آیا واکسن کرونا عوارض جانبی خطرناکی دارد؟

به تازگی در مورد عوارض جانبی جدی مرتبط با برخی از واکسن‌های کووید-۱۹ نگرانی‌هایی مشاهده شده است؛ این عوارض جانبی تصادفی است و شواهد کافی برای ارتباط با یک واکسن خاص ارائه نمی‌کند. علاوه بر این، نهادهای نظارتی دائما در حال بررسی موارد نگران‌کننده ناشی از دریافت این واکسن‌ها هستند.

به گزارش ایسنا،‌ سیستم گزارش‌دهی عوارض جانبی واکسن (VAERS) در سال ۱۹۹۰ به‌عنوان یک سیستم هشدار اولیه ملی برای شناسایی مشکلات ایمنی احتمالی با واکسن‌ها تاسیس شد که توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و سازمان غذا و دارو ایالات‌متحده (FDA) مدیریت می‌شود. این سیستم به هر شخصی که واکسن دریافت کرده (نه فقط واکسن کووید-۱۹) اجازه می‌دهد تا عوارض جانبی که پس از واکسیناسیون تجربه کرده است را گزارش کند. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی نیز ملزم به ارائه گزارش از رویدادهای ناشی از عوارض جانبی واکسن هستند که مورد توجه آنان قرار می‌گیرد حتی اگر این عوارض به وضوح هیچ ارتباطی با واکسیناسیون نداشته باشند.

این سیستم برای هشدار به مقامات بهداشتی فدرال در مورد نگرانی‌های بالقوه ایمنی طراحی شده است و نه برای تعیین اینکه واکسن باعث ایجاد مشکل خاصی شده است یا خیر. لازم‌به ذکر است که تمام گزارش‌های ارسالی به سیستم از نظر علمی تایید نشده است.

بر اساس آمار مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، از دسامبر ۲۰۲۰ بیش از ۴۶۹ میلیون دوز واکسن کووید-۱۹ در ایالات‌متحده تجویز شده و تا ۲۹ دسامبر ۲۰۲۱ در این سیستم ۱۰۴۸۳ گزارش مرگ (۰.۰۰۲۲درصد) ثبت شده است.

نکته قابل‌توجه این است که مخالفان واکسیناسیون از اعداد این سیستم استفاده می‌کنند تا نتیجه‌گیری علت و معلولی را نشان ‌دهند و این اطلاعات اشتباه باعث می‌شود که برخی افراد از واکسینه شدن صرف نظر کنند؛ در این سیستم، اعداد صحیح هستند اما نتیجه‌گیری‌های فرضی درست نیستند.

دکتر استوان ویت، پزشک بیماری‌های عفونی و مدیر ارشد بالینی مرکز MU Health Care ایالات‌متحده همواره پاسخگوی سوالاتی در مورد عوارض واکسیناسیون است و از مردم می‌خواهد که اطلاعات درستی در این مورد داشته باشند. وی تاکید می‌کند: گزارش‌های مرگ‌ومیر (و سایر عوارض جانبی) لزوما به این معنی نیست که واکسن‌ها مقصر اصلی این عوارض هستند.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها خاطرنشان می‌کند: «بررسی اطلاعات بالینی موجود ازجمله گواهی‌های مرگ، کالبدشکافی و سوابق پزشکی، ارتباط علّی را با واکسن‌های کووید-۱۹ ایجاد نکرده است».

عوارض جانبی واکسن‌ها شامل تب، سردرد و خستگی پس از واکسیناسیون با واکسن کووید-۱۹ در بخش قابل‌توجهی از کسانی که واکسینه شده‌اند رخ می‌دهد. عوارض جانبی مانند درد عضلانی، درد مفاصل، لرز، حالت تهوع و استفراغ نیز ممکن است پس از واکسیناسیون با واکسن کووید-۱۹ ایجاد شود. این علائم طی یک روز یا بیشتر پس از واکسیناسیون شروع می‌شوند و خود به خود از بین می‌روند اما می‌توانند ناخوشایند باشند. تعداد افرادی که پس از واکسیناسیون این عوارض جانبی را تجربه می‌کنند بر اساس اینکه کدام واکسن را دریافت کرده‌اند متفاوت هستند. زنان و جوانان احتمال بیشتری دارد که بعد از واکسیناسیون عوارض جانبی داشته باشند.

البته عوارض جانبی بسیار نادر و جدی مرتبط با برخی واکسن‌های کرونا وجود دارد که در ذیل به آنها اشاره شده است:

عوارض جانبی خطرناک واکسن جانسن و آسترازنکا

در موارد بسیار نادر ممکن است عوارض جانبی جدی‌تری نیز رخ دهد. این علائم بسیار نادر هستند و می‌توانند شامل ترکیبی از لخته‌های خون (ترومبوز) با سطوح پایین پلاکت‌های خون (ترومبوسیتوپنی) باشد. این عارضه جانبی ترومبوز همراه با سندرم ترومبوسیتوپنی (TTS) نامیده می‌شود.

از آنجایی که خطر این عارضه جانبی نادر بسیار کم است اما بازهم این واکسن‌ها برای برخی از گروه‌های خاص استفاده می‌شوند. واکسن آسترازنکا فقط به افراد متولد سال ۱۹۶۰ (۶۲ سال) یا قبل از آن تزریق می‌شود. شورای بهداشت هلند نیز استفاده از واکسن جانسون اند جانسون (جانسن) را در شرایطی توصیه کرده است که مزیت یک دوز واکسن (به جای ۲ دوز) بسیار قابل‌توجه باشد.

در صورت بروز این علائم پس از واکسیناسیون با جانسن یا آسترازنکا فورا با متخصصان پزشکی تماس بگیرید:

•تنگی نفس،

• درد در قفسه سینه یا شکم،

• تورم یا احساس سرما در بازو یا پا،

• سردرد شدید یا تاری دید،

• کبودی مداوم و

• لکه‌های خونی ریز متعدد (نقاط قرمز یا بنفش یا تاول های زیر پوست).

شایان‌ذکر است، اگر این علائم بر اساس وضعیت شما ظاهر شوند، معمولا در عرض سه هفته پس از واکسیناسیون مشاهده می‌شوند.

عوارض جانبی خطرناک واکسن فایزر و مدرنا

در موارد بسیار نادر بیماری‌های التهابی قلب به دنبال واکسیناسیون با فایزر یا مدرنا رخ داده است که شامل میوکاردیت (التهاب عضله قلب) یا پریکاردیت (التهاب پوشش خارجی قلب) است. این اطلاعات توسط آژانس دارویی اروپا (EMA) پس از بررسی گزارش‌های کشورهای اروپایی و فراتر از آن ارائه شده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که موارد میوکاردیت و پریکاردیت بیشتر در ۱۴ روز اول پس از واکسیناسیون شروع شده و احتمال بروز آن پس از دریافت واکسن دوم بیشتر از واکسن اول بوده است. علائم این مشکل شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه و ضربان شدید قلب است. علائم می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی متفاوت باشند و معمولا به خودی خود بهبود می‌یابند یا می‌توان به‌طور موثر فرد را با دارو درمان کرد. افرادی که این علائم را دارند باید با پزشک خود مشورت کنند.

میزان بروز میوکاردیت و پریکاردیت بین یک تا ۱۰ در ۱۰۰هزار نفر در سال متغیر است. خطر عوارض جانبی نیز به سن فرد و واکسن بستگی دارد. این شرایط التهابی اغلب در پسران و مردان جوان بین ۱۲ تا ۳۰ سال دیده می‌شود. اگرچه این عوارض جانبی هنوز نادر هستند اما احتمال بروز آنها بعد از واکسن مدرنا نسبت به فایزر کمی بیشتر است. در افراد بالای ۱۲ سال، میوکاردیت حتی بعد از عفونت کووید-۱۹ نیز اتفاق می‌افتد همچنین می‌تواند پس از یک عفونت ویروسی دیگر یا به دلیل یک بیماری ایمنی زمینه‌ای رخ دهد. میوکاردیت پس از واکسیناسیون mRNA معمولا (بیش از ۹۰ درصد) در عرض چند روز، خود به خود یا با درمان از بین می‌رود. در صورت بروز علائم میوکاردیت، همیشه با پزشک تماس بگیرید.

آلرژی‌ بعد از دریافت واکسن کرونا

ممکن است یک واکنش آلرژیک شدید (شوک آنافیلاکتیک) بلافاصله پس از واکسیناسیون رخ دهد. واکسن برای بسیاری از افراد در سراسر جهان تجویز شده است و شوک آنافیلاکتیک بسیار نادر بوده است. اگر تا به حال واکنش آلرژیک شدید یا مشکلات تنفسی پس از واکسیناسیون داشته‌اید این موضوع را به پزشک در محل واکسیناسیون گزارش دهید. پس از واکسیناسیون، همه افراد به مدت ۱۵ دقیقه یا بیشتر در محل واکسیناسیون می‌مانند تا هر گونه واکنش آلرژیک بلافاصله درمان شود.

عوارض جانبی خاص واکسن‌های کرونا

برخی افراد عوارض جانبی خاصی را در ارتباط با دو واکسن فایزر و مدرنا گزارش کرده‌اند. ۲۰ مورد ترومبوسیتوپنی به دنبال واکسیناسیون با این دو واکسن در ایالات‌متحده ایجاد شده است.

بروز میوکاردیت پس از دریافت واکسن‌های mRNA شایع است و در ۲۵ ژوئن ۲۰۲۱، سازمان غذا و دارو به گیرندگان و مراقبان در مورد احتمال عوارض مربوط به قلب اطلاع‌رسانی و همچنین اظهار کرد که احتمال ابتلا به آنها کم است. آنان اغلب در نوجوانان و جوانان اتفاق می‌افتد و شامل علائم تنگی نفس و درد قفسه سینه است.

مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها و سازمان غذا و دارو ایالات‌متحده برای مدت کوتاهی توزیع واکسن جانسن کووید-۱۹ را به دلیل شناسایی مواردی از ترومبوز همراه با سندرم ترومبوسیتوپنی (TTS) متوقف کردند. آژانس دارویی اروپا از شرکت جانسن خواست تا برچسب‌های هشداردهنده را برای واکسن های خود ارائه دهد. سندرم گیلن باره (GBS) نیز در برخی افراد پس از تجویز واکسن جانسون اند جانسون گزارش شد.

مقامات بهداشت دانمارک ۳۰ مورد از لخته شدن خون پس از واکسیناسیون ۵ میلیون نفر با واکسن آسترازنکا مشاهده کردند سپس چهار کشور اروپایی (دانمارک، آلمان، فرانسه و نروژ) توزیع خود را قبل از شروع مجدد به‌عنوان یک واکنش احتیاطی متوقف کردند.

برعکس آسترازنکا و در شرایطی متفاوت، نسخه تولید محلی کوویشیلد آسترازنکا در هند هیچ گونه عارضه لخته شدن خون نداشته است. همچنین برندهای توسعه‌یافته دیگری از واکسن‌های کووید-۱۹ مانند کانسینو و گاملایا، بهارات بایوتک، سینوفارم، سینوواک، کوواکس، قز-کووید و واکسن FBRI وجود دارند که هیچ گزارشی از عوارض جانبی جدی ندارند.

محققان بریتانیایی دریافتند، اگرچه بسیار نادر است اما سندرم لخته خون پس از اولین دوز واکسن آسترازنکا خطر مرگ بالایی دارد و می‌تواند در افراد جوان و سالم رخ دهد.

داده‌ها نشان می‌دهد که این سندرم لخته خون در افراد زیر ۵۰ سال در یک نفر از هر ۵۰هزار نفری که واکسن دریافت کرده‌اند رخ می‌دهد و این تعداد در افراد بالای ۵۰ سال به یک در ۱۰۰هزار کاهش می‌یابد اما خطر لخته شدن خون با ابتلا به کووید بسیار بیشتر است نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از یک پنجم بیماران مبتلا به کووید در بیمارستان شواهدی از لخته شدن خون دارند.

محققان علائم، نشانه ها و پیامدها را در ۲۲۰ مورد تایید شده و احتمالی مراجعه‌کنندگان بین ۲۲ مارس تا ۶ ژوئن در بیمارستان‌های بریتانیا بررسی کردند.

دکتر سو پاورد، مشاور هماتولوژیست در بنیاد سرویس سلامت همگانی بریتانیا و بیمارستان‌های دانشگاه آکسفورد گفت: این نوع واکنش به واکسن آکسفورد/آسترازنکا بسیار نادر است اما برای کسانی که دچار لخته شدن خون می‌شوند نتایج ویرانگر است. این بیماری اغلب بر دریافت‌کنندگان جوان تاثیر می‌گذارد و مرگ‌ومیر بالایی را نشان می‌دهد. به ویژه زمانی که بیمار دارای تعداد پلاکت کم و خونریزی در مغز باشند خطرناک است.

بورلی هانت، مدیر پزشکی ترومبوز انگلستان و پروفسور ترومبوز و هموستاز در کالج کینگ لندن افزود: هر فردی می‌تواند تحت تاثیر این مورد قرار گیرد. در تجزیه و تحلیل انجام شده ۵۰ درصد افراد هیچ بیماری پزشکی قبلی نداشته‌اند و به نظر می‌رسد هیچ عامل خطر فردی خاصی برای این سندرم وجود نداشته باشد.

محققان دریافتند که این سندرم - ترومبوسیتوپنی و ترومبوز ایمنی ناشی از واکسن (VITT) ۲۳درصد از موارد مورد تجزیه و تحلیل را نشان می‌دهد. آنان گفتند که این خطر مرگ به‌طور قابل‌توجهی به ۷۳ درصد در بیمارانی که تعداد پلاکت بسیار پایین دارند و خونریزی مغزی پس از لخته شدن خون در مغز افزایش می‌یابد. VITT مشابه وضعیتی است که گاهی در بیماران تحت درمان با هپارین رقیق‌کننده خون گزارش می‌شود اما به نظر می‌رسد تهاجمی‌تر از آنچه ما با آن آشنا بودیم است.

محققان VITT را بر اساس پنج معیار، ازجمله شروع علائم ۵ تا ۳۰ روز پس از واکسیناسیون، تعداد پلاکت پایین و وجود لخته خون تعریف کردند.

به گفته محققان، اگرچه چند گزارش از عوارض جانبی نادر انعقاد خون پس از واکسن فایزر وجود دارد، به روشی که VITT تعریف شده است اما به نظر می‌رسد این موارد فقط با تزریق آسترازنکا مرتبط هستند.

دکتر کاترین باگوت، مشاور هماتولوژیست در بیمارستان سلطنتی گلاسکو و مدرس ارشد بالینی در دانشگاه گلاسکو گفت: واکسن فایزر برای مواردی که ما از آن آگاه هستیم نتوانسته است تعریف یک مورد تایید شده یا یک مورد احتمالی را برآورده کند.

در اوایل ماه مه، کمیته مشترک واکسیناسیون و ایمن‌سازی (JCVI) پس از گزارش‌هایی مبنی بر لخته شدن خون، پدیده بسیار نادر پس از دریافت اولین واکسن توصیه کرد که در صورت امکان به افراد زیر ۴۰ سال جایگزینی برای واکسن آسترازنکا پیشنهاد شود.

در ۲۲۰ مورد تایید شده و احتمالی VITT در تجزیه و تحلیل، سن بین ۱۸ تا ۷۹ سال با میانگین ۴۸ سال متغیر بود. حدود ۸۵ درصد افراد زیر ۶۰ سال سن داشتند باوجود اینکه اکثر جمعیت مسن واکسینه شده بودند.

پاورد گفت: این نتایج به این معنی نیست که واکسن آکسفورد/آسترازنکا نباید به افراد زیر ۶۰ سال تزریق شود. شواهد اخیر منتشر شده در دنیای واقعی که از میلیون‌ها نفر گرفته شده است، نشان می‌دهد که واکسن آسترازنکا دارای مشخصات ایمنی قابل مقایسه با سایر واکسن‌هاست و بروز ترومبوز همراه با ترومبوسیتوپنی بسیار نادر و قابل درمان است. پس از اولین دوز ۸.۱ رویداد در هر میلیون نفر رخ می‌دهد و میزان خطر دوز دوم مانند جمعیت واکسینه نشده است. علاوه بر این، خطر ابتلا به یک رویداد نادر لخته شدن خون با کووید-۱۹ ۸ برابر بیشتر از نرخ ترومبوآمبولی وریدی دریافت واکسن است.

منابع

muhealth.org

rivm.nl

thelancet.com

theguardian.com