تغییر در نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان رویکرد اصلی تحقق دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی

به گزارش تابناک اقتصادی؛ یکی از مردمی‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران، اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان است؛ این بخش از اقتصاد با محوریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهور و در حوزه علم و فناوری کشور در سال ۸۹ از وزارت علوم و ارتباطات جدا شد و وظیفه اصلی آن تحقق دانش‌بنیان شدن صنعت و اقتصاد ملی کشور بوده است.

در ابتدای راه محوریت اصلی این معاونت، شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان و شروع ارتباط مستمر دانشگاه با صنعت بوده است؛ با وجود این در سالیان اخیر، مسیر اقتصاد دانش‌بنیان با تغییرات شگرفی روبه رو شده و در وضعیت جدید، به تغییرات اساسی در حوزه حمایت‌ها و ارزیابی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان نیاز است. تا پیش از این پیچیدگی فناوری محصول تولیدی، تنها معیار اصلی ارزیابی دانش بنیان بودن یک شرکت بوده است؛ در حالی که با وجود اهمیت بالای این معیار، معیار‌های مختلفی در حوزه ارزیابی شرکت‌ها نیازمند است.

یکی از معیار‌های مهم ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان که تاکنون از آن غفلت شده، نوآوری در تولید محصول است. امکان دارد، یک محصول نوآوری در حوزه اشتغال‌زایی بالای استانی داشته باشد و سطح فناوری و پیچیدگی محصول زیاد بالا نباشد، اما این شرکت از یک مطلوبیت بزرگ ملی برخوردار است.

علاوه بر این موضوع، کاهش ارزبری صنایع از طریق تولید تجهیزات وارداتی این صنایع، از دیگر مطلوبیت‌های مهم تحقق نوآوری در یک شرکت است؛ صنعت کشور و فرآیند‌های تولیدی صنایع عمدتا در مراحل اولیه زنجیره ارزش است و فناوری پیچیده‌ای برای تولید این تجهیزات نیاز نیست، اما به دلیل استراتژیک بودن تولید این محصولات و همچنین اثرگذاری مستقیم آن بر کاهش ارزبری و دلارزدایی از صنعت، از اهمیت بالای دانش‌بنیانی بودن یک شرکت محسوب می‌شود.

از همین روی، ضرورت بازنگری در شاخص‌ها و معیار‌های ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. در این میان، تنوع‌بخشی در ارائه حمایت‌های متنوع برای گسترش توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد شاخص‌های متنوع، موجب اثرگذاری بیشتر حمایت‌ها بر شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد شد.

همچنین بازیگران مختلف اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان در بخش ارزیابی هیچ دخالتی ندارند و همین موجب عدم به کارگیری از نظریات بخش‌های مختلف ذی‌نفع اقتصاد دانش‌بنیان شده است که همین امر موجب کاهش شدید کارآیی و کارآمدی ارزیابی در مدل فعلی شده است؛ بنابراین، در مدل جدید ارزیابی باید از مدل ارزیابی مشارکتی به جای ارزیابی متمرکز معاونت علمی استفاده کرد.

با این اوصاف در حوزه ارزیابی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، با توجه به چالش‌های فراوان مدل فعلی، نیازمند مدل جدیدی از ارزیابی با به کارگیری بازیگران زیست‌بوم و همچنین تنوع‌بخشی به ملاک‌ها و معیار‌های ارزیابی است. ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به این دلیل اهمیت بالایی دارد که نقطه ورود یک شرکت به اکوسیستمی جدید و مبتنی بر علم و فناوری است. از طرف دیگر، تجربه موفق ثبت محور کردن مجوز‌های شروع کسب‌وکار و تسهیل ورود به فضای کسب‌وکار مهم‌ترین تجربه در زمینه تسهیل ورود به اکوسیستم یک کسب‌وکار است. با استفاده از تجربه ارزشمند ثبت محور شدن مجوزها، امکان مبادی محور شدن ارزیابی یک شرکت دانش‌بنیان و ارائه مجوز دانش‌بنیان شدن یک شرکت به راحتی وجود خواهد داشت؛ دغدغه مهمی که رهبر انقلاب نیز به آن اشاره و توجه فراوانی داشته است؛ ایشان در دیدار با نخبگان به موضوع لزوم افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره داشتند و با بیان نکاتی که می‌تواند به حرکت پربرکت علم و فناوری شتاب دهد، افزودند: «حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان»، «گسترش کمّی و ارتقای کیفی این شرکت‌ها» و «دخالت دادن آن‌ها در بخش‌ها و طرح‌های اصلی کشور» ضرورت‌هایی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

مساله اصلی تسهیل مجوز دانش‌بنیان شدن یک شرکت تبدیل این مجوز به یک مجوز مبادی محور است. به این ترتیب که هر بازیگر اصلی اقتصاد دانش‌بنیان نظیر ستاد توسعه فناوری یا پارک‌های علم و فناوری، امکان صدور مجوز دانش‌بنیان شدن یک شرکت با حمایت‌های مشخص و حداقلی، ولی با اسم شرکت دانش‌بنیان را داشته باشند. این رویکرد مهم علاوه بر انحصارزدایی از نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، موجب تنوع‌بخشی به ملاک‌ها و معیار‌های ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز خواهد شد و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به جای تبدیل شدن به ارزیاب شرکت‌ها و رویکرد تصدی‌گری، به رگولاتور و تنظیم‌گر اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل خواهد شد و تمرکز اصلی خود را بر حمایت‌های متنوع از شرکت‌ها مبتنی بر مسیر رشد قرار خواهد داد تا به هدف اصلی تبدیل شدن صنایع به صنایع دانش‌بنیان و دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی برسیم.