یک انتصاب تاریخی برای نماز جمعه تهران
به دنبال رحلت آیت‌الله طالقانی و هجرت آیت‌الله منتظری، امام امت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را با این سخن که شما که به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید، به امامت جمعه تهران منصوب کرد.
۲۴ دی چهل و چهارمین سالروز انتصاب آیت‌الله سید علی خامنه‌ای به امامت جمعه تهران در سال ۱۳۵۸ است.
آیت‌الله سید محمود طالقانی و آیت‌الله حسینعلی منتظری اولین و دومین امام جمعه تهران بودند. آنان که زندانیِ ساواک در زندان قصر بودند در تاریخ ۹ آبان ۱۳۵۷ به همراه بیش از هزار و ۲۰ نفر دیگر از زندانیان سیاسی و غیر سیاسی از زندان ساواک آزاد شدند.
آیت‌الله طالقانی در تاریخ پنجم مرداد ۱۳۵۸ اولین نماز جمعه تهران را برگزار کرد. ایشان تا ۱۹ شهریور، روز رحلت‌شان چند جمعه دیگر نماز را خواند اما اجل مهلتش نداد و در نوزدهمین روز شهریور ۱۳۵۸ جان به جان آفرین تسلیم کرد.
با درگذشت آیت‌الله طالقانی، امام امت آیت‌الله منتظری را در تاریخ ۲۱ شهریور به عنوان دومین امام جمعه تهران منصوب کردند. ایشان نیز تا اواسط دی ۱۳۵۸ امام جمعه تهران بود اما از اواسط این ماه برای تدریس به قم برگشت.
با مهاجرت آیت‌الله منتظری به قم، امام امت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را در تاریخ ۲۴ دی ۱۳۵۸ به عنوان سومین امام جمعه تهران منصوب کردند.
حکم امامت جمعه
حضرت آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی طی حکمی که سه ماه قبل از ۴۱ سالگی سومین امام جمعه تهران صادر کردند، نوشتند: «خدمت جناب مستطاب سیدالاعلام و حجت‌الاسلام آقای حاج سید علی خامنه‌ای ـ دامت افاضاته.
چون حضور جناب مستطاب حجت‌الاسلام و المسلمین آقای منتظری ـ دامت افاضاته ـ در حوزۀ مقدسۀ قم لازم بود و ایشان انصراف خودشان را از امامت جمعۀ تهران اعلام نمودند، جنابعالی که به حمدالله به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعۀ تهران منصوب می‌باشید.
از خداوند متعال توفیق جنابعالی را در ارشاد و هدایت مردم خواستارم.»
البته حضرت امام در دیدار جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران در خرداد ۱۳۵۸ که به مناسبت چهلمین روز شهادت آیت‌الله دکتر مرتضی مطهری انجام شد، گفته بودند: «من پیشنهاد میکنم آقای آقا سید علی آقا بیایند، خامنه‌ای. شما ممکن است که بروید پیش ایشان از قول من بگویید ایشان بیایند به جای آقای مطهری. بسیار خوب است ایشان، فهیم است؛ میتواند صحبت کند؛ میتواند حرف بزند.»
خاطره امامت جمعه
جواد مقصودی، رئیس سابق ستاد نماز جمعه در خاطره‌ای از آن دوران، گفت: «در روزهای ابتدایی انقلاب ستاد نماز جمعه دست ما نبود و آقای طالقانی به امر امام، نماز جمعه را شروع کردند. متاسفانه ستاد نماز جمعه را آن روزها لیبرال‌ها و منافقین تسخیر کرده بودند. آقای طالقانی هم چند نماز جمعه بیشتر نخواندند.
آقای طالقانی که فوت کردند ساعت هفت همان شب امام، آقای منتظری را معرفی کردند. از همان جا شهید مظلوم دکتر بهشتی، شهید دکتر باهنر و مرحوم شفیق گفتند بروید ستاد نماز جمعه را دست بگیرید. فکر می‌کردیم با منافقین و لیبرال‌هایی که در این نهاد نفوذ کرده بودند، درگیر می‌شویم ولی آنها ترسیدند و طرف ما نیامدند. البته هر مقدار وسایل و امکانات آنجا بود را بردند حتی کانتینری که مرحوم آیت‌الله طالقانی روی آن خطبه می‌خواندند را هم بردند. خودمان داربستی درست کردیم و امکانات ضروری را فراهم نمودیم.
... البته آقای منتظری هم بعد از مدتی گفت که من دیگر نمی‌خواهم بیایم. گفتیم چرا؟ سخن از حضور در حوزه علمیه قم به میان آورد و بعد از آن امام آقا را منصوب کردند.
از حضور ایشان در این مسند خیلی خوشحال شدیم. ایشان خطیب خیلی خوبی بودند که بین انقلابیون به شدت محبوب بودند. حکم امام جمعه‌ای حضرت آقا را امام به ایشان داده بودند و من یادم هست که آقا همیشه می‌فرمودند که من این حکم را با هیچ چیز عوض نمی‌کنم.»
ضرورت مطالعه
آیت‌الله سید علی خامنه‌ای یک دهه بعد، در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۸ درست یک ماه بعد از رحلت جانگذار امام خمینی و انتصاب به عنوان دومین رهبر انقلاب اسلامی، در مراسم بیعت ائمه جمعه سراسر کشور با ایشان در خاطره‌ای به تشریح شیوه برگزاری نمازهای جمعه‌شان پرداختند و گفتند: «من برای رفتن به نماز جمعه، شاید به طور متوسط سه ساعت مطالعه میکنم و همیشه هم ناراضیم به خاطر این‌که واقعا سه ساعت وقت کمی است.
به دلیل اشتغالات زیادی که همیشه داشتم، قبل از روز جمعه‌یی که میخواهم به نماز بروم، فرصت نمی‌کنم مطالعه کنم. روز جمعه از ساعت هشت صبح تا وقتی که به نماز می‌روم، می‌نشینم مطالعه میکنم درعین حال احساس میکنم وقتِ بسیار کمی است.
واقعا جا دارد که یک خطبه روز جمعه، ۷-۸ ساعت مطالعه پشت سر خودش داشته باشد. اگر ما بتوانیم این مهم را تأمین کنیم، احساس می‌شود که یک کلاس عمومی سراسری برای عامه مردم خواهیم داشت و این چیزی است که قطعا انقلاب را پیش خواهد برد بنابراین بایستی هم ارتباط و اتصال آقایان روزبه‌روز مستحکم‌تر بشود و هم آنچه که به مردم داده می‌شود، روزبه‌روز سطحش بالاتر رود.
مردم به نماز جمعه و امام جمعه و چیز فهمیدن و یادگیری مسائل سیاسی عالم علاقه‌مندند. هر کس قدری از اخبار و تحلیل‌ها و حرف‌های تازه دنیا و کشور را برای مردم بزند، آنها با شوق و علاقه دور او جمع میشوند و به حرف او گوش می‌دهند. اگر این برنامه در نماز جمعه باشد، بلا شک جاذبه پیدا خواهد کرد.
باید با جاذبه‌های گوناگون، نماز جمعه را مورد توجه مردم قرار داد، تا آنها بیایند و اهمیت آن را درک کنند.»
آن اولین نماز جمعه
سومین امام جمعه تهران اولین خطبه خود را در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران ایراد کردند.
ایشان این چنین آغاز کلام کردند: «و سپاس از امام امت، از این‌که سخنگوی این جمعیت عظیم را و امام جماعت این جمع را آن کسی قرار داده است که به ضعف و عجز خود معترف است.
اللّهم إنّ هذا مقام اولیائک و احبّائک، این مسند اولیای بزرگ خداست، این مسند صالحان و شایستگان است.
در جمع خودِ ما این مسند عالم بزرگ و راحل عظیمی است که ملت ایران هنوز داغ فقدان او را در دل می‌پروراند/ این مسند مرحوم آیت‌اللَّه طالقانی است، آن انسان زجرکشیده و کوشش کرده و پایمردی کرده‌ای که در آخرین لحظات زندگیاش، در آخرین نفس‌هایش هم، راه دیرین خود را گم نکرد، از مجاهدت دست نکشید و آن گاه این مسند فقیهی همچون حضرت آیت‌الله منتظری است، استاد بزرگوار ما و استاد بزرگوار حوزه علمیه، لکن اکنون چنین شده است.
نماز جمعه یک سمبل است، رمز است، نشان دهنده ابعاد گوناگون است. اولا نماز است؛ یعنی ذکر خدا. در نماز جمعه آنچه از همه چیز مهم‌تر است اجتماع مردم در جهت تقواست، یعنی تقوا هم، زهد هم، عبادت هم، ارتباط به خدا هم، در خلوت و تنهائی اثر مطلوب خود را نمی‌بخشد، این جامعه است که باید در این جهت حرکت کند.
ثانیا سلاح است، حالت جنگیدن با دشمن خدا و با شیطان‌هاست. امام جمعه که رمز نماز جمعه است باید به سلاحی تکیه کند، باید عصای خود را سلاحی قرار بدهد و در مقابل مردم بایستد و اساسی‌ترین، لازم‌ترین و اصلی‌ترین مسائل را در اجتماعی بزرگ از زبانی ایمن و مورد اطمینان با مردم در میان بگذارد و باید بر سلاح تکیه کند و نماز جمعه ما مردمی که در این شهر، در تهران، گرد آمده‌ایم، دارای بُعد افزون‌تری از همه نماز جمعه‌های دیگر است.
همه نماز جمعه‌ها به‌طور طبیعی در مسجد تشکیل می‌شود و نماز جمعه ما در دانشگاه تشکیل می‌شود. تا نگویند- دشمنانی که انقلاب ما را با هر تدبیری و با هر شیوه‌ای خواستند لکه‌دار بکنند- که این یک انقلاب کور است، یک انقلاب بی‌جهت است؛ نه، قشرهای گوناگون مردم ما، زن و مرد ما، درس خوانده و درس ناخوانده ما، از همه‌ی گروه‌ها و قشرهای اجتماعی نمازی را که سمبل معنویت و نیز سمبل اقتدار ملی است، در خانه دانش برگزار می‌کند. این نماز جمعه‌ی ماست.
سعی کنید از تفرقه‌های تازه جلوگیری کنید، سعی کنید بر مشترکات اصولی، همه گِرد بیائید، سعی کنید دل‌ها به هم نزدیک شود، سعی کنید دل‌ها بیش از این از هم جدا نشود.
امروز روزی نیست که مردمِ ما، هرچه بیشتر در میانه خود، در داخله خود براساس مسائل گوناگون، براساس مسائل غیراصولی باز با یکدیگر اختلاف کنند.»
دوره‌های امامت جمعه
امامت جمعه مقام معظم رهبری از زمستان ۱۳۵۸ تا هم‌اکنون در سه دوره زمانی مختلف استمرار یافته و صدها بار به اقامه نماز جمعه پرداخته‌اند.
دوره اول از دی ۱۳۵۸ تا لحظه سوء قصد به جان ایشان که در تاریخ ششم تیر ۱۳۶۰ توسط مزدوران گروهک تروریستی رهروان فرقان در مسجد ابوذر تهران اتفاق افتاد. دوره دوم از اسفند ۱۳۶۰ تا خرداد ۱۳۶۸ و رحلت امام خمینی و دوره سوم از اواسط خرداد ۱۳۶۸ و انتصاب به عنوان رهبر جدید ایران تا هم اکنون.
ترور نافرجام آیت‌الله خامنه‌ای در میانه تابستان ۱۳۶۰ موجب زخمی شدن شدید ایشان و بستری شدن سه ماهه در بیمارستان و منزل شد. به همین دلیل امام امت برای خالی نماندن جایگاه امامت جمعه و بستن راه سوء استفاده گروهک‌های تروریستی و دشمنان جمهوری اسلامی ایران سایر کارگزاران نظام را به امامت جمعه تهران منصوب کردند.
منصوره خجسته باقرزاده همسر مقام معظم رهبری در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۶۲ درباره ترور آیت‌الله خامنه‌ای و ضرورت تداوم اقامه نماز جمعه تهران در آن سال، گفت: «پس از فاجعه هفتم تیر، حاج احمد آقا آمدند بالای سر آقای خامنه‌ای و گفتند: «نظر شما درباره کسی که به جای شما برود نماز جمعه چیست؟» آقای خامنه‌ای گفتند: «آقای بهشتی آن روزها هنوز از جریان شهادت آیت‌الله بهشتی قرار نداشتند. حاج احمد آقا گفتند که آقای بهشتی گفته‌اند که من وقت ندارم. آقای خامنه‌ای گفتند پس آقای هاشمی.»
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی چند نماز جمعه را اقامه کرد اما به دلیل مشغله‌ها و مسوولیت‌های مختلف نتوانست به صورت منظم نماز جمعه را برگزار کند.
بعد از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ایده انتخاب امام جمعه موقت و انتصاب روحانیون مبرز و عالِم مطرح شد و به این ترتیب روحانیان سرشناسی چون آیت‌الله عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیت‌الله محمد امامی کاشانی، آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی، آیت‌الله محمد یزدی و آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی عهده‌دار امامت جمعه موقت تهران شدند.
---------------------------------
منابع:
صحیفه امام، جلد ۱۲. ص ۱۱۶
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای - «خطبه نماز جمعه هفت-هشت ساعت مطالعه می‌خواهد» و «یادگاری از امام»
این مطلب نخستین بار در خبرگزاری دانشجویان ایران ـ ایسنا منتشر شده است.
