، در حالی که در نروژ مثل یک پیاده‌روی آرام و لذت‌بخش به نظر می‌رسد؟ در این مقاله، با مقایسه فرآیند اخذ مجوز‌های ساخت‌وساز در ایران و نروژ، پرده از راز‌های این تفاوت‌ها برمی‌داریم و درس‌هایی برای آینده‌ای بهتر ارائه می‌کنیم. آماده‌اید؟ بیایید این سفر جذاب را شروع کنیم!

  چرا مجوز‌های ساخت‌وساز این‌قدر مهم‌اند؟
تصور کنید خانه‌ای بدون نظارت ساخته شود: دیوار‌ها ترک می‌خورند، سقف چکه می‌کند و در بدترین حالت، زلزله‌ای کوچک کل ساختمان را فرو می‌ریزد! مجوز‌های ساخت‌وساز مثل یک نگهبان سخت‌گیر عمل می‌کنند تا مطمئن شوند خانه‌ها ایمن، باکیفیت و مطابق با استاندارد‌ها هستند. اما این فرآیند در هر کشوری متفاوت است. طبق گزارش بانک جهانی (۲۰۲۳)، پیچیدگی اخذ مجوز می‌تواند هزینه ساخت را تا ۲۰ درصد افزایش دهد و حتی قیمت نهایی خانه‌ها را برای خریداران بالا ببرد. حالا بیایید ببینیم ایران و نروژ در این میدان چگونه بازی می‌کنند.

ایران: جنگ با کاغذبازی‌های بی‌پایان 
در ایران، برای ساخت یک خانه معمولی باید از یک سد بزرگ بوروکراتیک عبور کنید! به‌طور متوسط، ۴۵ مجوز یا تأییدیه نیاز است که شامل پروانه ساخت، تأییدیه‌های نظام مهندسی، مجوز‌های زیست‌محیطی، آتش‌نشانی، آب، برق و گاز می‌شود. طبق مطالعه دانشگاه تهران (۲۰۲۲)، این فرآیند ممکن است ۶ ماه تا یک سال طول بکشد. تصور کنید: ماه‌ها دوندگی بین ادارات مختلف، امضا‌های بی‌پایان و گاهی حتی شایعاتی از پرداخت‌های غیررسمی برای سرعت بخشیدن به کار! این پیچیدگی نه‌تنها اعصاب سازنده‌ها را به هم می‌ریزد، بلکه هزینه‌های غیرمستقیم را هم بالا می‌برد. مثلاً، هزینه‌های ناشی از تأخیر در پروژه‌ها می‌تواند تا ۱۵ درصد به کل هزینه ساخت اضافه کند.

نروژ: ساده، سریع و دیجیتال 
حالا به نروژ برویم، جایی که انگار همه چیز مثل یک ساعت سوئیسی کار می‌کند! در نروژ، برای ساخت یک خانه به‌طور متوسط ۱۲ مجوز کافی است. طبق گزارش مؤسسه SINTEF (۲۰۲۳)، این فرآیند معمولاً ۲ تا ۴ ماه طول می‌کشد. راز موفقیت؟ دیجیتالی‌سازی! در نروژ، بیشتر مراحل از طریق پلتفرم‌های آنلاین انجام می‌شود. کافی است نقشه‌هایتان را در سیستم بارگذاری کنید، چند کلیک کنید و منتظر تأیید بمانید. علاوه بر این، نروژ به استاندارد‌های زیست‌محیطی و پایداری اهمیت زیادی می‌دهد. مثلاً، هر خانه باید طوری طراحی شود که مصرف انرژی آن به حداقل برسد، چیزی که باعث شده نروژ در ساخت خانه‌های سبز پیشرو باشد.

  ایران در برابر نروژ: نبرد اعداد و استاندارد‌ها
بیایید کمی با اعداد بازی کنیم! طبق گزارش بانک جهانی (۲۰۲۳)، ایران در شاخص سهولت کسب‌وکار در بخش ساخت‌وساز رتبه ۱۲۸ از ۱۹۰ را دارد، در حالی که نروژ در رتبه ۸ می‌درخشد. این یعنی در نروژ، شما خیلی سریع‌تر می‌توانید کلنگ ساخت را به زمین بزنید. اما چرا این‌قدر تفاوت؟

ایران: پیچیدگی‌های چندلایه 
در ایران، تعدد نهاد‌های نظارتی مثل شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی و ادارات آب و برق، فرآیند را به یک پازل پیچیده تبدیل کرده است. مثلاً، برای گرفتن پروانه ساخت، باید نقشه‌های معماری، سازه‌ای و تأسیساتی را به چندین نهاد ارائه دهید. اگر یکی از این نهاد‌ها تأیید نکند، باید دوباره از صفر شروع کنید! مطالعه‌ای از دانشگاه علم و صنعت ایران (۲۰۲۱) نشان می‌دهد که ناهماهنگی بین ادارات مسئول ۶۰ درصد تأخیر‌ها در صدور مجوز‌ها است. حالا به این اضافه کنید شایعات فساد اداری که گاهی باعث می‌شود سازنده‌ها برای سرعت بخشیدن به کار، هزینه‌های غیررسمی پرداخت کنند.

نروژ: شفافیت و کارایی 
در نروژ، همه چیز مثل یک ماشین خوب روغن‌کاری‌شده کار می‌کند. سیستم متمرکز و دیجیتال، تعداد نهاد‌های درگیر را به حداقل رسانده است. مثلاً، پلتفرم دیجیتال “Altinn” به سازنده‌ها اجازه می‌دهد تمام مدارک را در یک جا بارگذاری کنند. طبق گزارش دانشگاه اسلو (۲۰۲۲)، این سیستم زمان پردازش مجوز‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش داده است. علاوه بر این، نروژ استاندارد‌های سخت‌گیرانه‌ای برای ایمنی و محیط‌زیست دارد. مثلاً، تمام خانه‌ها باید در برابر زلزله‌های احتمالی مقاوم باشند و عایق‌بندی‌شان طوری باشد که گرما در زمستان‌های سرد اسکاندیناوی هدر نرود.

کیفیت ساخت: یک دنیا تفاوت

 کیفیت خانه‌ها هم داستان خودش را دارد. در ایران، به دلیل نظارت ناکافی و کمبود نیروی کار ماهر، میانگین عمر مفید ساختمان‌ها حدود ۳۰ سال است (مطالعه دانشگاه پیام نور، ۲۰۲۲). اما در نروژ، خانه‌ها طوری ساخته می‌شوند که تا ۱۰۰ سال دوام بیاورند! این تفاوت به استاندارد‌های سخت‌گیرانه، آموزش بهتر نیروی کار و استفاده از فناوری‌های نوین مثل مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) برمی‌گردد.

  درس‌هایی از نروژ برای ایران: آینده‌ای روشن‌تر
ایران با وجود هزینه‌های پایین‌تر ساخت (حدود ۳۰۰ یورو در مترمربع در مقایسه با ۲۸۶۶ یورو در شهر‌هایی مثل زوریخ)، به دلیل پیچیدگی‌های بوروکراتیک، بخشی از این مزیت را از دست می‌دهد. اما نگران نباشید! ایران می‌تواند با چند تغییر ساده، جهشی بزرگ در صنعت ساخت‌وساز داشته باشد. بیایید از نروژ الهام بگیریم:

- کاهش تعداد مجوزها: چرا ۴۵ مجوز؟ ادغام مراحل و کاهش نهاد‌های نظارتی می‌تواند زمان و هزینه را به شدت کاهش دهد.
- دیجیتالی‌سازی فرآیندها: راه‌اندازی پلتفرم‌های آنلاین مثل نروژ می‌تواند دوندگی بین ادارات را حذف کند. مثلاً، در نروژ، ۸۰ درصد درخواست‌های مجوز به‌صورت آنلاین پردازش می‌شوند.
- شفافیت بیشتر: سیستم‌های دیجیتال و قابل ردیابی می‌توانند شایعات فساد را کم کنند و اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند.
- آموزش نیروی کار: سرمایه‌گذاری در آموزش کارگران و مهندسان می‌تواند کیفیت ساخت را بالا ببرد و عمر ساختمان‌ها را افزایش دهد.

یک نمونه واقعی: در نروژ، پروژه‌ای به نام “Zero Emission Buildings” با استفاده از فناوری BIM، نه‌تنها زمان ساخت را ۲۵ درصد کاهش داد، بلکه مصرف انرژی ساختمان‌ها را تا ۵۰ درصد کم کرد. ایران هم می‌تواند با چنین نوآوری‌هایی، هم کیفیت را بالا ببرد و هم هزینه‌ها را کم کند.

 چرا این موضوع برای شما مهم است؟
ساخت‌وساز فقط به مهندسان و پیمانکاران مربوط نیست. اگر روزی بخواهید خانه بخرید یا بسازید، این فرآیند‌ها مستقیماً روی جیب و زندگی شما تأثیر می‌گذارند. در ایران، پیچیدگی‌ها باعث شده قیمت تمام‌شده خانه‌ها گاهی تا ۲۰ درصد بیشتر از هزینه واقعی باشد. در نروژ، شفافیت و سرعت فرآیند، خانه‌ها را نه‌تنها باکیفیت‌تر، بلکه در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر کرده است.

فرصتی برای تغییر: ایران با الهام از کشور‌هایی مثل نروژ می‌تواند صنعت ساخت‌وساز را متحول کند. تصور کنید روزی بتوانید با چند کلیک مجوز ساخت بگیرید، خانه‌ای ایمن و باکیفیت بسازید و حتی به محیط‌زیست هم کمک کنید. این آینده دور نیست، اگر همین حالا شروع کنیم!/ دکتر کریم رامه

نظر شما چیست ؟ برای معضل مسکن در ایران چه راهکارهایی می شناسید؟ تجربه شما چیست؟