تحول در اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان با تمرکز بر پیشرفت و رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در نظام جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان
به گزارش تابناک اقتصادی؛ یکی از چالش‌های مهم در زمینه تحول اقتصاد دانش‌بنیان مشکلات موجود بر سر راه ارزیابی پیشین شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است. محدود بودن شاخص‌های ارزیابی و دسته بندی ابتدایی و ناقص شرکت‌ها به سه دسته دانش‌بنیان‌های درجه یک، دو و سه مشکلاتی را به وجود آورده بود. این شرایط باعث شده بود که در زمینه حمایت از دانش بنیان‌ها نیز عملکرد خوبی نداشته باشیم. در همین زمینه نیز برای تحول در اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان، اصلاحات جدیدی در قالب آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان که اخیراً توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اعلام شد، انجام شده است که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
در چارچوب اصلاحاتی که صورت گرفته است، امور مربوط به شرکت‌های کوچک دانش‌بنیان که فروش آن‌ها در سال کمتر از ۵ میلیارد تومان برآورد می‌شود، به بخش مبادی سپرده شده است.
در آیین‌نامه جدید به جای تک شاخص تحول فناوری شاخص‌های متنوعی برای ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است. شاخص‌های منطقه ای، ورودی و خروجی و فرآیند تولید در ارزیابی‌های جدید مدنظر قرار می‌گیرند.
قبلاً شرکت‌های دانش‌بنیان به نوع یک، دو و سه تقسیم بندی می‌شدند که اغلب نوعی تبعیض بروز می‌کرد. در طرح جدید، تمام شرکت‌های دانش‌بنیان در سه دسته بندی قرار می‌گیرند. نوپا، شرکت‌های کوچکی هستند که هنوز به لحاظ کسب و کار به بلوغ لازم نرسیده اند. نوآور، شرکت‌هایی هستند که فروش سالانه آن‌ها بالاتر از ۵ میلیارد تومان است، ولی سهم فروش آن‌ها از محصولات دانش‌بنیان کمتر از ۵۰ درصد است. دسته آخر، شرکت‌های فناور هستند که تمرکز اصلی آن‌ها بر اقتصاد دانش‌بنیان است و در این حوزه فعالیت می‌کنند. سهم محصولات دانش‌بنیان از کل فروش شان ۵۰ به علاوه یک درصد است. این شرکت‌ها هم فروش بالای ۵ میلیارد تومان را در سال دارند.
۸۰ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور که تقریباً ۶ هزار و ۷۵۰ مورد هستند، در دسته نوپا قرار می‌گیرند. ۱۰۰۰ شرکت در دسته نوآور قرار می‌گیرند و ۶۵۰ شرکت هم فناور محسوب می‌شوند.
نکته مهم این است که آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس قانون جهش تولید دانش‌بنیان به روز شده است. در این چارچوب، مکانیسمی با عنوان پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان را داریم که قبلاً وجود نداشت. نظام حمایتی در مورد شرکت‌های همکار این پیشران‌ها متفاوت است و از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بهره مند می‌شوند.
این دسته پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان هستند و شرکت‌هایی را در حوزه صنعت شامل می‌شود که در حوزه ورود فناوری به صنایع فعالیت دارند. به طور مثال، شرکت مپنا در این دسته قرار می‌گیرد.
شرکت‌های نوپا و نوآور نمی‌توانند به حوزه پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان ورود کنند. باید پله پله بالا بیایند و در نهایت به این مرحله برسند. تنها شرکت‌های فناور هستند که می‌توانند در حوزه ورود فناوری به صنایع فعال شوند.
شرکت‌ها باید مراحل مختلف شامل نوپا، نوآور، فناور و همکار پیشران‌های اقتصاد را طی کنند.
واقعیت این است که الان صنایع کشورمان دانش‌بنیان نیستند و باید سیاست گذاری‌های جدی‌ای در راستای رسوخ فناوری به آن‌ها داشته باشیم. ابزار مورد نیاز در این زمینه شرکت‌های دانش‌بنیان هستند. پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان که در آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطرح شده است را می‌توان به عنوان‌هاب‌های اصلی پیشبرد فناوری در صنایع به شمار آورد.
تحول دیگری که در نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان شاهد هستیم، این است که امور مربوط به شرکت‌های نوپا که حدود ۸۰ درصد از دانش بنیان‌ها را در کشورمان شامل می‌شوند، به مبادی سپرده شده است. به این ترتیب، از مسئولیت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به این لحاظ کاسته شده است.
بر اساس میزان فروش، ایده و نوآوری و شاخص‌های دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا شناسایی می‌شوند و کارهایشان رصد می‌شود. فرآیند رشد و شناسایی و ارزیابی آن‌ها توسط مبادی در نظر گرفته شده شامل پارک‌های علمی و فناوری و ستاد‌های علم و فناوری معاونت پیگیری می‌شود.
قبلاً ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت مقطعی و بر اساس یک شاخص محدود مبنی بر پیچیدگی فناوری صورت می‌گرفت و در یک روند مداوم پیگیری نمی‌شد. اما الان یک مسیر رشد برای شرکت‌ها در نظر گرفته ایم و نظام حمایت‌ها هم بر همین اساس است.
در نظام جدید ارزیابی و حمایت از دانش بنیان‌ها، شرکت‌ها ترغیب می‌شوند خود را از یک مرحله به مرحله بعدی برسانند و از حمایت‌های بیشتری بهره‌مند شوند. به این ترتیب، حمایت‌ها مشروط و مدت دار شده است. زیرا مثلاً، شرکت‌های نوپا حداکثر سه سال می‌توانند در این مرحله بمانند و باید به سمت نوآور شدن حرکت کنند.
آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان به لحاظ حمایت از دانش بنیان‌ها طراحی شده است. این اصطلاحات، ما را به سمت حضور حداکثری دانش بنیان‌ها در صنایع کشور و استفاده از ظرفیت‌های آن‌ها رهنمون می‌کند. امیدواریم از طریق این اصلاحات بتوانیم گام موثری در راستای بهبود وضعیت صنایع به لحاظ فاصله گرفتن از خام فروشی و توسعه زنجیره ارزش محصولات برداریم.
مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا و نوآور و حضور شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان فناور به عنوان بازوی اصلی توسعه فناوری در صنعت بزرگ‌ترین اقدام اصلاحی در جهت تحول اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان و تکمیل زنجیره ارزش در صنایع بزرگ کشور و حرکت به سمت دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی است.
