حسن ناهید نوازنده برجسته بدرود حیات گفت

حسن ناهید از نوازندگان برجسته نی و چهره‌های شاخص موسیقی کلاسیک ایران که از مدتی قبل در بستر بیماری بود، در 79 سالگی سالگی بدرود حیات گفت.

به گزارش «تابناک»؛ حسن ناهید از پیشکسوتان عرصه نی نوازی شب گذشته پنجشنبه 27 بهمن‌ماه در 79 سالگی دار فانی را وداع گفت.

حسن ناهید در سال 1322 در کرمان زاده شد. پدرش ارتشی بود و این اتفاق باعث شد که خانواده‌اش در ماه‌های ابتدایی تولدش به شیراز مهاجرت کنند و اینگونه بود که بخشی از کودکی حسن ناهید در این شهر سپری شد. حسن ناهید فراگیری موسیقی را در سنین کودکی و از ده سالگی آغاز کرد. ناهید در یک گفت و گو درباره این دوران گفته بود: «زمانی که فقط ۱۰ سال داشتم تحت تاثیر نوای نی کسایی قرار گرفتم. من که شیفته استاد بودم در راه مدرسه جلوی مغازه‌هایی که رادیو داشتند می‌ایستادم و صدای ساز وی را می‌شنیدم. روزی به این فکر افتادم که یک نی تهیه کنم، ولی ما در شیراز زندگی می‌کردیم که آنجا فقط نی چوپانی بود؛ بالاخره سال ۱۳۳۲ به همراه یکی از اعضای خانوده به اصفهان رفتم و نی خریدم، بعد که به شیراز آمدم آنقدر با خودم کلنجار رفتم تا توانستم صدایی از آن دربیاورم. هر روز جلوی مغازه می‌ایستادم و زمانی که صدای ساز استاد پخش می‌شد آن نواها را در حافظه‌ام نگه می‌داشتم.» 

وی در ادامه همان گفتگو به مشکلات و مصائبی می‌پردازد که در ادامه فعالیتش خلل ایجاد کرده است. او گفته: «پدرم نظامی و مذهبی بود و با موسیقی به شدت مخالف بود. به ناچار من سه، چهار لحاف روی سرم می‌انداختم و بعد شروع به تمرین می‌کردم و یک روز که مشغول نواختن بودم، پدرم زودتر به منزل آمد و نی را گرفت و شکست.» حسن ناهید پس از این اتفاق به حسن کسایی نامه‌ای می‌نویسد و ماجرا را برای او توضیح می‌دهد. کسایی نیز در جواب او می‌نویسد: «بچه جان برو درست را بخوان.» سال‌ها بعد، زمانی که حسن ناهید میهمان حسن کسایی است، کسایی نامه را پس از 50 سال به او نشان می‌دهد. 

چند سال بعد زمانی که شانزده ساله بود در اردوی رامسر رتبه اول را میان نوازندگان ایرانی کسب کرد. این اتفاق باعث شد به مدت دوماه به کشورهای ترکیه، بلغارستان، یوگسلاوی، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند، آلمان و اتریش سفر کند. ناهید پس از بازگشت به ایران، در سال 1339 هنگامی که هفده سال سن داشت نزد زنده‌یاد حسین دهلوی رفت و از او تئوری موسیقی را آموخت. در ادامه، حسین دهلوی، حسن ناهید را برای حضور در اکستر سازهای ملی به اداره هنرهای زیبای وقت معرفی کرد و حسن ناهید برای ورود به این ارکستر، که رهبری آن به عهده نصرت الله گلپایگانی بود، انتخاب شد و به عنوان سولیست فعالیت خود را آغاز کرد. او کمی بعد در سال 1341 توسط حسین قوامی و به گفته برخی توسط روح الله خالقی به رادیو دعوت شد و در ارکسترهای مختلف رادیو از جمله ارکستر «گلها» ساز زد. 

حسن کسایی در کنار محمد طاهرپور، منوچهر سلطانی و جلیل شهناز

حسن ناهید درباره چگونگی مهاجرتش به تهران، (آن زمان که در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کرده) نیز صحبت کرده است: «یک روز از اداره هنرهای زیبا برای ضبط یک فیلم به شیراز آمدند و از من خواستند به همراه خواننده‌ای از رادیو شیراز بر سر آرامگاه حضرت حافظ نی بنوازم. ساعت دو شب بود و مدیر فیلمبرداری آن مرحوم مازیار پرتو بود. به یاد دارم که گفت پسرجان شما که علاقمند موسیقی و نوازندگی هستی چرا به تهران نمی‌روی؟ در شهرستان موسیقی پیشرفت چندانی ندارد. می‌دانستم پدرم مخالفت می‌کند، بنابراین نامه‌ای تایپ کردم و در آن نوشتم آقای حسن ناهید کار شما در فیلم مورد نظر انتخاب شده و از شما دعوت می‌کنیم به تهران بیایید. نامه را در خانه انداختم و رفتم. مادرم که زنی مهربان و دلسوز بود نامه را به پدرم داد وگفت از او دعوت شده، بگذار برود. پدر ترجیحش آن بود که با رئیس دبیرستانم مشورت کند. مدیر به پدرم گفت تهران مثل شهرستان نیست و باید خیلی حواس آدم جمع باشد که نگاه مطربی به آدم نداشته باشند! در هر صورت زمانی که به تهران آمدم با مرحوم مهدی کمالیان آشنا شدم و ایشان مرا به منزل استادانی چون نورعلی خان برومند، علی اصغر بهاری و… برد. از من سوال کردند نت می‌دانم یا نه؟ گفتم نه در شیراز استادی نبود که نت تدریس کند. بعد گفتند نزد یکی از استادان موسیقی می‌رویم، دعا کن تو را بپذیرد. این استاد حسین دهلوی بود.» 

ناهید درباره چند و چون آموزشش نزد زنده‌یاد حسین دهلوی اینگونه گفته است: «هفته‌ای یک بار برای آموختن به خانه استاد دهلوی می‌رفتم. ایشان یک دینار هم از من نمی‌گرفتند و به من تعلیم می‌دادند. بعد از دو ماه و نیم استاد دهلوی فرمودند فردا به هنرهای زیبا، تالار فارابی بیا. زمانی که رفتم دیدم ارکستر ایرانی بسیار بزرگی است و اساتیدی چون استاد هوشنگ ظریف، استاد اسماعیلی و دیگران حضور داشتند. خیلی از سازهایی را که آنجا بود مثل قیچک، قیچک آلتو، قیچک باس، قانون، رباب را تا به حال ندیده بودم. آن‌ها هم نی ندیده بودند. چون اولین کسی که در سال 1339 نی را به تلویزیون برد و در تلویزیون نواخت من بودم.» 

پس از آنکه فرامرز پایور از انگلیس به ایران آمد از وجود حسن ناهید در دو ارکسترش بهره برد و این همکاری بیش از سی سال به طول انجامید. حسن ناهید از سال 1347 همکاری خود با ارکسترهای تلویزیون ملی ایران را آغاز کرد. او علاوه بر همکاری با افراد و ارکسترهای مختلف، در هنرستان عالی موسیقی و دانشگاه‌های مختلف تدریس کرده است. باید یادآور شد که این هنرمند سابقه همکاری با ارکستر پرویز مشکاتیان را نیز داشته است. حسن ناهید نخستین نوازنده نی است که در ارکسترهای ایرانی و ارکستر ملی ساز زده است. او هنرمندی است که توانایی نت خوانی و نوازندگی دقیق با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختص به هم نوازی را داشته است. 

به گفته ناهید، او طی سال‌های فعالیتش در ۱۳ ارکستر نی نواخته که ترتیب آن‌ها بدین قرار است: سه ارکستر فرامز پایور، ارکستر مرتضی حنانه، ارکستر لطف الله مجد، ارکستر فرهنگ شریف، ارکستر همایون خرم، ارکستر مهدی مفتاح، ارکستر ابراهیم منصوری و ارکسترهای رادیو. 

یکی از رموز موفقیت حسن ناهید این است که سبک و شیوه نوازندگی‌اش را تقلید نکرده و خودش نیز طی گفتگوهایی که داشته به این موضع اذعان داشته است. خودش گفته است: «هر نوازنده‌ای باید سبک شخصی و صدای ساز مخصوص به خود را داشته باشد. برای همین من هیچوقت از زنده یاد کسایی تقلید نکردم و دنبال کار خودم رفته‌ام و تکنوازی‌های زیادی داشته ام.» 

بی‌شک نی یکی از سخت‌ترین سازهای ایرانی است که همراه کردنش با دیگر سازها کار راحتی نیست. حسن ناهید با قابلیت‌ها و دانش و تجاربی که داشته این ساز را مانند موم در دستان خود نرم کرده و با آن در ارکسترها نوازندگی کرده است. 

ناهید با ایجاد هرگونه تغییر در ساختار کنونی نی مخالف بود زیرا همانطور که خود گفته زیبایی نوای نی در این است که با همان شیوه اصلی شنیده شود. او در پاسخ به این سوال که چرا نی مانند دیگر سازهای ایرانی دچار تغییر و تحولات ساختاری نشده، گفته است: «افراد بسیاری در ساز نی ابتکارانی به خرج داده‌اند، اما استاد کسایی با همان بدنه ساده ساز نی و ۶ سوراخی که در آن وجود دارد کارهایی را خلق کرد که به نظر من نیازی به کارهای اضافه نیست. اما در سازهای دیگر می‌بینیم که پیشرفت‌های بسیاری حاصل شده است، مثل کارهایی که استاد قنبری مهر روی تار انجام داده‌اند.» 

حسن ناهید طی سال‌های آخر عمر، به دلیل بیماری و عوارض قلبی نتوانست آنطور که باید در عرصه موسیقی به فعالیت بپردازد که البته این موضع تنها دلیل کم کاری او نبود. مدتی قبل نیز شایعه‌ای در همین رابطه مطرح شد، مبنی بر اینکه او دیگر نمی‌تواند نی نوازی کند. او در این‌باره گفته است: «در حال حاضر از نظر اجرایی و عملی هیچ فعالیتی ندارم، چراکه دندانهایم را ایمپلنت کرده‌ام. بهترین دکتر ایران این کار را کرده است، اما نتوانسته به گونه‌ای این کار را انجام دهد که من بتوانم پس از ایمپلنت نی بنوازم. الان لثه اضافی روی لثه اصلی‌ام آمده است.» 

در نهایت عمل جراحی حسن ناهید باعث شد که او دیگر قادر به نواختن نی نباشد. او در ادامه همان گفتگو، در اینباره گفت: «من در نهایت هیچ کاری نتوانستم بکنم و ناچار شدم که تنها به تدریس بسنده کنم» ناهید بیش از شصت سال به طور مستمر با اساتید موسیقی ایرانی همکاری کرد و این تلاش در کنار ویژگی‌های دیگر او را به یکی از گنجیه‌های موسیقی ایران تبدیل کرد. این هنرمند با وجود آنکه سال‌ها و دهه‌ها به با بزرگان و هنرمندان عرصه موسیقی همکاری کرده و در کنسرت‌های متعدد حضور داشته اما آلبوم‌های زیادی ندارد. از حسن ناهید دو آلبوم به جا مانده که «گل و نی» و «آوای نی» نام دارند. 

«تابناک» درگذشت این هنرمند برجسته را به جامعه هنر و به ویژه اهالی موسیقی و خانواده ناهید تسلیت می‌گوید.