طلای سفید؛ سیاست سیاه / قطب تولید پنبه در فراموشی

به گزارش تابناک از گلستان، پنبه یکی از محصولات عمده بخش کشاورزی است که در بخش صنعت و بازرگانی جهان نقش به سزایی دارد، این محصول همچنین مهم‌ترین و باارزش‌ترین لیف طبیعی، منبع الیاف و منشا غذایی با ارزش برای دام محسوب می‌شود و نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد؛ پنبه به نوعی جزو محصولات استراتژیک به شمار می‌رفت، چرا که زنجیره‌ای از صنایع متعدد را به خود اختصاص داده بود و به دلیل آنکه الیاف پنبه گلستان همانند گندم از کیفیت بالایی برخوردار بود، بازار خوبی حتی در صادرات الیاف و نخ به همراه داشت.

بر اساس تحقیقات انجام شده از سوی محققان دانشگاهی، عواملی نظیر قیمت نسبی پنبه به گندم، سطح زیرکشت پنبه با یک وقفه، عملکرد پنبه با یک وقفه، سطح زیرکشت محصول گندم یا همان محصول رقیب و نرخ حمایت موثر دولت از محصول پنبه بر سطح زیرکشت، تأثیر به سزایی در کاهش و نابودی کشت پنبه داشته است؛ بر اساس همین تحقیقات، توان اشتغالزایی پنبه در بخش کشاورزی ۲.۵ برابر سویا، ۴ برابر ذرت، ۴ برابر سویا و ۶ برابر گندم است.

این محصول در سال‌های پیش از انقلاب بیشترین درآمد ارزی را پس از نفت به خود اختصاص داده بود، اما از سال ۱۳۹۱ و به دلیل بی‌مهری‌هایی که به آن شد، با سهم تولید جهانی کمتر از یک درصد، درآمد ارزی قابل توجهی نداشت و سالانه باید ۷۰ هزار تن از نیازهای نساجی‌های داخل کشور از طریق واردات تأمین شود.

سطح زیرکشت پنبه در گلستان به عنوان قطب صنعت پنبه کشور در سال‌های ۵۲-۱۳۵۱ معادل ۱۸۰ هزار هکتار بود که بزرگ‌ترین تولیدکننده پنبه کشور از سطح ۳۸۰ هزار هکتار در کشور محسوب می‌شد، اما متأسفانه سطح زیرکشت آن در سال‌های ۹۲-۱۳۹۱ به ۹ هزار هکتار در گلستان رسید و هرچه به جلوتر رفت، میزان سطح کشت آن کاهش بیشتری پیدا کرد.

 از سوی دیگر، خرید تضمینی برخی محصولات کشاورزی و پرهزینه‌تر بودن فرایند کاشت، داشت و برداشت از جمله گندم نسبت به پنبه موجب شد تا کشاورزان رغبت کمتری برای کشت و احیای آن داشته باشند.

حالا چند سالی است که دولتمردان و مسئولان گلستانی تصمیم گرفته‌اند با اجرای برنامه‌های متعدد تحقیقاتی، کشت پنبه در گلستان را احیا کنند، اما در این راه با مشکلاتی چون کاهش آب‌های زیرزمینی و تهدید خشکسالی مواجه شده‌اند.

موسی خانی رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان در این خصوص اظهار داشت: سال گذشته محصول پنبه از مزارعی که از طریق مکانیزه برداشت شد، ۱۲ درصد بالاتر از نرخ روز توسط بخش خصوصی و کارخانجات خریداری شد و امسال نیز یکی از کارخانجات برای خرید پنبه حاصل از برداشت مکانیزه تا ۱۵ درصد بالاتر از نرخ روز اعلام آمادگی کرده است.

وی از برنامه‌ریزی برای جذب اعتبار و اجرای طرح پایش مستمر مزارع پنبه استان خبر داد و تاکید کرد: تلاش ما جذب اعتبار برای پایش مزارع پنبه با کمک سازمان برنامه و بودجه است تا با پایش مستمر و کنترل آفات، در هر هکتار نزدیک به ۴۰۰ کیلوگرم افزایش عملکرد داشته باشیم.

همچنین هامان هاشمی رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی گرگان با بیان اینکه شورای عالی پنبه با مرکزیت گرگان با هدف رونق دوباره این محصول در گلستان باید تشکیل شود، اظهار کرد: تاکنون در هیچ جای دنیا تجربه نشده که پس از منسوخ شدن کشت پنبه، مدیران به راحتی قادر به رونق بخشی در این صنعت باشند.

وی افزود: تمام دستگاه‌های اجرایی در راستای احیای کشت پنبه در گلستان به عنوان یک مطالبه استانی باید در کنار جهاد کشاورزی باشند تا این صنعت دوباره توسعه یابد.

 رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی گرگان عدم مطالبه‌گری را از دیگر مشکلات مغفول ماندن استان در حوزه توسعه صنعت دانست و افزود: با وجود اینکه کشت شالی به واسطه پرآب‌بر بودن، همسویی با تصمیمات مسئولان استان مبنی بر ممنوعیت کشت محصولات پرآب‌بر ندارد، اما تاکنون کسی نتوانسته مانع ایجاد کارخانجات شالیکوبی در استان شود.

هاشمی بیان کرد: برای بازگشت پنبه به الگوی کشت استان باید مطالبه‌گری جدی انجام شود و تا زمانی که مطالبه‌گری نداشته باشیم، امکان توسعه کشت آن کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: مسأله‌ای که در این سال‌ها کشاورزان را به شدت اذیت کرده، بحث قیمت‌گذاری است که متأسفانه به رغم نیاز کشور به این محصول و حتی صادراتی بودن آن، هنوز توجه ویژه‌ای به آن نشده و به همین دلیل کشاورزان علاقه و رغبت زیادی برای کاشت این محصول ندارند.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی گرگان افزود: نکته دیگر اینکه در رابطه با مسأله واردات پنبه نیز دولت باید تمهیداتی در نظر بگیرد که در تخصیص این واردات برنامه‌ریزی صورت گیرد تا به کشت محصول داخل ضربه‌ای وارد نشود.

هاشمی تصریح کرد: مسأله دیگر تأمین نیروی کار است که به دلیل کشت نزولی پنبه، کارگران دیگر تمایلی به جمع‌آوری و اشتغال در این بخش ندارند، ضمن اینکه اعداد و ارقام پرداختی در این بخش برای آن‌ها قابل قبول نیست؛ مکانیزه نبودن کشت این محصول نیز از دیگر مشکلاتی است که تمایل برای کشت آن را کم کرده است.

وی افزود: در حال حاضر گلستان در رابطه با مکانیزاسیون، به دلیل کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات، با مشکلات بسیاری مواجه است و تا زمانی که مسئولان در کنار بخش خصوصی اقدام به رفع این کمبودها نکنند، نمی‌توان انتظار داشت پنبه به این راحتی در استان احیا شود.

در ادامه محمد جواد عسکری رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس در سفر چندروزه همراه با رئیس مجلس به گلستان با بیان اینکه احیای کشت پنبه یکی از اولویت‌های کمیسیون است، اظهار کرد: بازگشت پنبه به مزارع گلستان نه تنها اقتصاد کشاورزان را تقویت می‌کند، بلکه توانمندسازی اقتصادی کل منطقه را به دنبال خواهد داشت.

وی با اشاره به سابقه کشت ۱۸۰ هزار هکتاری پنبه در گلستان پیش از انقلاب، افزود: وظیفه داریم از این زراعت که منافع بسیاری برای استان و کشور دارد، حمایت کنیم.

 رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس همچنین از انجام ۱۵ مکاتبه با رئیس‌جمهور و پنج دیدار حضوری برای احیای سازمان پنبه و دانه‌های روغنی خبر داد تا این سازمان بار دیگر به صورت عملیاتی فعال شود.

اگرچه مسئولان در برنامه‌ریزی‌های جدید بر کشت پنبه اصرار دارند، اما مشکلاتی نظیر تنش آبی و خشکسالی در گلستان و همچنین فقدان خرید تضمینی دولت و دیگر کمبودهایی که پیش‌تر در حوزه کشت این محصول مطرح شد، نشان می‌دهد تلاش‌های فعلی برای احیای پنبه چندان اثربخش نبوده است و کشاورزان به دلیل سختی روند کاشت و برداشت، تمایلی به احیای آن ندارند.

از سوی دیگر، حمایت‌های مالی و یارانه‌ای، از جمله تأمین نهاده‌های باکیفیت و خرید تضمینی با قیمت مناسب، می‌تواند انگیزه کشاورزان را برای بازگشت به این زراعت تقویت کند.

در چند سال اخیر، تحقیقات روی ارقام جدید پنبه با توجه به مسئله کم‌آبی نیز نتوانسته کشاورزان را ترغیب به کشت این محصول کند. حال باید دید هدف واقعی مسئولان از احیای محصولی که در سال‌های قبل شرایط بهتری برای کشت داشت اما توجه کافی به آن نشد، امروز چه تأثیری بر اقتصاد منطقه خواهد داشت، به‌ویژه وقتی پشتوانه‌های عملی و حمایتی قوی وجود ندارد.